Rak skóry: Choroba, którą można pokonać!

Czerniak jest nowotworem złośliwym skóry. Wywodzi się z komórek pigmentowych wytwarzających barwnik (melaninę), który sprawia, że skóra ciemnieje w kontakcie z promieniami UV. Nowotwór najczęściej atakuje skórę ciała, ale występuje też w obrębie ust, nosa i gałki ocznej. Czerniak nie tylko rozrasta się na powierzchni skóry, ale (co groźniejsze!) wrasta w jej głąb i dostaje się do naczyń krwionośnych, a z ich pomocą - do całego organizmu. Czasem wystarczą 3 miesiące, aby czerniak zajął różne narządy, a wtedy jego leczenie staje się bardzo trudne. Dlatego tak ważne jest szybkie rozpoznanie choroby.

Proste sposoby samokontroli w domu

Dobra wiadomość jest taka, że czerniaka... widać. Łatwo go dostrzec, gdyż rozwija się przede wszystkim na skórze. Dlatego raz w miesiącu uważnie oglądajmy wszystkie znamiona, popularnie nazywane pieprzykami. Zwracajmy uwagę na nowe zmiany na skórze - z nich najczęściej rozwija się nowotwór. Ale nie tylko - część zwykłych znamion, które mamy na ciele od lat, może zezłośliwieć, czyli zamienić się w czerniaka.

● Jak sprawdzać skórę? Najpierw, z pomocą lusterka, oglądamy twarz, nie zapominając o uszach. Odgarniając włosy, badamy skórę głowy. Sprawdzamy wierzch i spód dłoni, łokcie, pachy i ręce. Pamiętajmy, że przy oglądaniu szyi i klatki piersiowej należy zbadać również skórę pod piersiami. Sprawdzamy też kark, ramiona, plecy, pośladki oraz tylną część ud (z pomocą drugiego lusterka). Na koniec kontrolujemy nogi, stopy (z wierzchu i pod podeszwą), paznokcie.

● Na co zwrócić uwagę? Czerniak ma kilka charakterystycznych cech, które pomagają w jego rozpoznaniu. Oceniamy je z pomocą tzw. kryterium ABCDE:

A - asymetria. Bardziej podejrzane są znamiona asymetryczne, np. "wylewające" się na jedną stronę.

B - brzegi. Niepokojące są zmiany poszarpane, nierównomierne, posiadające zgrubienia.

C - kolor (z ang. colour). Czerwony, czarny, niejednolita barwa może świadczyć o czerniaku.

D - średnica (z ang. diameter). Wielkość zmiany powyżej 6 mm wymaga konsultacji.

E - ewolucja. Podejrzenia powinny budzić wszelkie postępujące zmiany zachodzące w znamieniu.

Szybka droga do diagnozy

Wszystkie znamiona, które budzą nasz niepokój, powinny zostać zbadane przez lekarza dermatologa lub chirurga onkologa i w razie wątpliwości wycięte. Pamiętajmy, że natychmiastowej konsultacji lekarskiej jest swędzenie, krwawienie i pękanie znamienia. W celu zdiagnozowania czerniaka stosuje się szereg badań. Najczęściej wykorzystywane są:

● Dermatoskopia. To badanie powinien przeprowadzić dermatolog podczas pierwszej wizyty. Polega ono na obejrzeniu znamion za pomocą dermatoskopu - specjalnego mikroskopu, który pozwala nawet na 12-krotne powiększenie i dodatkowe oświetlenie obserwowanego obszaru. Dzięki temu można dokładnie sprawdzić strukturę zmiany. Badanie to nie wymaga specjalnych przygotowań, jest bezbolesne, nieinwazyjne i trwa ok. 15 min.

● Badanie fluorescencyjne zmian podejrzanych jako przedrakowe. Pozwala ono na ich dokładną ocenę. Polega na pokryciu zmiany substancją fotouczulającą, która przenika tylko do komórek nowotworowych (pozbawionych barwnika). Preparat ten pozwala na dokładną lokalizację nowotworu w świetle ultrafioletowym. Następnie skórę ogląda się za pomocą wideodermatoskopu. Badanie to jest całkowicie bezbolesne.

● Uwaga! Jeśli choroba jest zaawansowana, lekarz zaleca wykonanie dodatkowych badań. Służą one do oceny przerzutów czerniaka do narządów wewnętrznych. Są to najczęściej:

Tomografia. Jest o badanie radiologiczne, które pozwala uzyskać dokładny obraz narządów, a także kości.

Rezonans magnetyczny. Polega na umieszczeniu pacjenta w silnym polu magnetycznym. Umożliwia ocenę mięśni, skóry, tkanki łącznej.

Plan walki z nowotworem

● Czerniak skóry we wczesnym stadium jest bardzo łatwy do wyleczenia. Wystarczy proste chirurgiczne wycięcie zmiany wraz z szerokim marginesem otaczającej ją skóry. Zabieg jest refundowany przez Narodowy Fundusz Zdrowia. Przeprowadza się go w warunkach ambulatoryjnych, w znieczuleniu miejscowym. Trwa on od kilku minut do pół godziny. Następnie lekarz zakłada szwy i możemy wrócić do domu. Wycięte tkanki oddaje się do badania histopatologicznego, aby ustalić, jaki charakter ma zmiana. Uwaga! Inne metody usuwania podejrzanych pieprzyków czy zmian, takie jak laser, wymrażanie czy użycie prądu elektrycznego są niedopuszczalne, bo niszczą tkankę, która musi być zbadana. Stosuje się je np. w przypadku zmian łagodnych (naczyniaków lub włókniaków).

● W przypadku występowania większych czerniaków, o grubości ponad 1 mm w głąb skóry, potrzebna jest biopsja węzłów chłonnych położonych najbliżej nowotworu. Jeśli w pobranych próbkach znajdują się komórki nowotworowe, konieczne jest całkowite wycięcie węzłów oraz rozpoczęcie terapii pod opieką onkologa.

● W zaawansowanym stadium czerniaka wykorzystuje się kilka metod leczenia. Oprócz chemioterapii i radioterapii stosuje się także:

Terapię celowaną polegającą na podaniu leku celowanego molekularnie (czyli blokującego mechanizmy chorobowe albo tzw. receptory komórek nowotworowych). Immunoterapię - nowoczesną terapię polegającą na pobudzeniu układu odpornościowego pacjenta do walki z komórkami nowotworowymi.

Jak zmniejszyć ryzyko choroby?

1. Zrezygnuj z opalania, zwłaszcza gdy: masz jasną lub bardzo jasną karnację, łatwo ulegasz poparzeniom słonecznym, masz piegi lub znamiona, ktoś w twojej rodzinie chorował na czerniaka.

2. Jeśli chcesz się opalać, rób to z głową. Pamiętaj o stosowaniu filtrów UV, noszeniu czapki i okularów przeciwsłonecznych. Unikaj słońca między godz. 11 a 16. Zrezygnuj z solarium.

3. Raz w miesiącu dokładnie oglądaj swoją skórę. Jeśli zauważysz, że coś podejrzanego dzieje się z twoim znamieniem, niezwłocznie udaj się do dermatologa lub chirurga-onkologa.

4. Badaj się u dermatologa przynajmniej raz w roku. Jeśli masz dużo znamion, rób to częściej, np. raz na 6 miesięcy.

5. Chroń dzieci przed słońcem. Ich skóra nie potrafi obronić się przed silnym promieniowaniem. Oparzenia słoneczne u dzieci podnoszą dwukrotnie ryzyko zachorowania na czerniaka w przyszłości.