Francuzki na każdy sezon

Miasta, które sobie wyobraził, to były Paryż i Londyn. Kraje, które porównywał, to była rewolucyjna Francja i Anglia z końca XVIII wieku. Dwa różne światy, dwa różne punkty widzenia. I dwa odmienne losy. Kiedy pisałam Francuzki nie tyją, miałam na myśli dwa rozbieżne światy jedzenia: francuski i amerykański. Również, w mniejszym stopniu, Paryż i Nowy Jork. Wtedy nie zdawałam sobie sprawy, że piszę opowieść o dwóch globalnych kulturach i że granice między nimi właściwie się zatarły. Gorsze czy lepsze miejsce, w którym mieszkasz, nie decyduje już o tym, jak jesz. To zależy tylko od ciebie. Nawet w naszym coraz bardziej skomplikowanym świecie nadal można zjeść ciastko i mieć ciastko, cieszyć się życiem na wiele sposobów i jednocześnie opierać się na sprawdzonych podstawowych wartościach - jakość, zmysłowość, sezonowe produkty i przyjemności. Nie chcę żyć przeszłością, ale chcę czerpać z niej naukę, i wierzę, że kultura umiarkowania, zwracanie bacznej uwagi na smak, zdrowe jedzenie i życie, jaką wchłonęłam, dorastając we Francji, daje się zaadaptować we współczesnym świecie i można żyć zgodnie z jej wskazaniami właściwie wszędzie. Nie znaczy to, że nie rozumiem albo lekceważę wyzwania, jakie stają przed współczesnymi kobietami: zbyt wiele do zrobienia w zbyt krótkim czasie, megaporcje i przemysłowo wytwarzane jedzenie, często spożywane w biegu. Przez długi czas rozdźwięk między możliwościami i rezultatami stylu życia jawił mi się jako kontrast pomiędzy fundamentalnymi elementami kultury francuskiej z jednej strony, a z drugiej modelem zachowania, jaki poznałam w Ameryce. Lecz kiedy Francuzki nie tyją tłumaczono na kolejne języki, zaczęłam rozumieć, że to, co uważałam za podział narodowościowy, jest w gruncie rzeczy tylko symbolem konfliktu dwóch różnych światów. Wprawdzie nie uważam, że dysponuję receptą na rozwiązanie tego konfliktu czy też że dokonałam specjalistycznej ekspertyzy - wolę nie traktować samej siebie zbyt poważnie - znam jednak wiele sposobów i sekretów (oraz jeszcze więcej przepisów i tygodniowych jadłospisów), które pomogą ludziom cieszyć się lepszą jakością życia, i niemal zawsze stracić na wadze. Zeszłej jesieni francuska reporterka chodziła za mną po targu na Union Square w Nowym Jorku, gdzie natknęłyśmy się na klasę ośmiolatków z nauczycielką. Dzieci uczestniczyły w programie nazwanym "Łyżki przez Amerykę", nienastawionej na zysk organizacji, która zapoznaje dzieci, nauczycieli i rodziny z korzyściami zdrowego odżywiania oraz znaczeniem popierania miejscowych farmerów i wspólnego spożywania posiłków przy rodzinnym stole. Jak to na jesieni, oferowano obfitość jabłek wszelkich odmian. Lecz kiedy reporterka półżartem podniosła jedno i zapytała małego chłopczyka, co to jest, dzieciak się stropił. Mniejsza o odmianę, nie wiedział, że to jabłko. Ten miejski dzieciak nigdy w życiu nie widział prawdziwego jabłka. To daje do myślenia. Założę się jednak, że rozpoznałby zapakowane ciastko z jabłkiem w McDonaldzie tuż obok rynku. Świat Alzacji-Lotaryngii, w którym dorastałam - i poznawałam jabłka - różnił się diametralnie od świata tego nowojorskiego dziecka. Jak sobie przypominam, wszyscy nasi sąsiedzi mieli co najmniej po jednym drzewie owocowym, a w naszym ogrodzie rosły liczne jabłonki. Gdy nadchodził czas zbierania jabłek, do mnie należało układanie rozmaitych gatunków w płaskich drewnianych skrzyneczkach zwanych cagettes, które przechowywaliśmy przez zimę w chłodnej piwnicy - wielowiekowa tradycja, obecnie prawie już porzucona. Jakże słodkie i upojne aromaty wypełniały ową piwnicę, kiedy ustawiałam te wszystkie koszyki! (Znamienne, że po francusku zapach, sentir, znaczy również czucie). Dzisiaj pamiętam zapach tamtych jabłek jeszcze wyraźniej niż obrazy tego jesiennego rytuału, które utkwiły mi w głowie. I oczywiście zbiory oznaczały, że mama znowu upiecze placek z jabłkami, une tarte aux pommes alsacienne. W naszym ogrodzie rosły też krzaki groseilles, cierpkich czerwonych porzeczek, które stanowią specjalność regionu. Mama i ja uwielbiałyśmy