Gdy skóra maleństwa woła ratunku

Męczący świąd, łuszczący się naskórek, pieczenie, zaczerwienienie i obrzęk skóry - te uciążliwe objawy mogą być oznaką atopowego zapalenia skóry (AZS), przewlekłej i nawracającej choroby zapalnej. Schorzenie zazwyczaj współistnieje z innymi chorobami atopowymi, jak: astma oskrzelowa, katar sienny, alergiczne zapalenie spojówek u chorego lub jego rodziny. Szacuje się, że obecnie na AZS choruje 10 -15 proc. populacji. Choroba może rozpocząć się w każdym wieku, ale najczęściej zaczyna się w okresie niemowlęcym lub we wczesnym dzieciństwie. W łagodzeniu męczących objawów specjaliści rekomendują używanie preparatów nawilżających i natłuszczających, czyli tzw. emolientów.

Objawy AZS zależne od wieku

Zmiany skórne mogą mieć różną lokalizację oraz odmienny wygląd w zależności od wieku pacjenta, dlatego wyróżnia się 3 grupy objawów:

- okres niemowlęcy charakteryzuje się obecnością zmian głównie na twarzy, owłosionej skórze głowy i w okolicach uszu. Często pojawiają się przy tym: pieluszkowe zapalenie skóry oraz swędzące, sączące zmiany grudkowo-pęcherzykowe. W tym okresie bardzo częstą przyczyną powstawania zmian są alergeny pokarmowe;

- w czasie dzieciństwa (do 12. roku życia) zmiany lokalizują się przede wszystkim w zgięciach łokciowych i kolanowych. Około 3-5 roku życia nierzadko pojawia się uczulenie na alergeny z powietrza; 

- w okresie młodzieńczym i wieku dorosłym zmiany nie wykazują typowej lokalizacji i mają charakter przewlekły.

Niezależnie od wieku u osób z AZS występuje świąd skóry o różnym nasileniu. Jest on przyczyną zwiększonej pobudliwości, zaburzeń snu i łaknienia.

Przyczyny niejednoznaczne

Przyczyna atopowego zapalenia skóry nie do końca jest wyjaśniona. Najczęściej przyjmuje się, że jest to połączenie cech genetycznych i środowiskowych. Zmiany skórne mogą się nasilać pod wpływem całej gamy czynników, np. klimatycznych (mróz, suche powietrze, gwałtowne zmiany temperatury), żywności (najczęstsze alergeny to jaja, ryby, soja, orzeszki ziemne i pszenica), czynników drażniących (środki chemiczne, mydło, proszki do prania, twarda woda), czynników psychicznych (stres, brak poczucia bezpieczeństwa i stabilności), a także odzieży (wełna, odzież syntetyczna). Niekorzystny wpływ ma także rosnące zanieczyszczenie powietrza. Związki chemiczne powstałe ze spalin, tworzyw sztucznych, pestycydów, herbicydów uszkadzają naturalne mechanizmy obronne, co ułatwia przenikanie alergenów do organizmu człowieka. Kluczową rolę odgrywają również alergeny obecne w powietrzu, jak: roztocza kurzu domowego, sierść, pyłki roślin, wśród których na szczególną uwagę zasługują pyłki chwastów (bylica, babka i komosa) i niektórych krzewów oraz drzew (leszczyna, olcha, brzoza, buk, grab, jesion, dąb, topola, wierzba). Objawy mogą zaostrzać również bakterie, wirusy i grzyby.

Diagnoza - spore wyzwanie

Do postawienia diagnozy często wystarczy rozmowa z chorym lub z rodzicami dziecka. Ale prawidłowe zdiagnozowanie AZS nie jest prostym zadaniem. Bywa czasem mylone z łojotokowym zapaleniem skóry, alergią kontaktową albo innymi chorobami dającymi wysypki. W związku z tym, pediatra często konsultuje się lub odsyła do alergologa czy dermatologa. Pomocne w postawieniu diagnozy są wyniki testów punktowych z alergenami pokarmowymi i powietrzno-pochodnymi oraz poziom całkowitych i swoistych antygenowo przeciwciał klasy IgE w surowicy krwi.

