Jak przechytrzyć geny?

Po rodzicach (i dziadkach) możemy odziedziczyć nie tylko kolor oczu czy włosów, ale także skłonności do pewnych schorzeń. I zwykle dziedziczymy, bo każdy z nas jest nosicielem przynajmniej 10-20 zmutowanych genów, które sprawiają, że możemy mieć tendencję do zapadania na pewne choroby.

Kiedyś uważano, że takie dziedziczne skłonności to wyrok, bo genów zmienić przecież nie możemy, jednak dziś wiadomo, że jest wiele sposobów na to, by odwrócić "przeznaczenie". Choć w przypadku niektórych dolegliwości ryzyko zachorowania zdecydowanie wzrasta, to jeśli ktoś z twoich bliskich na nie cierpiał, nie oznacza wcale, że musisz zachorować. Pewne jest natomiast, że musisz zachować czujność. Czyli częściej chodzić na badania kontrolne, zwracać szczególną uwagę na to, co jesz, utrzymywać prawidłową wagę, być aktywną fizycznie.

Uwaga na żylaki, jeśli twój ojciec na nie cierpiał

JEŚLI CHOĆ JEDNO Z TWOICH RODZICÓW MIAŁO ŻYLAKI, to prawdopodobieństwo, że ty także masz do nich skłonność, wynosi aż 70 proc. Statystycznie córki częściej dziedziczą tę dolegliwość po ojcach, a synowie po matkach, ale nie jest to reguła. Żylaki to chorobowo zmienione fragmenty żył, w których krew zalega, zamiast płynąć w stronę serca. Powstają w żyłach, których ściany są zbyt cienkie. Ale nie zawsze. Jeśli krew płynie żyłami z normalną prędkością, zmiany w żyłach raczej się nie pojawią. Inaczej jest, gdy krew płynie za wolno, a dodatkowo zastawki żylne są słabe i nie uniemożliwiają cofania się krwi. W takiej sytuacji krew może się zacząć gromadzić w naczyniu, a to prowadzi do rozwoju żylaka.

JAK ZAPOBIEGAĆ:

1. Naczynia krwionośne wzmocnimy, zażywając dostępne bez recepty preparaty z diosminami (np. Aflavic). Inną profilaktyczną metodą jest noszenie rajstop i podkolanówek uciskowych.

2. Kto nie chce mieć żylaków, musi się pozbyć nadwagi i zwiększyć aktywność fizyczną - najlepszy sposób to codzienne przynajmniej 20-minutowe spacery. Gdy mięśnie nóg są słabe, nie naciskają z odpowiednią siłą na żyły, a to powoduje zwolnienie przepływu krwi.

Schudnij i systematycznie rób badania, jeśli twoja babcia miała cukrzycę

W DZIEDZICZENIU SKŁONNOŚCI DO CUKRZYCY TYPU II bierze udział przynajmniej kilkanaście genów. Naukowcy nie ustalili jeszcze, które z nich mają największe znaczenie, ale najbardziej podejrzane są geny odpowiedzialne za wydzielanie insuliny. Jeśli jedno z twoich rodziców choruje na cukrzycę typu II, prawdopodobieństwo, że zachorujesz także ty, wynosi 50 proc.

Ryzyko zachorowania możesz jednak znacznie obniżyć i nie dopuścić do rozwoju choroby albo przynajmniej znacznie go opóźnić. Cukrzyca typu II to choroba metaboliczna, której przyczyną jest zmniejszenie wrażliwości tkanek na insulinę, substancję, której zadaniem jest dostarczanie do komórek glukozy (czyli głównego paliwa, które napędza nasz organizm). Konsekwencją takiej sytuacji jest niedożywienie i niedomaganie wielu narządów (np.: wzroku, nerek, naczyń krwionośnych).

JAK ZAPOBIEGAĆ:

1. Kto nie chce zachorować na cukrzycę, powinien schudnąć. Nadwaga jest bowiem tym czynnikiem, który może o pojawieniu się choroby zdecydować.

2. Osoby będące w grupie ryzyka cukrzycy typu II powinny też częściej niż inne wykonywać badania poziomu glukozy we krwi. Najlepiej robić to przynajmniej dwa razy do roku.

Pij mleko, jeśli twoja matka ma osteoporozę

UWARUNKOWANIA GENETYCZNE DZIEDZICZENIA OSTEOPOROZY nie są do końca poznane. Wiadomo jednak, że córki matek, które przebyły złamania osteoporotyczne, same częściej doznają takich złamań. Osteoporoza to choroba, której istotą jest utrata składników budulcowych kości, przede wszystkim wapnia. W wyniku tego procesu dochodzi do zmniejszenia gęstości kości, a to czyni je podatnymi na złamania. Genetyczne predyspozycje nie są w tym przypadku wyrokiem, bo na stan naszych kości mamy bardzo duży wpływ.

JAK ZAPOBIEGAĆ:

1. W zapobieganiu osteoporozie najważniejsza jest dieta zawierająca odpowiednią ilość wapnia. Każda dorosła kobieta powinna dostarczyć sobie około 900 mg tego pierwiastka w ciągu doby. Osiągniemy to, wypijając np. dwie szklanki mleka i zjadając dwa plastry żółtego sera - najlepszym bowiem źródłem wapnia są mleko i jego przetwory. Warto pamiętać, że do prawidłowego wchłaniania i wykorzystania wapnia przez organizm człowieka niezbędna jest odpowiednia ilość witaminy D, którą należy zażywać w okresie od października do kwietnia (1000 jednostek/dziennie).