robić ciasta z tymi maleńkimi jagódkami. Sezon na czerwone porzeczki trwa krótko, więc szybko robiłyśmy dżem (confiture) albo galaretkę (gele'e) i ciastka, a czasami sos (coulis). Ach, jakże wyczekiwałyśmy tej dorocznej uczty, która dla mnie stanowi poniekąd przykład psychologicznej przyjemności, jaką Francuzka czerpie z jedzenia. Oczekiwanie i radość związane są z przyjemnością, na którą nie zawsze możemy liczyć i wiemy, że wkrótce ją utracimy. Kosztowanie takich sezonowych darów natury potęguje świadomość tego, co wkładamy do ust, i kontrastuje z rutynowym bezmyślnym jedzeniem, które dostarcza mało przyjemności, a często niechciane kilogramy. Ostatnio mam przed oczami widok dwóch lotnisk. Bardzo stosownie, jako że lotniska to obecnie rozstaje świata, najbardziej powszechny interfejs jednej kultury z drugą. Na lotnisku międzynarodowym O'Hare w Chicago, jadąc na występ w programie Oprah, oglądałam surrealistyczny spektakl i żałuję, że go nie sfilmowałam. Wszędzie wokół mnie ludzie pochłaniali hamburgery, frytki i pizze, opróżniali wielkie kubki kawy albo napojów gazowanych, stukając w laptopy, rozmawiając przez telefony komórkowe albo wertując gazety. Co najdziwniejsze: była dziesiąta rano. Dlaczego w ogóle jedli, zadałam sobie pytanie. Śniadanie? Wczesny lunch? Czy po prostu sposób na zabicie czasu? To wyglądało bardziej jak napychanie się niż jedzenie. I większość osób, które widziałam, miała wyraźną nadwagę. W dodatku na żadnej twarzy nie mogłam dostrzec uczucia przyjemności. W drodze powrotnej do Nowego Jorku z podobnym zaniepokojeniem obserwowałam ożywiony ruch w lotniskowych barach o trzeciej po południu. Tu i tam jednak widziałam też osoby niepasujące do tego obrazu: amerykańskich abstynentów od szaleństwa? Czy może tylko przejezdnych? W każdym razie ci ludzie przypominali mi o podejściu francuskim. Kombinacja lotnisko-jedzenie może jest znakiem czasów, ale jeszcze nie we Francji. Na lotnisku Charles'a de Gaulle'a (albo Roissy, jak mówią Francuzi), najbardziej ruchliwym węźle komunikacyjnym na kontynencie, kiedy Francuzi jedzą, nadal zwykle siedzą z nożem i widelcem w zamkniętych kafeteriach czy restauracjach. Istnieją małe bary, w których można jeść na stojąco, dla podróżnych mających ochotę na szybkiego croissanta czy może jambon beurre i filiżankę kawy. A widzieliście typową francuską filiżankę kawy? Trzy łyki, maksymalnie cztery. Żadnego frappuccino gargantuoso con lateria czy czegoś takiego (chociaż Starbucks, tak jak McDonald's stał się światową siecią). We Francji, jeśli chcesz kawę z mlekiem, zamawiasz cre'me czy nawet grand cre'me - kilka łyków więcej. Lotniska na ogół nadal odzwierciedlają tradycyjne różnice, lecz pokazują również, że infiltracja odbywa się w obu kierunkach. We Francji sytuacja nie dostosowała się jeszcze do wymogów współczesnej kultury nadmiaru, ale dla chcącego nic trudnego: gdzieniegdzie w kącie widać ludzi praktykujących obce zwyczaje, z dwiema kanapkami, iPodem i czasopismem jednocześnie dostarczającymi im strawy. Ale we Francji to wyjątki, w Ameryce - reguła. Od tamtego dnia w Chicago za każdym razem, kiedy widzę podobne sceny, przypomina mi się cytat z Brillat-Savarina, osiemnastowiecznego "nowoczesnego" gastronoma, znanego ze swoich rozważań nad fizjologią smaku i ze słynnego powiedzenia: "Jesteśmy tym, co jemy". Lecz napisał również jeszcze bardziej odkrywczo: "Przeznaczenie narodu zależy od tego, jak się żywi". Nawet Paryż, znany jako światowa stolica smukłych kobiet, nie jest odporny na rozwijającą się kulturę nadmiaru oraz globalny kryzys tradycyjnych metod odżywiania. Niektórzy czytelnicy posunęli się tak daleko, że przysyłają mi listy "Mam cię!" z informacją, że podczas pobytu we Francji widzieli grubą Francuzkę! Vraiment. Nigdy nie mówiłam, że takich nie ma. Podczas gdy zdecydowana większość nie jest gruba, istnieje rzeczywiście - excusez-moi! - rosnąca mniejszość bouboule (pulchnych, z nadwagą), którym często niewiele brakuje do otyłości. Jak to możliwe? Sieci fast foodów wtargnęły przed laty na bulwar Saint-Germain i Pola