Co można wyczytać z etykiety produktu spożywczego?

Obowiązujące przepisy prawa nakładają na producentów żywności wymóg przedstawiania konsumentom szeregu informacji o produkcie, tak by mieli możliwość dokonywania świadomych wyborów. Informacje umieszczane na etykiecie nie mogą wprowadzać konsumenta w błąd, m.in. poprzez przypisywanie produktom szczególnych cech lub właściwości, których w rzeczywistości nie posiadają.

Często, kiedy wybieramy jakiś produkt, to w pierwszej kolejności wyróżniają się atrakcyjne nazwy handlowe i chwytliwe hasła marketingowe. Informacje obligatoryjne i ważne dla konsumenta w wielu przypadkach zapisywane są mniejszą czcionką i w mniej widocznym miejscu. Dlatego tak istotne jest, by dokładnie czytać całą etykietę i sprawdzać umieszczone na niej informacje. Jakie ważne informacje i w jakim miejscu konsument znajdzie dla siebie na etykiecie produktu spożywczego?

Nazwa produktu umieszczona na opakowaniu powinna pozwolić konsumentowi prawidłowo zidentyfikować produkt. Są produkty, dla których określono nazwę w przepisach prawa (np. masło). Gdy dla produktu nie ma określonej w przepisach nazwy, stosuje się nazwę zwyczajową - powszechnie znaną konsumentom (np. kaszanka). Gdy nazwa zwyczajowa nie istnieje, wtedy stosuje się nazwę opisową produktu (np. biszkopt kakaowy z kremem śmietankowym). Nazwa produktu nie może być zastąpiona nazwą marki czy nazwą wymyśloną. Dodatkowo w stosownych przypadkach obok nazwy produktu podaje się m.in.: informację o procesach przetwórczych, jakim go poddano, np. wędzony, pieczony, suszony, pasteryzowany, mrożony itp. oraz że zawiera substancje słodzące, jeśli dodano je do produktu. Ilość netto żywności podaje się w tym samym polu widzenia co nazwę produktu.

Wykaz składników to informacja o wszystkich surowcach, z jakich produkt został wytworzony, w tym substancjach dodatkowych (dodatkach do żywności), aromatach. Są one wymienione w malejącej kolejności, według ich masy w momencie użycia. Dodatki do żywności, nazywane potocznie "E‑dodatkami" można zapisywać dwojako: podając ich zasadniczą funkcję technologiczną oraz nazwę (np. wzmacniacz smaku - glutaminian monosodowy), albo symbol "E" i właściwy numer (np. wzmacniacz smaku - E 621). Brak "E" na etykiecie nie oznacza, że produkt nie zawiera substancji dodatkowych. Nie szukajmy w wykazie składników tylko symbolu "E", sprawdźmy, czy są tam  składniki mające funkcje technologiczne. Pamiętajmy jednak, że wszystkie "E" są dozwolone do stosowania w Unii Europejskiej, a w niektórych przypadkach ich użycie jest niezbędne dla bezpieczeństwa produktu. Nieobecność dodatków do żywności nie powinna być jedynym kryterium wyboru produktu spożywczego.

W wykazie składników znajdziemy ponadto oznaczenie ilościowe składników, które są albo wymienione w nazwie, albo są istotne dla scharakteryzowania danego produktu. Tym samym z wykazu składników dowiemy się, np. ile nadzienia znajdziemy w pierogach z serem, ile truskawek w jogurcie truskawkowym, czy orzechów w czekoladzie.

Wykaz składników dostarcza także informacji o obecnych w produkcie składnikach alergennych. Składniki powodujące alergie lub reakcje nietolerancji muszą być wyraźnie wyróżnione spośród innych składników produktu, np. za pomocą pogrubienia, podkreślenia, lub użycia do ich zapisu wielkich liter.

Warto wiedzieć, że obowiązek przedstawiania konsumentom wykazu składników dotyczy także żywności nieopakowanej, np. pieczywa czy wędlin sprzedawanych "luzem". Informacje te mogą znajdować się na wywieszkach dotyczących danego produktu. W wielu sklepach znajdziemy opracowane w tym celu katalogi. Rozejrzyjmy się dokładnie, lub zapytajmy o nie.

