Alkoholowy zespół płodowy
Przez pojęcie alkoholowego zespołu płodowego, najczęściej rozumiane jest ciężkie upośledzenie intelektualne dziecka, zaburzenia percepcji, snu, emocji wyższych, jak również zaburzeń w morfologii - niska masa urodzeniowa, mikrocefalia, charakterystyczny "zdziwiony" wyraz twarzy.
Jest to tylko jeden z możliwych obrazów klinicznych. W rzeczywistości obecnie kwalifikowanych jest kilka zespołów wywołanych spożywaniem...
Problem spożywania przez kobiety ciężarne alkoholu oraz produktów spożywczych zawierających alkohol etylowy stanowi coraz większy problem społeczny. Wzrost statusu ekonomicznego w znacznej mierze przyczynia się do tego. Problem spożywania alkoholu w czasie ciąży nie dotyczy tylko kobiet nisko sytuowanych ekonomicznie, ale również tych z klas średnich i dobrze zarabiających.
Świadomość konsekwencji spożywania alkoholu w ciąży również nie przemawia na korzyść. Istnieje obiegowa opinia, propagowana również przez część środowiska lekarskiego, jakoby jedna lampka wina czy mały kieliszek wódki nie ma wpływu na rozwijający się płód a co więcej - przynosi ulgę zestresowanej ciężarnej. Kampanie prowadzone na rzecz abstynencji w okresie ciąży i karmienia, również giną w ogólnym marazmie społecznym. W mniejszym opracowaniu przedstawione zostały konsekwencje spożywania alkoholu przez ciężarną, jak również opisane zostały procesy biologiczne zachodzące w ciele kobiety i płodu po spożyciu alkoholu.
Alkohol etylowy jest substancją biologicznie czynną. W swoich właściwościach w układach biologicznych przypomina wodę - może być rozpuszczalnikiem dla wielu substancji, jak również nie wykazuje oporności bariery komórka - błona komórkowa - środowisko zewnętrzne. Brak oporności na bariery biologiczne powoduje, iż spożyty alkohol wchłania się już w śluzówce jamy ustnej, przełyku i żołądka. Podobnie jak woda, alkohol dąży do wyrównania swojego stężenia w układzie zamkniętym, jakim jest organizm ludzki. Po mniej - więcej 40 minutach od przyjęcia dawki alkoholu, jego stężenie jest wyrównane w każdej tkance ciała (podobnie rzecz ma się z rozwijającym się płodem).
Alkohol w głównej mierze jest metabolizowany prze wątrobową dehydrogenazę alkoholową (około 93% spożytego alkoholu), oraz wydalany w formie nieprzetworzonej z moczem, potem oraz wydychanym powietrzem.
W normalnych warunkach u zdrowej osoby proces ten może zająć od 3 do 24 godzin (uzależnione jest to od ilości spożytego alkoholu).
W przypadku kobiet ciężarnych efektywność procesu degradacji związanego z działaniem dehydrogenazy alkoholowej jest obniżona o około 30%, co w efekcie wydłuża czas metabolizowania nawet o 50%. Płód nie posiada własnej dehydrogenazy alkoholowej, gdyż ta będzie syntezowana w wątrobie dopiero po urodzeniu. Niestety, kiedy kobieta ciężarna "dochodzi" do siebie po małej lampce wina, płód cały czas pozostaje pod wpływem alkoholu.
Jak w większości procesów embriogenezy, tak również w przypadku neurogenezy (czyli procesu rozwoju układu nerwowego) istnieją trzy kluczowe procesy: proliferacja komórkowa (czyli namnażanie się komórek), migracja (czyli właściwe umiejscawianie w organie i organizmie), dojrzewanie (związane z procesami specjalizacji komórkowej oraz ich selekcji pod względem funkcjonowania).
Alkohol etylowy jako substancja czynna biologicznie, prowadzi w głównej mierze do zaburzenia dwóch pierwszych procesów, czyli proliferacji i migracji. W przypadku procesów namnażania się komórek, alkohol powoduje przyspieszenie procesów starzenia się komórek, zwiększenie współczynnika selektywnej śmierci (proces ten ma na celu eliminację nieprawidłowych komórek lub takich, które w dalszym rozwoju organizmu są zbędne) oraz wpływa hamująco na same procesy podziału - reasumując alkohol powoduje obniżenie liczby aktywnych, prawidłowych komórek nerwowych stanowiących pilę budująca ośrodkowy układ nerwowy płodu.
