Jak uzupełniać niedobory?

Aby dostarczyć odpowiednią ilość wapnia w diecie, dziecko powinno codziennie otrzymywać dwie porcje mleka (czyli dwie szklanki) oraz jedną porcję produktów mlecznych. Najlepsze są produkty mleczne fermentowane: jogurty, maślanki i kefiry. W ich składzie znajdują się m.in. bakterie kwasu mlekowego, niezbędne dla rozwoju prawidłowej mikroflory bakteryjnej w układzie pokarmowym. Szklankę mleka można zastąpić szklanką jogurtu, kefiru lub maślanki, dwoma łyżeczkami twarogu ziarnistego lub dwoma cienkimi plasterkami sera żółtego.

Warto wiedzieć, że rekomendowana, dzienna ilość wapnia dla dzieci w wieku od roku do trzech lat wynosi 700 mg, a dla starszych 1000 mg.

Wapń gromadzimy w organizmie do końca okresu dojrzewania, później stopniowo go ubywa. Gdy ktoś aktywnie uprawia wysiłek fizyczny odkłada go więcej, wtedy ubywa go także wolniej. To dlatego warto zadbać o to, by dzieci spożywały dużo wapnia i uprawiały sport tak, by zrobiły "zapasy" na całe późniejsze życie. Tylko, co zrobić, gdy dziecko ma alergię na mleko i nie może go pić oraz spożywać jego przetworów?

Szacuje się, że od 2 do 3 proc. dzieci w wieku wczesnodziecięcym (do trzeciego roku życia) ma objawy tak zwanej skazy białkowej, czyli uczulenia na białka mleka krowiego, pochodzące ze spożywanych produktów mlecznych. Oznacza to, że w Polsce objawy uczulenia na te białka mogą pojawiać się co roku u ok. 10 tys. nowo narodzonych maluchów.

Trzeba pamiętać, że alergia pokarmowa występuje rzadziej, niż się powszechnie uważa, a zdecydowana większość, bo nawet 80 proc. dzieci - ma szansę "wyrosnąć" z choroby, czyli nabyć tolerancję na pierwotnie szkodliwy pokarm.

Skaza białkowa najczęściej objawia się wysypką w postaci drobnych grudek z zaczerwienieniem skóry i obszarami suchej, szorstkiej skóry, pojawiających się początkowo na policzkach i za uszami. Przy nasilaniu się reakcji alergicznej zmiany skórne obejmują także okolicę szyi, tułowia, występują na rękach i nogach, zwłaszcza w zgięciach łokciowych i kolanowych. Takie wypryskowe zmiany nazywa się atopowym zapaleniem skóry.

Maluch z alergią pokarmową może mieć objawy często mylone z infekcją, zwłaszcza niekończący się katar, kaszel, nieżyty gardła, oskrzeli (przebiegające bez gorączki), częste zapalenia ucha. Stosowane wówczas antybiotyki nie przynoszą poprawy. Mogą także wystąpić dolegliwości ze strony układu pokarmowego, takie jak: kolki, ulewanie, wymioty, zaparcia czy biegunki. Dziecko może mieć także gorszy apetyt i słabiej przybierać na wadze. W stolcu może się pojawić śluz lub krew.

Objawy alergiczne mogą występować zaraz po spożyciu mleka lub jego przetworów, albo kilka lub nawet kilkanaście godzin później, dlatego zaleca się wyeliminowanie takich produktów z diety.

- Dieta bezmleczna musi być ustalana w porozumieniu z lekarzem, tak by właściwie ją zbilansować - mówi prof. dr hab. Marek Kulus, kierownik Kliniki Pneumonologii i Alergologii Wieku Dziecięcego Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego. - W żywieniu niemowląt i małych dzieci pozostających na diecie bezmlecznej podaje się preparaty mlekozastępcze: hydrolizaty białka mleka krowiego o znacznym stopniu hydrolizy, z laktozą lub bezlaktozowe albo mieszanki elementarne, które są źródłem białka, ale także wapnia. U dzieci, które chętnie piją takie preparaty, dzienne zapotrzebowanie na wapń jest najczęściej zaspokojone.

Choć największe znaczenie w diecie bezmlecznej - dla pokrycia dziennego zapotrzebowania na wapń - mają preparaty mlekozastępcze, w diecie powinny być także uwzględnione inne produkty, które zawierają wapń:

- warzywa - brokuły, fasolka szparagowa, buraki, włoszczyzna, jarmuż

- owoce - maliny, pomarańcze, mandarynki

- suche strączkowe - fasola, groch, soczewica, soja

- produkty zbożowe - kaszki bezmleczne zbożowo-owocowe przeznaczone dla niemowląt wzbogacone w wapń, kasza gryczana, kasza jęczmienna, ryż brązowy

- jaja - np. żółtko kurze, przepiórcze

- ryby - szprotki, sardynki (w tym szkielet ryb)

- inne produkty - orzechy laskowe, migdały, sezam, mak.

Prof. Kulus podkreśla, że dieta eliminacyjna wymaga dobrego zbilansowania oraz systematycznej kontroli. - Co roku powinno się sprawdzić, czy dziecko, które jest na diecie bezmlecznej nabyło tolerancję pokarmową - mówi prof. Kulus. - W tym celu robi się prowokację, czyli w kontrolowany sposób podaje dziecku produkty mleczne i sprawdza, czy wystąpiły niepożądane objawy.