Profilaktyka jako element leczenia

Do podstawowych zasad profilaktyki AZS zalicza się:

- Odpowiednią dietę. W przypadku dzieci obciążonych atopią, które nie są naturalnie karmione, zaleca się stosowanie tzw. hydrolizatów białkowych, czyli mleka, w którym białko zostało rozłożone na mniejsze cząsteczki i nie ma prawie żadnych właściwości uczulających. Natomiast produkty zawierające silne alergeny, jak np.: jaja, ryby lub orzechy odstawić do skończenia przez dziecko 2. roku życia.
- Kluczowe jest unikanie czynników drażniących i alergenów, jak dym tytoniowy, roztocza kurzu domowego, sierść zwierząt. W tym celu należy usunąć dywany i wykładziny, firanki i zasłony, stare gazety, bibeloty, na których może gromadzić się kurz; używać materaców i pościeli z włókien hypoalergicznych dodatkowo zabezpieczonych pokrowcem przed przenoszeniem roztoczy; często prać pościel oraz zabawki z materiału w temp. co najmniej 60 st. C; często odkurzać  i wietrzyć, nie przegrzewać mieszkania; ograniczyć używanie perfum oraz noszenie biżuterii w czasie kontaktu z dzieckiem. Niezwykle ważne jest odpowiednie ubieranie dziecka - należy unikać przegrzewania, ponieważ pot może zaostrzać dolegliwości, jak również unikać wyziębiania ciała. Najlepsze są przewiewne, bawełniane ubrania.
- Stres, emocje oraz nieuregulowany tryb życia bardzo pogłębiają dolegliwości. Dlatego należy przestrzegać pór posiłków, snu, zabawy i odpoczynku. Dziecko z atopowym zapaleniem skóry jest często płaczliwe, niespokojne, źle sypia. Cierpliwość i spokój opiekunów dziecka w kontakcie z nim przynoszą dobre rezultaty i wspomagają leczenie.
- Ostrożnie z aktywnością fizyczną. Pot może nasilać objawy. Często jedyną dozwoloną formą sportu jest pływanie, jednak o ile kąpiel w wodzie morskiej zwykle wpływa korzystnie na stan skóry, to kąpiel w basenie (z powodu obecności chloru) może zaostrzać objawy. Aby uniknąć drażniącego działania wody chlorowanej po wyjściu z basenu, należy dokładnie umyć skórę delikatnym środkiem myjącym, a następnie natłuścić emolientem do skóry atopowej.
- Słońce ma korzystny wpływ na skórę dzieci z zapaleniem atopowym, ale z kąpieli słonecznych należy korzystać z umiarem. Delikatną skórę dziecka trzeba chronić kremami z wysokimi filtrami przeciwsłonecznymi. Należy jednak pamiętać, że kremy te mogą zawierać substancje chemiczne o działaniu alergizującym, dlatego trzeba wybierać preparaty hypoalergiczne.
- Kolejnym elementem w profilaktyce AZS jest nawilżanie i natłuszczanie skóry. Zaleca się używanie dermokosmetyków o pH 5,5, bez substancji o potencjalnym działaniu alergizującym i drażniącym. W AZS główną dolegliwością jest suchość i świąd skóry, dlatego, niezależnie od objawów, podstawą leczenia i profilaktyki jest odpowiednia pielęgnacja emolientami. Powinna być prowadzona stale, nie tylko w okresie zaostrzenia dolegliwości. Takie postępowanie wydłuża okres remisji i zapobiega nawrotom choroby. Wśród emolientów wykazujących się wysoką skutecznością we wspomaganiu terapii dermatologicznych jest Oillan. To gama preparatów przeznaczonych do pielęgnacji skóry dotkniętej schorzeniami dermatologicznymi (wspomagająco do farmakoterapii) - na przykład przy AZS, ale też łuszczycy, egzemie czy "rybiej łusce". Emolienty Oillan wspomagają procesy regeneracji skóry oraz ograniczają przez naskórkową utratę wody, dodatkowo natłuszczają i nawilżają, co jest kluczowe w terapii atopowego zapalenia skóry. Preparaty Oillan testowane są  udziałem alergików pod nadzorem lekarzy klinicznych.