2. Dobrym sposobem na uniknięcie osteoporozy jest również systematyczne uprawianie sportu. Udowodniono, że kości podlegające regularnemu obciążaniu (np. podczas ćwiczeń na siłowni albo jazdy na rowerze) wzmacniają się, dzięki czemu ryzyko osteoporozy spada.

Zadbaj o serce, jeśli ktoś w rodzinie miał zawał

✣ ZA DZIEDZICZENIE SKŁONNOŚCI DO MIAŻDŻYCY ODPOWIADA WIELE GENÓW. Jeśli ktoś z twojej najbliższej rodziny (rodzice, rodzeństwo, dziadkowie) przeszedł zawał (szczególnie jeśli stało się to przed 45.-50. rokiem życia), całkiem możliwe, że odziedziczyłaś jeden z nich. Pamiętaj jednak, że brak zawałowców w rodzinie nie chroni cię przed chorobami serca - tylko do pewnej części zawałów dochodzi u osób z obciążeniem rodzinnym.

✣ JAK ZAPOBIEGAĆ

1. Osoby z dziedzicznym obciążeniem zawałowym powinny wybrać się do kardiologa i poprosić o ocenę tzw. profilu ryzyka oraz zalecenia dotyczące profilaktyki przeciwmiażdżycowej i przeciwzawałowej. Najczęściej należą do nich rzucenie palenia, regulacja ciśnienia tętniczego krwi i stężenia cholesterolu we krwi oraz normalizacja wagi i zwiększenie aktywności fizycznej.

2. Kardiolog może zalecić profilaktyczne stosowanie kwasu salicylowego albo innego leku rozrzedzającego krew. Takich środków nie należy jednak ordynować sobie na własną rękę.

Badaj się częściej, jeśli twoja ciotka miała nowotwór piersi

KOBIETY, KTÓRYCH MATKI, BABKI LUB SIOSTRY PRZED UKOŃCZENIEM 50. ROKU ŻYCIA ZACHOROWAŁY NA RAKA PIERSI, uważane są za zagrożone tą chorobą. Warto mieć tego świadomość, bo dzięki niej nowotwór może zostać wykryty w bardzo wczesnej fazie i skutecznie wyleczony. Jeśli w naszej rodzinie były przypadki zachorowań na raka piersi, musimy przedsięwziąć szczególne środki ostrożności. Ważne jest też regularne samobadanie piersi - większość zmian kobiety wykrywają samodzielnie między innymi właśnie podczas tego zabiegu.

JAK ZAPOBIEGAĆ:

1. Każda osoba z rodzinnym obciążeniem nowotworem piersi powinna koniecznie wykonać badania genetyczne sprawdzające, czy odziedziczyła silnie predysponujące do zachorowania na nowotwory piersi (a także jajnika) mutacje w genach BRCA1 i BRCA2. Dla kobiet z grupy ryzyka takie badania są bezpłatne.

2. Osoby, w których rodzinie występowały nowotwory piersi, powinny być pod ścisłą kontrolą onkologa. W ich przypadku konieczne są także częstsze niż w u osób bez obciążenia rodzinnego badania kontrolne - zarówno palpacyjne (dotykowe), jak i obrazowe (mammografia i USG). Częstotliwość takich badań należy ustalić z lekarzem prowadzącym.

Dziedziczny styl życia

Są choroby, przy których bardzo trudno jest określić, czy częstość ich występowania w całych rodzinach związana jest genami, czy ze stylem życia, jakiemu hołdują wszyscy członkowie tych rodzin.

Wiadomo np., że tzw. dziedziczna skłonność do otyłości może być związana zarówno z pewnymi mutacjami genetycznymi, jak i z przyzwyczajeniem do zjadania nadmiernej ilości zbyt bogatych energetycznie produktów.

Inną występującą u całych rodzin chorobą jest kamica nerkowa. Jej występowanie lekarze wiążą z obecnością dużej ilości mięsa w diecie, a upodobanie żywieniowe wynosimy przecież zazwyczaj z domu rodzinnego.

Nerwice często występują zarówno u rodziców, jak i u dzieci nie z powodu genów, ale dlatego, że rodzice nauczyli swoje dzieci pewnych (nieskutecznych) sposobów radzenia sobie z problemami.

Testy genetyczne

Testy genetyczne potwierdzające predyspozycję do zachorowania na pewne choroby w niektórych przypadkach (np. przy występowaniu nowotworu u kobiet z najbliższej rodziny) można wykonać bezpłatnie (jeśli mamy skierowanie).

Możemy też wybrać jeden z testów płatnych oferowanych przez prywatne przychodnie. Przy większości z tych badań nie musimy nawet wychodzić z domu. Po zapłaceniu określonej sumy otrzymujemy pocztą zestaw do pobrania wymazu (śliny), a następnie odsyłamy go do przychodni. Wynik otrzymujemy po kilku tygodniach. Internetowe przychodnie genetyczne: www.genomed. pl, www.euroimmundna.pl, www.cbdna.pl

Magdalena Patryas