Pesach - żydowska "Wielkanoc"

Pesach jest świętem obchodzonym na pamiątkę wyzwolenia Izraelitów z niewoli egipskiej. Znana z Ewangelii Ostatnia Wieczerza, podczas której Jezus Chrystus miał wypowiedzieć słowa "Bierzcie i jedzcie z tego wszyscy: to jest bowiem ciało moje, które za was będzie wydane" (Mt 26,26) była właśnie wieczerzą sederową (spożywaną w Pesach). Święto to odbywa się 14 miesiąca Nisan i trwa siedem dni w Izraelu ( osiem dni wśród Żydów żyjących w diasporze czyli poza Izraelem).

Nazwa Pesach odnosi się fragmentu Tory (Świętej Księgi Żydów), mówiącego o ofierze z baranka. W księdze Szemot (Wyjścia) czytamy, że zanim faraon zdecydował się uwolnić z niewoli Izraelczyków, Bóg ukarał mieszkańców Egiptu plagami. Jedną z najdotkliwszych była śmierć pierworodnych synów Egipcjan. Synowie Izraelczyków nie umarli, ponieważ plaga ominęła domy, których drzwi skropione były krwią ofiarnego baranka. Po zniszczeniu świątyni Jerozolimskiej zaprzestano składania ofiar.

W pierwszy dzień Pesach na talerzu znajdują się więc kości jagnięcia, przypominające o tym wydarzeniu. Nazwa Hag Hacherut czyli Święto Wolności odnosi się do wyjścia Izraelczyków z niewoli Egipskiej pod przewodnictwem Mojżesza. W Pesach micwą (przykazaniem religijnym) dla pana domu jest opowiadanie wszystkim zebranym o niewoli i wyzwoleniu, które dokonało się dzięki opiece Boga, który zawarł z narodem żydowskim szczególne przymierze.

Kolejna nazwa Chag Hamacot oznacza Święto Macy. Przaśniki czyli niezakwaszony chleb przygotowywany z wody i mąki również przypominają o pośpiesznej ucieczce z Egiptu. Ostatnie określenie, Chag Haawiw, związane jest z nadejściem wiosny i odradzaniem się przyrody.

Przed świętem Pesach w domu każdego religijnego Żyda odbywają się gruntowne porządki, których celem jest usunięcie całego chamecu. Chamec to produkty lub napoje, które zawierają zboża (pszenicę, jęczmień, żyto) lub przedmioty, które mogły się zetknąć z zakwaszonymi produktami. Należy przeszukać cały dom, wytrzepać dywany, sprawdzić odzież.

Czasami usunięcie wszystkich zakazanych produktów jest niemożliwe (np. dla właściciela piekarni). W takim wypadku cały posiadany chamec należy odsprzedać gojowi (nie-żydowi). Sprzedać (oczywiście symbolicznie) można przedsiębiorstwo, pojedynczy pokój, w którym na czas Pesach zgromadzono i zamknięto zakwaszone produkty czyli cały chamec, nawet ten, o którego posiadaniu się nie wie.

W wigilię święta dzieci, zgodnie ze zwyczajem bedikas chamec, ukrywają przed ojcem 10 okruszyn zakwaszonego chleba. Następnie pan domu, pomagając sobie świecą, zgarnia okruchy za pomocą piórka na drewnianą łyżkę i pali je przed domem.

Również w wigilię święta pierworodni synowie, a czasem także pierworodne córki, zachowują ścisły post, który ma upamiętniać śmierć synów Egipcjan i ocalenie synów Izraelczyków podczas plag. Żeby przypomnieć sobie opowieści, modlitwy i zwyczaje związane ze świętem żydzi czytają "Hagadę na Pesach" (opowieść i wyjściu z Egiptu).

14 Nisan w synagodze odbywa się uroczyste nabożeństwo, po którym rodziny udają się do domów, żeby spożyć wieczerzę sederową. Zamożne rodziny posiadają na tę okazję specjalny komplet naczyń i garnków do przygotowania wieczerzy paschalnej, ale nie jest to obowiązkowe.

Ceremonię zaczyna ojciec rodziny odmawiając specjalne błogosławieństwo nad winem. Podczas kolacji takie błogosławieństwa odbywają się cztery razy. Każdy kielich nazywa się inaczej i odnosi się do obietnic Boga danych narodowi wybranemu (wyprowadzę, wyratuję, wybawię, wezmę). Zgodnie z tradycją, to podczas trzeciego błogosławieństwa Jezus Chrystus ustanowił ofiarę ze swojej krwi i ciała.

Zgodnie z micwą (przykazaniem) dotyczącą opowiadania o wyzwoleniu Izraelczyków z niewoli egipskiej, podczas wieczerzy najmłodsze dziecko zadaje pytania, mające owe opowieści sprowokować. Pytania brzmią: "Dlaczego w czasie wszystkich innych nocy możemy jeść chamec i macę, a tej nocy tylko macę?", "Dlaczego w czasie wszystkich innych nocy możemy jeść wszystkie warzywa, a tej nocy tylko gorzkie?", "Dlaczego w czasie wszystkich innych nocy nie zanurzamy jedzenia ani razu, a tej nocy zanurzamy dwa razy?" i "Dlaczego w czasie wszystkich innych nocy jemy siedząc lub wspierając się na boku, a tej nocy jemy tylko opierając się na boku?". Odpowiedzi na nie znajdują się w "Hagadzie na Pesach" i odnoszą się do wyjątkowości świątecznej nocy.

Podczas święta wyjątkowe są nie tylko błogosławieństwa i modlitwy, ale także potrawy. Jednym z najważniejszych elementów święta jest przygotowanie talerza sederowego. Wszystkie znajdujące się na nim potrawy (a jest ich sześć) mają swoje szczególne znaczenie.

Z prawej strony półmiska kładzie się zeroa czyli kawałek pieczonego mięsa z kością, które upamiętnia ofiarę z baranka złożoną przed wyjściem z Egiptu i której nie zjada się podczas wieczerzy. Po lewej stronie znajduje się bejca czyli gotowane na twardo jajko, symbolizujące życie. Na środku naczynia kładzie się mirror (gorzkie zioła) mające przypominać gorycz niewoli egipskiej. Na półmisku znajdują się także karpas (pietruszka, cykoria), symbolizujące nadzieję i charoset, słodką mieszankę orzechów i owoców, która przypomina kolorem glinę z której w niewoli żydzi wyrabiali cegły.

Pod sederowym półmiskiem znajdują się trzy placki specjalnie przygotowanej macy. Na początku jeden z jej kawałków, zwany afikomanem, ukrywa się przed dziećmi, które na pod koniec świątecznej kolacji szukają go w zamian z drobny upominek.

Jednym z gości wieczerzy jest sam prorok Eliasz, którego zaprasza się do stołu (na którym stoi specjalnie przygotowany dla niego kielich).

Uczta sederowa, obchodzona w święto Pesach, jest również ważnym momentem dla chrześcijan. To właśnie podczas tej wieczerzy Jezus Chrystus miał spotkać się ze swoimi uczniami po raz ostatni, opowiedzieć im o zdrajcy, który wyda go na śmierć i o ofierze, którą chrześcijanie powinni sprawować "na Jego pamiątkę".

Katarzyna Pruszkowska

-----