Elizejskie. Francuzki nie są odporne na prymitywne łaknienie słodkiego i słonego, kuszącego nas w fast foodach. Lecz co jeszcze ważniejsze, nie są wolne od presji związanej z życiem i pracą w świecie globalizacji, która niszczy tradycyjne miejscowe wartości i przyspiesza tempo życia, zostawiając coraz mniej czasu na rozkoszowanie się jedzeniem. Jedzenie przestaje być sprawą rodzinną, toteż ojcowie i matki zaniedbują uczenie prawidłowego odżywiania swoich dzieci. A powstałą próżnię zapełniają skwapliwie złe nawyki. (We Francji istnieje nawet służba publiczna prowadząca kampanię pod hasłem: L'obe'site' Tue, Otyłość zabija). Nie łudźmy się, grozi nam światowa epidemia przejadania się (występująca już w wielu krajach). Jeżeli nie podejmiemy wspólnych działań, w następnym pokoleniu Francuzi staną się równie otyli jak liczni Amerykanie i przedstawiciele innych narodowości, co doskonale wpasuje ich we współczesny obraz lotniska. Gdyby ta groźba nie była realna, Francuzki nie tyją potraktowano by jak ciekawostkę, a nie objawienie, kiedy książka ukazała się we Francji w 2005 roku. Miałam wrażenie, że mój rodzinny kraj pragnie, żeby przypomniano mu o jego tradycjach, równie mocno jak moja przybrana ojczyzna pragnęła je poznać. W dwudziestym pierwszym wieku nie możemy już się spodziewać, że odziedziczymy określony styl życia; teraz to kwestia aktywnego wyboru. Żaden cordon sanitaire nie broni granic Francji przed Pizza Hut. Z drugiej strony nic ci nie zabrania importowania najlepszych cech klasycznej francuskiej kultury i szukania sposobów na wykorzystanie ich tam, gdzie mieszkasz. Dawno temu wysnułam wniosek, że poważne zainteresowanie jedzeniem jako podstawa francuskiego stylu życia to główny powód, dla którego tradycyjnie Francuzki nie tyją. Moją pierwszą książkę adresowałam do bezimiennych legionów ofiar diet, ludzi na całym świecie, którym kazałam odrzucić taki oto podwójny fałsz: 1) odmawianie sobie to klucz do utraty wagi, 2) dogadzanie sobie prowadzi do przybierania na wadze. Przyjemność okazała się najsilniejszą i trwałą motywacją, silniejszą nawet niż marzenie o sukienkach w mniejszym rozmiarze. Tak naprawdę to odrodzenie zdrowego rozsądku: jeśli wszyscy potrafimy wykorzystać zasadę przyjemności, możemy stracić na wadze, jak Francuzki robią od pokoleń. Musimy tylko nauczyć się poczucia proporcji i rozwijania zmysłu smaku i nigdy nie poczujemy, że czegoś sobie odmawiamy. Prosiłam o miesiące starań, nie tygodnie. W zamian jednak obiecuję trwały sukces bez efektu jo-jo (pułapka każdej szybkiej diety). Postawiłam sobie za cel nauczenie ludzi, jak bez wysiłku zachowywać smukłą sylwetkę, dążąc do przyjemności. Nie jestem bynajmniej mistrzynią Francji we wszystkich dziedzinach, tylko w niektórych. I wcale nie przez snobizm odrzucam wiele towarów z półek supermarketu. Kiedy jedzenie eksploduje naturalnym smakiem - w przeciwieństwie do sztucznie aromatyzowanego, naszpikowanego solą i tłuszczem czy zwyczajnie pozbawionego smaku - spożywanie go jest bardziej satysfakcjonujące i zadowalamy się mniejszą ilością. Tak więc kiedy Francuzki zachwycają się idealnie dojrzałym melonem, robią widowisko nie tyle z siebie, ile ze swojej umiejętności dostrzegania prawdziwej różnicy - talent pielęgnowany w kulturze, gdzie ziemiopłody zbiera się w sezonie i świeże kupuje. Właśnie ta umiejętność przede wszystkim stanowi sekretną broń w walce z otyłością. Przyjemność wynikająca z jakości równoważy z nawiązką pokusy nieograniczonej ilości. Nie jest do tego konieczne posiadanie francuskiego DNA. Francuzki nie mają tysięcy dodatkowych maleńkich receptorów smaku, które pozwalają im odróżnić czekoladę Jacques'a Torresa od czekoladek Kiss Hersheya. Jednakże przez całe życie mają do czynienia z dobrym towarem, który uczą się doceniać.Wszyscy możemy rozwinąć w sobie ten talent. Pomoc w kultywowaniu takiej postawy - wymagającej wiedzy, co każda pora roku ma do zaoferowania, żeby wykorzystać wszystkie wspaniałe możliwości - to jeden z głównych celów tej książki. Mirelle Guiliano, Francuzki na każdy sezon

Najnowsze