Jaki będzie mieć charakter?

Oczy ma po mnie, nosek po tacie, a po kim będzie mieć charakter? Takie pytania przychodzą do głowy każdej mamie, gdy z czułością obserwuje swojego malca. Ale czy u małego dziecka można już rozpoznać temperament? - Tak, bo pewne jego cechy przejawiają się od urodzenia - mówi dr Magdalena Śniegulska, psycholog ze Szkoły Wyższej Psychologii Społecznej. Nasz ekspert podpowiada, jakie zachowania malca mogą stanowić dobry trop do rozpoznania jego temperamentu. Wyjaśnia też, co zrobić, by pomóc maluszkowi właściwie rozwinąć wrodzone talenty, a wyciszyć te cechy, które mogą utrudniać mu życie.

Czasem słyszy się, jak rodzice wspominają zachowanie swoich maluchów w okresie niemowlęcym i mówią, że np.: "Kasia zawsze była jak mały aniołek", a "Jasiek już od urodzenia miał własne zdanie" - mówi dr Śniegulska. Psychologowie, określając czyjeś usposobienie, biorą pod uwagę różne czynniki, ale najbardziej popularny jest podział temperamentów na: łatwy, trudny i wolno rozgrzewający się.

Dziecko o łatwym temperamencie jest zwykle zadowolone, szybko dostosowuje się do zmian i akceptuje nowe doświadczenia. Nie kaprysi, jada i sypia o stałych porach. Maluch z cechami temperamentu trudnego nie jest już taki bezproblemowy w obsłudze. Od początku potrzebuje więcej czasu, aby złapać swój rytm. Żywo i zwykle źle reaguje na zmiany, jest nerwowy i więcej płacze. Często robi to w specyficzny sposób: jego płacz jest drażniący, wprowadza niepokój. Natomiast dziecko z temperamentem wolno rozgrzewającym się reaguje na nowe sytuacje biernym oporem (np. wypluwa smoczek, ale nie płacze).

Potrzebuje czasu, żeby oswoić się z nowością, ale jak się do czegoś przyzwyczai, zaczyna to akceptować. Psychologowie podkreślają, że już te pierwsze zachowania dziecka w istotny sposób wpływają na postępowanie rodziców.

- Maluchowi o łatwym temperamencie, mama i tata zwykle chętniej poświęcają uwagę. Każdy kontakt z dzieckiem jest dla nich przyjemny. Ich maluch jest zawsze zadowolony, więc czują się dobrymi rodzicami. Gdy dziecko ma trudny charakter, rodzice bardziej się stresują. Częsty płacz i niezadowolenie malucha sprawiają, że mama i tata czują, że może nie wywiązują się dobrze ze swojej roli - mówi dr Śniegulska.

Warto wiedzieć: Zachowanie niemowlęcia w dużej mierze zależy od tego, jak dziecko się czuje i czy jego potrzeby są zaspokojone. Gdy maluch jest głodny, znudzony lub czuje ból, okazuje swoje niezadowolenie. Właśnie ta siła reakcji dziecka na niezbyt komfortowe sytuacje wskazuje na to, jakie ma ono usposobienie.

Gdy smyk o łatwym temperamencie będzie głodny, troszkę pokwili, ale pozwoli mamie spokojnie przygotować kaszkę. Dziecko o trudnym usposobieniu w tej samej sytuacji będzie krzyczało wniebogłosy. Bardzo ważne jest to, by rodzice zachowali spokój. Opanowanie własnych emocji pozwoli wyciszyć reakcje dziecka.

Drugie półrocze życia to czas, w którym dziecko odkrywa, że jest odrębną istotą. Każdego dnia zdobywa nowe umiejętności i powoli zdaje sobie sprawę ze swojego wpływu na otoczenie. Szybko uczy się, że kiedy zapłacze, przyjdziesz do niego, a gdy się uśmiechnie, odpowiesz mu uśmiechem i je przytulisz. Zauważa też, że pewne jego zachowania są przez ciebie akceptowane, a inne nie. W tym okresie rozwoju malec zaczyna też coraz lepiej wyrażać swoje uczucia.

Do głosu dołącza również gesty.

- Obserwując uważnie dziecko, można potwierdzić lub też zweryfikować swoje przypuszczenia na temat jego temperamentu - mówi dr Śniegulska. - Jeśli np. nasz maluch jako noworodek źle reagował na wszelkie nowości, gdy zacznie raczkować, w stresującej dla niego sytuacji może uciekać i zakrywać rączkami twarz - wyjaśnia psycholog. Jednym z trudniejszych emocjonalnie momentów w drugim półroczu życia dziecka jest pojawienie się lęku przed rozstaniem z mamą. - Tzw. lęk separacyjny pojawia się ok. 8.-9. miesiąca.