Pieluszkowe zapalenie skóry, czyli kiedy zmiany są za rzadkie

Jeśli na pośladkach, w pachwinach i w okolicach intymnych dziecka skóra ma kolor żywoczerwony, pojawiają się w jej obrębie ranki, pieczenie i swędzenie, może to oznaczać, że mamy do czynienia z pieluszkowym zapaleniem skóry. Takie zmiany łatwo ulegają zainfekowaniu, w rezultacie czego pojawiają się ropne krosty i strupy. Maluch staje się niespokojny i płaczliwy. W przypadku pojawienia się zmian zapalnych należy zgłosić się do lekarza - pediatry lub dermatologa, który wdroży leczenie. Z pewnością zaleci też rodzicom wprowadzenie zmian w pielęgnacji dziecka.

Istnieje tylko jeden sposób na to, aby nie dopuścić do pojawienia się pieluszkowego zapalenia skóry. Należy często zmieniać maluchowi pieluchę, obowiązkowo po każdym wypróżnieniu. Celem jest ograniczenie kontaktu skóry z moczem i kałem, które ją podrażniają. Zmieniając pieluszkę koniecznie trzeba dziecko umyć. Specjaliści odradzają, by używać do tego wilgotnych chusteczek, wysuszających skórę. W przypadku, gdy mamy już do czynienia ze zmianami chorobowymi lub gdy dziecko jest alergikiem, rodzice powinni sięgnąć po wyjątkowo łagodne preparaty, bezpieczne dla skóry alergicznej. Godne polecenia są w takich przypadkach Płyn do mycia i kąpieli oraz Krem przeciw odparzeniom Oillan Baby.

Ciemieniucha, czyli ten typ tak ma

Bardzo wcześnie, bo już w pierwszych tygodniach życia, pojawić się może u niemowlęcia łojotokowe zapalenie skóry, potocznie zwane ciemieniuchą. Zmiany chorobowe najczęściej ujawniają się w centralnej częściej twarzy, na głowie, na karku i między łopatkami. Skóra w tych miejscach jest zaczerwieniona, lekko łuszcząca się, natomiast na głowie zmiany mogą przypominać nawarstwioną, żółtą łuskę.

Niestety, ciemieniucha jest schorzeniem, któremu nie da się zapobiegać. Podłożem występowania jest bowiem skłonność osobnicza, co oznacza, że u jednego niemowlęcia zapalenie się pojawi, a u innego nie. Dlaczego? Nie wiadomo. Możliwości leczenia także są ograniczone. Lekarze zalecają, aby smarować główkę dziecka specjalistycznym preparatem, np. Kremem na ciemieniuchę Oillan Baby, i delikatnie wyczesywać żółte łuski.

Egzema, czyli za dużo chemii w środowisku

Grudki, krostki, świąd - to objawy egzemy. Zmiany wypryskowe, które pojawiają się w przebiegu tego schorzenia, mają charakter alergiczny. A to oznacza, że mogą lokalizować się w różnych częsciach ciała, np. na twarzy dziecka, rękach, w okolicy pieluszkowej - wszędzie tam, gdzie skóra może mieć kontakt z alergenem. Jeśli maluch się drapie, wówczas bardzo łatwo o rozwój infekcji. Miejsca zmian zaczynają się sączyć, pojawiają się rany i strupy. W takim momencie koniecznie należy rozpocząć leczenie.

Jak zmniejszyć dolegliwości związane z egzemą? Tu znów wskazujemy na emolienty. Mają one również działanie profilaktyczne, chronią przed rozwojem zmian wypryskowych. Najlepiej smarować całe ciało dziecka i robić to wielokrotnie - nawet co dwie godziny. Nie bez znaczenia jest również ograniczenie kontaktu z alergenami, np. lanoliną (bywa w płynach do płukania tkanin). Najbezpieczniej jest kupować maluchowi ubranka wykonane z bawełny,  niebarwione intensywnie. Warto też zainwestować w płyn do płukania i proszek do prania dla alergików.

Trudna diagnoza, łatwa profilaktyka

Rodzice muszą wiedzieć, że objawy AZS, pieluszkowego zapalenia skóry, ciemieniuchy czy egzemy są do siebie bardzo podobne. Mało tego, u dziecka może występować kilka schorzeń naraz. Utrudnia to postawienie właściwej diagnozy. Niestety, brakuje również obiektywnych badań, z pomocą których można ustalić, co jest rzeczywistą przyczyną dolegliwości malucha. Tym bardziej z myślą o jego zdrowiu warto chuchać na zimne i profilaktycznie sięgnąć po emolienty.

Konsultacja: Dr n. med. Aleksandra Szlachcic, dermatolog