Ciąża wspólnego ryzyka
Cukrzycę rozpoczynającą się w czasie ciąży lub rozpoznaną po raz pierwszy w czasie ciąży nazywamy cukrzycą ciężarnych. Definicja ta obejmuje szeroki zakres zaburzeń gospodarki węglowodanowej, to znaczy hiperglikemię na czczo i po posiłku (lub obciążeniu glukozą).
Częstotliwość występowania cukrzycy ciężarnych ocenia się na 5 do 15% w zależności od metody ich wykrywania, charakterystyki badanej populacji, czynników demograficznych, rasowych i etnicznych. Z punktu widzenia charakterystyki badanej populacji, czyli występowania czynników ryzyka, istotne są: otyłość przed ciążą, znaczny przyrost masy ciała w aktualnej ciąży, przypadki cukrzycy w rodzinie, występowanie cukrzycy ciężarnych w poprzednich ciążach i cukromocz w aktualnej ciąży. Innymi czynnikami ryzyka są: przebycie trzech lub więcej ciąż, poród dziecka o masie ciała przekraczającej 4 kg, przebyte poronienia samoistne, obumarcia ciąży, a ostatnio uwzględniany niski wzrost ciężarnej (obserwacje pochodzą z badań populacji azjatyckich).
W ostatnich latach obserwuje się niestety częstsze występowanie cukrzycy ciężarnych u osób, u których nie stwierdza się wymienionych czynników ryzyka. Wydaje się również, że cukrzyca ciężarnych pojawia się częściej niż przed kilkoma laty (ostanie doniesienia pochodzące z północnych Niemiec mówią o występowaniu tego powikłania aż u 15% ciężarnych). Podobnie częściej obserwujemy występowanie cukrzycy typu 2 z często współwystępującą otyłością brzuszną, nadciśnieniem tętniczym oraz chorobą niedokrwienną serca, związanej z rozwojem cywilizacyjnym. Istnieje prawdopodobieństwo, że obie postaci cukrzycy mają wspólne uwarunkowania przyczynowe.
Przyczyny występowania cukrzycy ciężarnych są bardzo złożone i nie zostały do tej chwili obecnej wyjaśnione. Pod uwagę bierze się uwarunkowanie genetyczne, nieprawidłową czynność komórek beta trzustki wydzielających insulinę (wydzielanie insuliny jest mniejsze, nie jest odpowiednio skoordynowane ze spożyciem posiłku, wydzielane są większe ilości produktów pośrednich rozpadu proinsuliny) oraz zmniejszenie tkankowego działania insuliny uwarunkowane wydzielaniem hormonów przez łożysko, szczególnie nasilone w III trymestrze ciąży.
Występowanie cukrzycy w czasie ciąży jest punktem krytycznym w przebiegu całej ciąży, ponieważ staje się ona ciążą wysokiego ryzyka. Ryzyko to odnosi się do przebiegu ciąży (poronienia, porody przedwczesne, obumarcie ciąży), porodu (konieczność wykonania cesarskiego cięcia), stanu noworodka (umieralność okołoporodowa, znaczna urodzeniowa masa ciała, występowanie wad wrodzonych, najczęściej wad serca i wad układu kostnego, stanów niedocukrzenia, spadku poziomu wapnia) oraz dotyczy zwiększenie częstości późniejszego wystąpienia cukrzycy zarówno u matki, jak i u dziecka. Należy jednak z całym naciskiem podkreślić, że wymienione zagrożenia dotyczą prawie wyłącznie przypadków, w których cukrzyca nie została rozpoznana lub była rozpoznana z opóźnieniem albo nie była leczona lub była leczona nieprawidłowo czy nieskutecznie.
Cukrzyca ciężarnych najczęściej ustępuje po porodzie sugerując, że jej wystąpienie świadczy o skłonności do rozwoju cukrzycy już przed ciążą (aż u 1/3 takich kobiet cukrzyca rozwija się w ciągu 5 lat po porodzie). Dane te wskazują na konieczność systematycznej kontroli kobiet po zakończeniu ciąży powikłanej cukrzycą (przynajmniej raz w roku) i podjęcie leczenia w przypadku stwierdzenia nieprawidłowości.
Rozpoznawanie cukrzycy ciężarnych polega na wykonaniu testu doustnego obciążenia glukozą. Aktualnie w Polsce większość ginekologów wykonuje badania dwustopniowo. Najpierw oznacza się stężenie glukozy w osoczu krwi żylnej na czczo po 8 godzinnym nieprzyjmowaniu posiłków (wartość prawidłowa powinna być < 110 mg/dl), następnie podaje się do wypicia roztwór 50 g glukozy i ponownie oznacza stężenie glukozy po godzinie od obciążenia (stężenie glukozy powinno być < 140 mg/dl). W przypadku stężenia glukozy po obciążeniu większym lub równym 140, ale < 200, należy wykonać test doustnego obciążenia 75 g glukozy, oznaczając jej stężenie przed i w 2 godziny po obciążeniu (prawidłowa wartość powinna być < 140 mg/dl). Wymienione badania powinny być wykonane po rozpoznaniu ciąży i powtórzone między 24 a 28 tygodniem ciąży. Według zaleceń Światowej Organizacji Zdrowia z 1999 roku za wystarczające uważa się wykonanie testu z obciążeniem 75 g glukozy.
Autor: Dr n. med. Alina Sokup, Katedra i Klinika Gastroenterologii, Chorób Naczyń i Chorób Wewnętrznych AM - Zakład Endokrynologii i Diabetologii, Ośrodek Intensywnej Opieki Diabetologiczno-Położniczej, Szpital im. dr J. Biziela w Bydgoszczy
