Czy twoje dziecko ma problem z agresją?

Maciek ciągle przeklina i sprzecza się z nauczycielami... Chociaż zachowania tych dzieci pozornie się różnią, to wszystkie można zaliczyć do bardziej ogólnej kategorii zachowań agresywnych i opozycyjno-buntowniczych. 

Agresją interpersonalną nazywamy wszystkie te zachowania, które są podejmowane w celu  wyrządzenia krzywdy - psychicznej, fizycznej, materialnej, moralnej - drugiej osobie. Towarzyszą jej często takie negatywne emocje jak gniew i złość. Pojęcie agresji w mniejszym stopniu odnosi się do konsekwencji zachowania, a w większym do intencji zaszkodzenia komuś.

Agresja interpersonalna jest powszechnym i znaczącym aspektem rozwoju dziecka. Ta forma zachowań  pojawia się w relacjach dzieci i młodzieży wychowujących się w typowych rodzinach i środowiskach społecznych. Większość dzieci ma na swoim koncie przynajmniej kilka niewłaściwych, nasyconą agresją zachowań. Do pewnego stopnia brak posłuszeństwa lub występowanie pewnych form buntu, a nawet agresji, są u dzieci normalne, szczególnie w wieku przedszkolnym.

Życie szkolne także pełne jest takich sytuacji, kiedy ktoś kogoś popchnie, siłą wepchnie się do kolejki, albo krzykiem próbuje załatwić swoje sprawy. U wielu dzieci takie problemowe zachowania występują, na szczęście, epizodycznie i nie są oznaką patologii, wymagającej długofalowych oddziaływań terapeutycznych.

U innych jednak mogą przybierać skrajne formy i wchodzić w skład utrwalonych wzorców zachowania budujących nieprawidłową osobowość. Mianem agresywnych nazywane są te dzieci, które przejawiają liczne zachowania agresywne, nie potrafią kontrolować swojego gniewu i przejawiają postawę wrogości i dominacji wobec otoczenia. Częste przejawy agresji u dzieci budzą zaniepokojenie zarówno wśród rodziców, jak i nauczycieli. Dzieci agresywne sprawiają duże trudności wychowawcze i mają wiele problemów w sferze adaptacji społecznej.

Różne oblicza agresji

Zachowania agresywne mogą przybierać bardzo różne formy np. napastliwości słownej (obrażanie, wyzywanie, skarżenie i grożenie) i fizycznej (bicie, kopanie, popychanie), negatywizmu, podejrzliwości, wybuchowości, drażliwości czy braku posłuszeństwa.

Biorąc pod uwagę źródło zachowań agresywnych badacze wyróżniają:

1) agresję spontaniczną (samoistną) - są to wczesne (podejmowane w wieku 5-7 lat) nie sprowokowane, złośliwe zachowania przynoszące szkodę drugiej osobie (np. podstawienie nogi, opluwanie, przedrzeźnianie),

2) agresję reaktywną - są to zachowania wywołane frustracją, pojawiające się w dwustronnych. agresywnych interakcjach (np. bicie innego dziecka, niszczenie jego przedmiotów).

Inny podział wyróżnia 4 typy agresji:

1) frustracyjna (która jest konsekwencją frustracji blokady potrzeb dziecka),

2) naśladowcza (która jest wyrazem naśladownictwa innych agresywnych osób w otoczeniu dziecka),

3) instrumentalna (która jest środkiem umożliwiającym osiągnięcie celu np. zdobycie jakiegoś przedmiotu),

4) patologiczna (która wynika z nieprawidłowości w układzie nerowym, jest symptomem chorób i zaburzeń zachowania).

Agresywne zachowania można podzielić także ze względu na:

- stopień złożoności (ograniczone w czasie proste reakcje, zorientowane na cel czynności agresywne lub długotrwała, ukierunkowana działalność agresywno-przestępcza),

- obronny lub atakujący charakter agresji (agresja wroga i odwzajemniona). Różne formy  agresji są nabywane przez dzieci, modyfikowane lub podtrzymywane pod wpływem czynników socjalizacyjnych.

Nie każda agresja ma charakter negatywny, w niektórych warunkach pewne jej formy bywają akceptowane, a nawet konieczne (np. zachowania agresywne związane z grą, zabawą, sportem wynikające z ogólnego pobudzenia i rywalizacji).  

Małgorzata Kamińska