Wiąże się z tym, że maluch zdaje sobie sprawę, że jest odrębną osobą. Wcześniej myślał, że on i mama to jedno - wyjaśnia dr Śniegulska. Czy temperament dziecka ma wpływ na to, jak będzie ono przeżywać lęk separacyjny? - Po części tak. Dzieci z łatwym temperamentem zwykle chętniej idą na rączki do babci czy niani, nie trzymają się kurczowo mamy. Trudne maluchy na wyjścia matki częściej reagują histerią - mówi psycholog.

Wiele zależy jednak od umiejętności mamy i jej osobowości. Jeśli mama jest spokojna, łagodnie przygotowuje malca do zmian (np. stopniowo wydłużając czas swojej nieobecności), dziecko łatwiej przejdzie przez okres lęku separacyjnego. - Pamiętajmy, że maluch nie odpowiada za swój nastrój. To rodzice mają go nauczyć radzenia sobie z emocjami - mówi psycholog. Szczególnie uważne powinny być mamy, które same często wykazują postawę lękową.

Temperament jest w dużym stopniu dziedziczny. Dziecko wrażliwej matki także może być bardzo czułe na bodźce, nerwowe i strachliwe. - Taki maluch wręcz chłonie emocje mamy. Jeśli więc ona odczuwa niepokój na myśl o nawet krótkim rozstaniu z dzieckiem, ono ten lęk odbiera i samo zaczyna go czuć. Warto o tym pamiętać i starać się panować nad własnymi emocjami. W przeciwnym wypadku wzmocni się w dziecku strach przed życiem - ostrzega dr Śniegulska.

Warto wiedzieć: W tym okresie maluch zdobywa wiele nowych umiejętności. Gdy uczy się siadać, raczkować czy chodzić, może częściej płakać i okazywać złość. Kiedy już opanuje daną czynność, osiąga krótkotrwaly stan równowagi i przez jakiś czas jest spokojniejszy.

Kiedy dziecko odkryje już swoją odrębność, rusza w świat. Maluch nie zważa wtedy na przeszkody, a także zakazy rodziców. Wciąż biega, chce wszystkiego dotknąć. A ponieważ nie potrafi przewidywać skutków swojego postępowania, nawet na moment nie można spuścić go z oczu. - W tym okresie życia dziecka bardzo ważne jest, by rodzice dopasowali swoje zachowanie do temperamentu malucha - mówi psycholog.

- Wyobraźmy sobie następującą sytuację. Malec jest bardzo aktywny, lubi nowe sytuacje, chce próbować wielu rzeczy. Tymczasem rodzice nie zapewniają mu zbyt wielu okazji do ruchu i hamują jego chęć poznawania świata. Co się wtedy stanie? Energia dziecka, która wynika z jego temperamentu nie znajdzie ujścia. Maluch będzie więc marudził i domagał się możliwości działania. Rodzice zaś mogą uważać, że dziecko jest po prostu niegrzeczne - wyjaśnia dr Śniegulska. Może być również odwrotnie.

Dziecko, które ma wrażliwy układ nerwowy, potrzebuje czasu, aby przyzwyczaić się do czegoś nowego. Dlatego może mieć trudności, jeśli trafi na rodziców, którzy często zmieniają otoczenie i prowadzą rozrywkowy tryb życia. Zwykle jednak temperamenty dzieci i rodziców dzięki wspólnym genom naturalnie się dopasowują.

- Ale pamiętajmy, że geny tylko w połowie wpływają na nasz charakter. Badania pokazują, że np. skłonność do agresji jest dziedziczna. Jednak to, czy ktoś z taką cechą będzie chętnym do bójek "kibolem" czy też ekspresyjnym pianistą, w dużej mierze zależy od środowiska, w jakim się wychował - podsumowuje dr Śniegulska.

Warto wiedzieć: Około 2. roku życia dzieci odkrywają słowo: "NIE" i zaczynają go z upodobaniem używać. Malec może być "na nie" ze wszystkim. Nagle okazuje się, że nie smakują mu lubiane wcześniej potrawy, że nie chce oglądać bajki, tylko bawić się klockami. Rodzicom wydaje się, że upór i niechęć do współpracy to cechy charakteru malucha. Nic podobnego! To po prostu zachowania typowe dla tego wieku, które z czasem mijają.