W procesie neurogenezy istotne są również procesy migracji komórkowej. Ośrodkowy układ nerwowy powstaje, jako struktura połączona wielo-ośrodkowa. Od stopnia połączenia i wzajemnej integracji zależy sprawność pracy mózgu. W przypadku jakichkolwiek zaburzeń dochodzi do nieprawidłowości przy wykształcaniu się głównych struktur mózgowych, a tym samym ich dysfunkcji.
Przez pojęcie alkoholowego zespołu płodowego, najczęściej rozumiane jest ciężkie upośledzenie intelektualne dziecka, zaburzenia percepcji, snu, emocji wyższych, jak również zaburzeń w morfologii - niska masa urodzeniowa, mikrocefalia, charakterystyczny "zdziwiony" wyraz twarzy. Jest to tylko jeden z możliwych obrazów klinicznych. W rzeczywistości obecnie kwalifikowanych jest kilka zespołów wywołanych spożywaniem alkoholu przez ciężarną. Wszystkie dotyczą zaburzeń rozwojowych układu nerwowego, jednakże w zależności od stopnia zaawansowania mogą również dotyczyć innych układów i narządów.
Jak wspomniano wcześniej, alkohol może być przyczyną wystąpienia zaburzeń rozwojowych mózgowia.
U dzieci z zespołem FAS najczęściej dochodzi do uszkodzenia:
hipokampu - ośrodków pamięci krótko- i długotrwałej;
tworu siatkowego - "motoru" działania dla innych ośrodków OUN, regulator snu, ośrodek procesów poznawczych;
mostu - ośrodka "nadzoru" motoryki gałek ocznych oraz odbioru dźwięku;
rdzenia przedłużonego - ośrodka odpowiedzialnego za: oddychanie, ciśnienie tętnicze, żucie, połykanie, kichanie, ziewanie, kaszel, wydzielanie potu;
płatu skroniowego - ośrodka pamięci dźwiękowej;
jąder migdałowatych.
Mózg dziecka z rozpoznanym zespołem FAS ma mniejszą masę oraz wymiary od mózgu rówieśników. Struktura przekroju również odbiega od normy - mózg dziecka z zespołem FAS wykazuje typowe zaburzenia dla mózgu osoby uzależnionej od alkoholu.
W efekcie zaburzeń rozwojowych dzieci z zespołem FAS wykazują liczne zaburzenia neuronalne i psychosomatyczne. Z powodu zaburzenia funkcji ośrodków percepcji oraz pamięci i postrzegania abstrakcyjnego chorzy mają bardzo często problemy z nauką oraz aspektem społecznym życia. Mylnym jest stwierdzenie, jakby wszystkie osoby z FAS wykazywały opóźnienie intelektualne. Właściwy dobór narzędzi i technik edukacyjnych prowadzi niejednokrotnie do wyprowadzenia osiągnięć dziecka do granic normy przewidzianych w danym momencie rozwoju czy edukacji.
W kontekście przyczyny FAS pojawia się pytanie czy istnieje bezpieczna ilość alkoholu, jaką kobieta może przyjąć, bez obawy o zdrowie własnego dziecka. Otóż odpowiedź brzmi nie - nie istnieje coś takiego jak definicja dawki progowej, gwarantującej bezpieczeństwo i zupełny brak konsekwencji. W chwili obecnej większość badaczy jest zgodna, iż pojedynczy epizod spożycia alkoholu lub produktu go zawierającego, może w konsekwencji doprowadzić do rozwoju pełnoobjawowego FASu.
Problemem w większości odnotowanych przypadkach FAS jest niewiedza kobiet o ciąży. Bardzo duża część matek dzieci z zespołem FAS deklarowała spożywanie alkoholu w pierwszych momentach ciąży, kiedy nie były w stanie zorientować się o odmienności swojego stanu. Fakt ten jeszcze bardziej przemawia za niespożywaniem alkoholu w okresie ciąży i momentem ją poprzedzającym.
Zespół FAS stanowi duże obciążenie zarówno dla pacjenta, jak również dla rodziców. Niestety niejednokrotnie przyczyną choroby jest regularne spożywanie przez kobiety w ciąży produktów alkoholowych. Świadomość, iż przyszłe matki już w okresie prenatalnym są odpowiedzialne za zdrowie i życie poczętego dziecka, powinna skłonić do pewnych przemyśleń i działań zarówno przyszłych rodziców, jak i odpowiednie instytucje państwowe.