Ważnym elementem etykiety jest informacja dotycząca sposobu przechowywania produktu - warto się z nią zapoznać, by zachować jego najwyższą jakość. Pamiętajmy, że nie zawsze sposób przechowywania jest oczywisty! Często informacje podawane na opakowaniach żywności dotyczą także warunków jej przechowywania po otwarciu. Należy ich przestrzegać, by produkt nie uległ zepsuciu. W przypadku produktów, które są nietrwałe mikrobiologicznie, warunki przechowywania są zawsze podawane w pobliżu terminu przydatności do spożycia. Muszą być one przestrzegane zarówno w sklepie, jak i w domu. W wielu przypadkach znajdziemy także informację, w jaki sposób produkt przygotować do spożycia. To też cenna informacja - producent z pewnością wykonał wiele prób, by znaleźć najbardziej optymalny sposób obróbki swojego wyrobu.

Data ważności to potoczne określenie dotyczące dwóch terminów: terminu przydatności do spożycia oraz daty minimalnej trwałości. Ten pierwszy umieszczany jest na produktach nietrwałych mikrobiologicznie i poprzedzony jest sformułowaniem: "Należy spożyć do...", np.: "Należy spożyć do 15.12.2016". Po przekroczeniu wskazanej daty produkt uważany jest za produkt niebezpieczny.

Datę minimalnej trwałości poprzedza natomiast zwrot: "Najlepiej spożyć przed...", lub dla produktów o długiej dacie ważności: "Najlepiej spożyć przed końcem...". Do wskazanego terminu producent gwarantuje zachowanie przez produkt pełni cech jakościowych. Nie oznacza to, że po jego przekroczeniu produkt nie nadaje się do spożycia.

Ważnym elementem etykiety, który będzie obowiązkowy od 13 grudnia br., jest informacja o wartości odżywczej. Wymagane prawem informacje dotyczą wartości energetycznej produktu podawanej w kJ (kilodżulach) i kcal (kilokaloriach) oraz zawartości sześciu składników: tłuszczu, kwasów tłuszczowych nasyconych, węglowodanów, cukrów, białka i soli. Informowanie o zawartości błonnika nie jest konieczne, ale często stosowane. Informacja o wartości odżywczej wyrażana jest zawsze w przeliczeniu na 100 g lub 100 ml produktu. Dzięki temu stosunkowo łatwo możemy porównywać ze sobą różne asortymenty. Bez trudu zauważymy, że np. niektóre sery zawierają 3 g tłuszczu, a  inne 26 g tego składnika w 100 g.

Czytajmy etykiety, porównujmy, analizujmy i bądźmy bardzo rozważni, dokonując zakupów. W czasach, gdy na rynku dostępnych jest tak wiele produktów spożywczych, czytanie etykiet jest jednym ze sposobów na wyławianie "perełek", które pozwolą nam właściwie się odżywiać, a tym samym cieszyć zdrowiem i zgrabną sylwetką.

***

Zachowaj Równowagę to realizowany przez Instytut Żywności i Żywienia projekt edukacyjny, którego pełna nazwa brzmi: "Zapobieganie nadwadze i otyłości oraz chorobom przewlekłym poprzez edukację społeczeństwa w zakresie żywienia i aktywności fizycznej" (2011-2016). Projekt jest współfinansowany przez Szwajcarię w ramach Szwajcarsko-Polskiego Programu Współpracy (SPPW) z nowymi krajami członkowskimi Unii Europejskiej. Jego całkowity budżet wynosi 5 294 000 CHF, z dofinansowaniem strony szwajcarskiej w wysokości 4 500 000 CHF (85% kosztów) i z budżetu Ministerstwa Zdrowia (15% środków). Partnerami projektu są: Akademia Wychowania Fizycznego w Warszawie, Polskie Towarzystwo Dietetyki i Instytut "Pomnik - Centrum Zdrowia Dziecka".