Czerniak: Jak go rozpoznać
Czerniak jest najbardziej złośliwym nowotworem skóry. Jeśli jednak wykryje się go we wczesnym stadium, jest duża szansa na całkowite wyleczenie. Jak go rozpoznać i jak się przed nim chronić?
Każdego roku w Polsce na czerniaka zapada 2,5 tys. osób. W ostatnim czasie nowotwór dotyka częściej mężczyzn niż kobiet. Prawie połowa chorych umiera, ponieważ zgłosili się do lekarza zbyt późno. Dlatego ważna jest profilaktyka - należy oglądać wszystkie pieprzyki i niepokojące zmiany skórne zgłaszać lekarzowi. U młodych ludzi czerniak najczęściej pojawia się na klatce piersiowej lub na nogach, a u starszych - na twarzy.
Jak rozpoznać nowotwór
Czerniak często rozwija się w obrębie znamion barwnikowych, czyli pieprzyków. Dlatego lekarze czasem zalecają profilaktyczne usuwanie tego typu zmian skórnych. Powinno ono być przeprowadzane przed okresem pokwitania. Niewielkie znamiona wrodzone mogą być usuwane chirurgicznie, duże wymagają bardziej skomplikowanych zabiegów. Większość przypadków czerniaka pojawia się jednak na niezmienionej skórze.
Ze względu na pochodzenie, czerniaka dzielimy na:
1. Wywodzący się z plam soczewicowatych. Jest to dość łagodna odmiana, która występuje raczej u starszych osób. Złośliwe plamy są bardzo ciemne, wolno się powiększają, pojawiają się najczęściej na twarzy. Nie należy ich mylić z pospolicie występującymi plamami soczewicowatymi, które są łagodnymi znamionami.
2. Szerzący się powierzchownie. Występuje u ludzi w średnim wieku i rozwija się przez kilka lat. Pojawia się w formie płaskich znamion barwnikowych. Najbardziej niebezpieczne są te prawie czarne, płaskie lub delikatnie uwypuklone, pozbawione włosów. Znamiona owłosione bardzo rzadko stają się złośliwe.
3. Guzkowy. Szybko powiększa się i jest niebezpieczny. Rozwój choroby trwa od kilku miesięcy do 2 lat.
4. Postać bezbarwnikowa. To najcięższa odmiana choroby. Znamiona nie zawierają barwika lub zawierają znikome jego ilości, co świadczy o małym zróżnicowaniu komórek nowotworowych i o większej złośliwości.
5. Czerniak błon śluzowych. Choroba atakuje błony śluzowe jamy ustnej i narządów płciowych. Fakt, iż pojawia się on w miejscach nieeksponowanych na światło słoneczne sugeruje, że inne czynniki mają wpływ na powstawanie komórek nowotworowych.
Rokowanie zależy od oceny złośliwości nowotworu. Istotna jest głębokość naciekania poszczególnych warstw skóry.
Czerniak nie zawsze ma kolor czarny. Zmiana chorobowa może mieć zabarwienie szare, cieliste, ciemnoniebieskie lub czerwone. Znamiona, które budzą niepokój, określa się skrótem ABCD, gdzie: A to asymetria, B - brzegi, które są nierówne, C - kolor, czyli zmiana zabarwienia znamiona, D - rozmiar, bo należy dokładnie zbadać każde znamię, które ma średnicę większą niż 6 mm.
Jak chronić się przed chorobą
Dużą rolę w leczeniu nowotworu odgrywa profilaktyka i wczesne rozpoznanie choroby. Szybka diagnoza i usunięcie znamiona sprawiają, że pacjent może wrócić do pełni zdrowia. Często jednak występują przerzuty i nawroty, nawet po kilku latach.
Najlepsze rokowania są w przypadku czerniaków wywodzących się z plam soczewicowatych i szerzących się powierzchownie, najgorsze, gdy pacjent choruje na czerniaka guzkowego, bezbarwnikowego lub gdy choroba rozwija się w czasie ciąży i połogu. Trudne do leczenia są także czerniaki błon śluzowych.
Objawy, które powinny wywołać zaniepokojenie to: powiększenie się zmiany skórnej, zmiana jej koloru i kształtu, świąd, pieczenie, pojawienie się krwawiącego owrzodzenia. Do lekarza należy zwrócić się także, gdy pojawi się nowe ognisko barwnikowe na niezmienionej skórze.
Jest kilka czynników ryzyka. Najczęstszą przyczyną czerniaka jest intensywne opalanie na słońcu. Dlatego bezwzględny zakaz korzystania z solarium i zakaz częstego plażowania mają osoby posiadające znamiona dysplastyczne lub posiadające dużo zmian skórnych, a także osoby o jasnej karnacji, z blond lub rudymi włosami, niebieskimi oczami lub licznymi piegami.
Ważne jest stosowanie kremów z wysokim filtrem, o wysokim stopniu ochrony przed promieniowaniem UVA i UVB. Osoby, u których nie występują czynniki ryzyka także powinny zachować umiar w opalaniu.
Coraz lepsze metody leczenia czerniaka
Jeśli nowotwór jest w zaawansowanym stadium, oprócz zabiegu chirurgicznego konieczne jest włączenie u pacjenta immuno-, radio - lub chemioterapii.
Przełomowym odkryciem w leczeniu choroby było dokładne zbadanie genu BRAF. Udało się opracować leczenie polegające na blokowaniu nieprawidłowego białka kodowanego przez zmutowany gen, który występuje u połowy chorych. Nowy lek i nowa terapia okazały się skuteczne u 90 procent chorych.
