Zaparcia. Przyczyny i konsekwencje

O zaparciach mówimy, kiedy częstotliwość wypróżnień jest zbyt mała (rzadziej niż dwa razy w tygodniu).  W Polsce problem dotyczy aż 10,5 miliona osób. W około 10 procentach przypadków przyczyny mają charakter chorobowy. Zaparcia mogą towarzyszyć chorobom układu pokarmowego (np. zwężenie jelita, uchyłki odbytnicy),  endokrynnego (np. niedoczynność tarczycy), nerwowego, chorobom metabolicznym (np. cukrzycy) a nawet nowotworom. Jednak aż u 90 proc. pacjentów wynikają one z zaburzenia czynności przewodu pokarmowego i nie mają podłoża chorobowego.

Dieta ubogoresztkowa oparta na wysoko przetworzonych produktach pozbawionych błonnika jest najczęstszą przyczyną zaparć. Takie pokarmy zostają strawione niemal w całości, co powoduje, że w jelicie grubym zbiera się zbyt mało treści. Jelita spowalniają swoją pracę, nie przesuwają skąpych mas kałowych, przez co zalegają one w okrężnicy, tworząc "korek". Właśnie dlatego tak istotne jest dostarczanie błonnika, który nie ulega strawieniu, ale zwiększa masę kałową, prowokując jelita do pracy i przyspieszając pasaż.

Wchłanianie wody i elektrolitów to jedno z podstawowych zadań jelita grubego. To podczas tego procesu dochodzi do formowania się masy kałowej. Jeśli nie dostarczy się organizmowi odpowiedniej ilości wody, masa ta będzie sucha, twarda, z trudem przesuwająca się w jelitach. Łagodny dla jelit błonnik rozpuszczalny (występujący np. w miąższu owoców i warzyw oraz łupinie nasiennej babki jajowatej) właśnie dlatego tak doskonale przeciwdziała zaparciom, że wiąże wodę, zwiększając swoją objętość nawet 40 razy i powodując sformowanie miękkich łatwo przesuwających się w jelitach stolców. Jednak aby ten proces mógł zajść, należy dostarczyć organizmowi odpowiedniej ilości płynów.

Siedzący tryb życia i niewystarczająca aktywność fizyczna w znaczącym stopniu przyczyniają się do powstania zaparć. Aby wzmocnić mięśnie jamy brzusznej i pobudzić jelita do pracy, najlepiej stosować regularny ale umiarkowany trening. Doskonałe będą takie ćwiczenia jak bieganie, pływanie czy taniec. Spadek aktywności jest również jedną z przyczyn częstszego występowania zaparć u osób starszych. I w takim przypadku należy w miarę możliwości zażywać ruchu dostosowanego do kondycji i stanu zdrowia np. podczas spacerów.

Nadmierny stres może doprowadzić do zaparć spastycznych wywołanych nadmiernym skurczem jelit, co zatrzymuje perystaltykę i uniemożliwia wypróżnienie. W takiej sytuacji warto wprowadzić nowe nawyki: regularne posiłki o stałych porach i ćwiczenia relaksacyjne redukujące napięcie nerwowe. Należy unikać nadmiaru błonnika nierozpuszczalnego (zawarty np. w skórkach owoców i warzyw) i postawić na dietę bogatą w łagodny dla jelit błonnik rozpuszczalny.

Życie w ciągłym pośpiechu powoduje, że wiele osób lekceważy uczucie parcia na stolec. Prowadzi to do zaburzenia odruchu wypróżniania i w konsekwencji do zaparć. Także występowanie hemoroidów może powodować unikanie defekacji.

Podwyższony poziom progesteronu w drugim i trzecim trymestrze ciąży powoduje spowolnienie pracy jelit. Do tego powiększająca się macica uciska inne narządy znajdujące się w jamie brzusznej, w tym jelita, przez co przyszłe mamy bardzo często borykają się z zaparciami. Zapierająco może działać również suplementacja żelazem. Walka z zaparciami w czasie ciąży wymaga szczególnej uwagi, ponieważ wyklucza stosowanie środków przeczyszczających i lewatyw. Można stosować jedynie bezpieczne dla kobiet ciężarnych preparaty wspomagające dietoterapię zaparć np. oparte na zawartości łagodnego dla jelit błonnika naturalnego.

Oprócz preparatów z żelazem także inne leki (np. przeciwbólowe, przeciwkaszlowe, moczopędne) mogą prowadzić do zaparć. Należy pamiętać, że stosowane przez dłuższy czas środki przeczyszczające mogą doprowadzić do rozleniwienia jelit i w konsekwencji do zaparć.

Choć zaparcia są powszechne, nie należy ich bagatelizować. Z zalegających w  jelicie mas kałowych poprzez śluzówkę do krwioobiegu przedostają się toksyny, które stopniowo zatruwają organizm. Powoduje to ociężałość, złe samopoczucie, zmęczenie, bóle głowy, wypryski skórne, nieprzyjemny zapach z ust i spadek odporności.

Zbite masy kałowe mogą uszkodzić śluzówkę, a długie wizyty w toalecie i nadmierne parcie obciążają układ żylny i mięśniowy miednicy mniejszej. Dlatego przewlekłe zaparcia mogą doprowadzić do rozwoju poważnych chorób w obrębie samego jelita grubego i odbytnicy: hemoroidów, szczeliny odbytu, stanów zapalnych, nadżerek, a nawet nowotworów.

Jeśli zalegająca twarda treść rozepcha ścianę jelita, może dojść do powstania tzw. uchyłków jelita, które grożą poważnymi powikłaniami (zapalenie, ropień wewnątrzbrzuszny, pęknięcie uchyłka i wylanie się treści do jamy brzusznej, pełna niedrożność jelitowa). Za przyczynę powstawania uchyłków uważa się dietę ubogą w błonnik.

Niewydalony przez kilka lub kilkanaście dni stolec staje się tak zbity i twardy, że nazywany jest kamieniami kałowymi. Do ich usunięcia stosuje się lewatywy, a czasami niezbędny okazuje się zabieg chirurgiczny. Aby uchronić się przed nawrotami zaleca się dietę bogatą w błonnik i zwiększenie aktywności fizycznej.