W sporadycznych przypadkach, gdy dieta eliminacyjna nie zapewnia całkowitego zapotrzebowania na wapń, witaminę D czy inne składniki pokarmowe, mogą istnieć wskazania do zastosowania suplementacji wapnia. Można zacząć go podawać - tylko po konsultacji z lekarzem - w formie syropów czy tabletek musujących.

Unikanie białka mleka nie jest na początku łatwe, gdyż znajdują się one we wszystkich jego przetworach, dlatego, jeśli dziecko ma alergię na białko, musi zrezygnować także z jogurtów, śmietany, kefirów, maślanek, masła, zsiadłego mleka, sera białego i żółtego, serków oraz twarożków. Znalezienie zamienników nie jest proste, ponieważ dostępne produkty roślinne są dość drogie, a po drugie mocno obiegają smakiem od produktów mlecznych.

Mleko można zastąpić napojem roślinnym, a zwykły jogurt - produktem na bazie soi. Są także wegańskie sery, ale dość drogie.

Bardzo ważne jest, by podczas eliminacji mleka czytać etykiety. Białka mleka mogą się ukrywać pod różnymi nazwami np.: w postaci serwatki, która może być dodawana do wędlin jako zagęstnik. Mleko w proszku można znaleźć w majonezie, a białka serwatkowe w gotowym tatarze lub margarynie roślinnej.

W jakich produktach może się kryć nabiał?

- Słodycze, gotowe wypieki

- Margaryny, nawet roślinne

- Pieczywo (mogą zawierać dodatek serwatki)

- Produkty garmażeryjne

- Leki (laktoza)

- Wędliny, majonez (mogą zawierać mleko w proszku)

- Kaszki instant

- Puree ziemniaczane

Nazwy, pod którymi może się kryć nabiał to m.in.: kazeina, kazeinian, laktoglobuliny, serwatka, laktoza.

Także mleko i przetwory z mleka koziego powinny być wyeliminowane. Nie mogą być alternatywą, bo mają podobną strukturę białek do mleka krowiego.

Niekiedy wskazane jest wyłączenie z diety nawet mięsa cielęcego i wołowego. - Alergeny mają pewne komponenty. Można je zbadać podczas szczegółowego badania alergenów i wtedy będzie jasne, czy ktoś jest uczulony na komponenty związane z mięsem czy nie. Nie powinno się z góry rezygnować z mięsa, bo ktoś ma alergię pokarmową na białko - podkreśla prof. Kulus.

Koniecznie trzeba zwrócić uwagę na przyswajanie wapnia. Wpływa na to odpowiednia ilość witaminy D oraz magnezu w organizmie. Bogatym źródłem magnezu są: orzechy, kasza gryczana, gorzka czekolada czy pestki z dyni. Witaminę D dzieci i młodzieży powinno się dzieciom podawać od września do kwietnia w ilości 600-1000 jednostek na dobę.

Wchłanianie wapnia poprawia też odpowiednia ilość fosforu w diecie. Ale uwaga. Nadmierna jego podaż może ograniczać wchłanianie wapnia.

Fosforany, które są w napojach gazowanych, chipsach, fast foodach, wędlinach i parówkach "wypłukują" wapń. Warto o tym pamiętać. Fosforany powodują demineralizację układu szkieletowego. Gdy wapnia jest za mało, organizm uwalnia go więcej z kości, a co za tym idzie, więcej tego pierwiastka wypłukuje się z organizmu.

Są także inne składniki diety, które blokują wchłanianie wapnia, takie jak m. in.: szczawiany obecne w szczawiu czy botwince oraz fityniany, występujące w roślinach strączkowych. Niekorzystnie na wchłanianie wapnia wpływa ponadto nadmiar tłuszczów nasyconych w diecie oraz białka zwierzęcego.

Wapń, obok witaminy D, jest kluczowym składnikiem w diecie dziecka. Zapewnia mu prawidłowy wzrost oraz mocne kości i zęby. Jeśli w pierwszych latach życia dziecka brakuje tego składnika, może to prowadzić do powstania kości o osłabionej strukturze, podatnych na złamania i urazy. Ten pierwiastek jest niezbędny także do prawidłowej pracy układu nerwowego i sercowo-naczyniowego. Bierze udział w wielu ważnych procesach fizjologicznych m.in.: regulacji skurczu mięśni, przewodnictwie nerwowym, aktywacji hormonów, neurotransmiterów oraz krzepnięciu krwi.

Wapń w 99 procentach zmagazynowany jest w układzie szkieletowym. Pozostała część obecna jest w tkankach miękkich i przestrzeni zewnątrzkomórkowej.

Dorosły człowiek ma w organizmie ok. 1300 g wapnia. Sporo go musi nagromadzić, skoro zaczyna od 30 g - tyle średnio ma go donoszony noworodek.

Dobra wiadomość jest taka, że po pierwszym roku stosowania diety eliminacyjnej bezmlecznej, ok. 60 procent dzieci powinno zacząć tolerować produkty mleczne. W dorosłości zaledwie 1-2 proc. osób ma alergię pokarmową na białko.

Agnieszka Pochrzęst-Motyczyńska