Glikokortykosteroidy

Glikokortykosteroidy (GKS) są preparatami o działaniu przeciwzapalnym. Zalicza się je do najbardziej skutecznych leków w leczeniu astmy oskrzelowej, ale efekt ich działania ujawnia się nie natychmiast, a po pewnym czasie systematycznego stosowania. Nie są lekami o działaniu rozkurczowym, dlatego nie powodują ustąpienia nagłej duszności spowodowanej skurczem oskrzeli.

Kortykoterapia jest leczeniem stosowanym od wielu dziesięcioleci, dlatego można już mówić o sprawdzonych zasadach bezpiecznego stosowania glikokortykosteroidów. W chwili obecnej w leczeniu astmy oskrzelowej stosuje się głównie preparaty wziewne w postaci areozoli lub proszku. Stosując glikokortykosteroidy wziewne, preparat przedostaje się bezpośrednio do oskrzeli, co zwiększa skuteczność i zmniejsza możliwość działania ogólnoustrojowego, a tym samym działań niepożądanych.

Glikokortykosteroidy wziewne są bardziej skuteczne i powodują mniej objawów niepożądanych kiedy są stosowane przez spejsery. Jednak w ten sposób można stosować tylko preparaty w postaci areozoli. Na naszym rynku są dostępne następujące GKS wziewne: Beclocort, Becotide, Budesonid, Pulmicort, Horacort i Flixotide. Wszystkie te preparaty różnią się nie tylko budową chemiczną, ale przede wszystkim siłą działania przeciwzapalnego i wpływem ogólnoustrojowym. Najsłabsze działanie przeciwzapalne wykazuje Beclocort i Becotide, najsilniejsze Flixotide. I odwrotnie - Flixotide ma najmniejsze działanie ogólnoustrojowe, a Beclocort i Becotide największe. Budesonid, Pulmicort i Horacort są preparatami o pośrednim działaniu. Po każdej inhalacji glikokortykosteroidów wziewnych trzeba płukać jamę ustną. Zmniejsza to ryzyko drażniącego działania leku i zmniejsza ilość leku, który po wchłonięciu z błony śluzowej, może mieć działanie ogólnoustrojowe. Glikokortykosteroidy wziewne mogą być stosowane u dzieci, gdyż nie hamują ich wzrostu, mogą też być stosowane w okresie ciąży, jeżeli zachodzi taka potrzeba.

Wśród działań niepożądanych przewlekłej kortykoterapii najniebezpieczniejsze jest upośledzenie czynności kory nadnerczy, jednak zdarza się to bardzo rzadko. Ale trzeba pamiętać, że po odstawieniu glikokortykosteroidów o działaniu ogólnoustrojowym, takich jak preparaty w postaci tabletek lub iniekcji, może ujawnić się niewydolność kory nadnerczy, szczególnie w sytuacjach stresowych (gorączka, biegunka, ekspozycja na słońce itp.), Konieczne jest wtedy dołączenie leczenia substytucyjnego hydrokortyzonem w tabletkach.

W czasie leczenia glikokortykosteroidami wziewnymi może wystąpić paradoksalny skurcz oskrzeli. Jest to sytuacja wymagająca natychmiastowego przerwania stosowania tych preparatów i rozpoczęcia leczenia glikokortykosteroidami w tabletkach lub zastrzykach. Glikokortykosteroidy doustne to: Encorton, Encortolon, Polcortolon, Hydrocortison i Dexamethason.

Najczęściej stosowanymi preparatami są Encorton, Encortolon i Polcortolon. Dexamethason może być stosowany jedynie w wyjątkowych sytuacjach. Nie jest to preparat godny polecenia do przewlekłego leczenia z powodu licznych działań niepożądanych. Hydrocortison jest preparatem stosowanym jedynie jako preparat substytucyjny i, ze względu na znikome działanie przeciwzapalne, nie jest stosowany w przewlekłej kortykoterapii. Glikokortykosteroidy doustne wykazują działanie ogólnoustrojowe silniejsze niż GKS wziewne, dlatego są mniej bezpieczne, jednak zawsze należy wziąć pod uwagę korzyści wynikające z tego leczenia, a nie tylko ryzyko. Możliwość wystąpienia działań ubocznych zależy głównie od dobowej dawki preparatu. Dawką bezpieczną dla chorego jest 5-10 mg Encortonu i 4-8 mg Polcortonu na dobę. W czasie przewlekłego leczenia większymi dawkami mogą wystąpić takie działania niepożądane, jak przyrost masy ciała, nasilenie osteoporozy, zmiany skórne, cukrzyca, uczynnienie przebytej gruźlicy płuc i inne. Każde z tych działań niepożądanych wymaga odpowiedniego leczenia, ale nie powinno być powodem rezygnacji z leczenia glikokortykosteroidami. Duże dawki GKS doustnych (powyżej 20 mg/dobę) są stosowane jedynie w zaostrzeniu astmy oskrzelowej i w stanie astmatycznym, i to przez krótki okres (kilka dni), później dawkę powinno się szybko zmniejszać. W czasie leczenia trzeba pamiętać, żeby GKS brać rano, w jednej dawce.

Glikokortykosteroidy iniekcyjne to: Hydrocortison, Fenicort, Diprophos i Polcorton prolongatum. Hydrocortison i Fenicort są preparatami dożylnymi, których działanie jest krótkotrwałe. Są one stosowane jedynie w zaostrzeniach astmy oskrzelowej lub w stanie astmatycznym, nie nadają się do przewlekłego leczenia.

Diprophos i Polcorton prolongatum, to leki podawane jedynie domięśniowo, mają przedłużone działanie. Działanie Diprophosu rozpoczyna się w pierwszej dobie po wstrzyknięciu i utrzymuje się do 21 dni. Polcorton prolongatum rozpoczyna działanie lecznicze dopiero po trzech dniach od wstrzyknięcia, ale efekt kliniczny tego leku utrzymuje się do 6-8 tygodni. Leczenie preparatami długo działającymi jest obecnie rzadko stosowane. Jeżeli jednak lekarz decyduje się na takie leczenie, to trzeba pamiętać, że w zaostrzeniu astmy oskrzelowej, po wstrzyknięciu Polcortonu prolongatum, chory przez 3 dni musi być też leczony glikokortykosteroidami doustnymi, a wstrzyknięcia mogą być powtarzane nie częściej niż co kilka tygodni. Glikokortykosteroidy muszą być wstrzykiwane głęboko domięśniowo.

Na zakończenie trzeba jeszcze raz podkreślić, że odpowiednio stosowane glikokortykosteroidy są w leczeniu astmy oskrzelowej lekami skutecznymi i bezpiecznymi. Optymalną sytuacją jest możliwość stosowania tylko preparatów wziewnych, działających bezpośrednio w drzewie oskrzelowym, ale nie należy unikać preparatów w formie tabletek i wstrzyknięć, o ile zachodzi taka konieczność. Nie wolno samemu przerywać leczenia glikokortykosteroidami, gdyż może to znacznie pogorszyć przebieg choroby. Jeżeli w czasie leczenia występują działania niepożądane, nie powinno się przerywać leczenia glikokortykosteroidami - trzeba zastosować odpowiednie leczenie dodatkowe.