Imiennik: Maria

Pochodzenia najprawdopodobniej hebrajskiego, od słowa mariam (napawać radością) lub od egipskiego meri-jam (ukochana przez Boga). Pierwotna hebrajska wersja imię Miriam przekształcona została na Mariam, stąd Maria. Imię niezwykle popularne w związku z kultem Marii, Matki Boskiej, choć początkowo długo nie nadawane w Polsce, co było wyrazem religijnego szacunku. Kiedy księżniczka ruska Maria na pocz. XI w. wychodziła za mąż za Kazimierza Odnowiciela, zmieniono jej imię na Dobrogniewa. Już w XVII w. przyjęto jednak bez oporu imiona żony króla Władysława IV Marii Ludwiki i jej damy dworu Marii Kazimiery, późniejszej żony króla Jana Sobieskiego. Polscy katolicy zaczęli używać imienia Maria dopiero od XVIII w., lecz imię Matki Boskiej zachowano w odrębnej formie — Maryja. W epoce romantyzmu, dzięki poezji Adama Mickiewicza, który często opiewał ukochaną Marylę, stało się najpopularniejszym polskim imieniem kobiecym; jako drugie imię nadawane jest także mężczyznom. ZDROBNIENIA: Maja, Mania, Maniusia, Maniuta, Mańcia, Mańka, Mara, Marusia, Maruszka, Marutka, Maryjka, Marylka, Marynia, Marysia, Marysieńka, Maryś, Maryśka, Masia, Myszka, Rysia. INNE FORMY: Maja, Marianna, Marietta, Marina, Mariola, Marycha, Maryja, Maryna, Marzena. OBCE FORMY: Maria (łac.), Mary (ang.), Marie, Maria (niem.), Marie (fr.), Maria (hiszp., wł.), Marija (ros.), Marie, Marieta, Marika (czes.), Mária, Marieta, Marica (słowac.), Marija, Marina, Marica, Mara, Manica, Marika, Marièka (połud.-słow.). Forma męska: Marian.
NAZWISKA:
Mariak, Mariakowski, Marian, Marianowicz, Marianowski, Mariański, Mariarczyk, Mariarz, Marias, Mariasiewicz, Mariasz, Mariaszek, Mariaszewski, Mariaszkiewicz, Mariewicz, Mariok, Marion, Mariowski, Marjanowski, Marjański, Marusz, Maruszewski, Maruszyński, Maryan, Maryański, Maryewski, Maryl, Marilski, Marjasiewicz, Marjasz, Maryasz, Maryczyn, Maryjaszewicz, Maryjewski, Maryjka, Maryjosz, Maryjowski, Maryniak, Marynowicz, Marynowski, Maryńczak, Marysz, Maryszczak, Maryszczuk, Maryszewski, Maryszyński, Marzanowicz, Marzanowski, Marzantowicz, Marzantowski.
PATRON:
Maria, matka Jezusa (przed 20 p.n.e. - po 30 n.e.). Uroczystość NMP Królowej Polski została ustanowiona w 1923 roku na dzień 3 maja, na pamiątkę ślubów Jana Kazimierza (1659) i Konstytucji 3 Maja (1791). Król Jan Kazimierz podczas nabożeństwa w katedrze lwowskiej uznał NMP za Panią i Królową narodu polskiego.Maria Magdalena, święta. Dzisiaj bibliści sprzeciwiają się jednak utożsamianiu św. Marii z Magdaleną jawnogrzesznicą, a raczej widzą w niej jedną z niewiast, które Chrystus wyswobodził z więzów Szatana. (Wspomnienie 22 lipca).Św. Maria Kleofasowa, znana jedynie z Ewangelii. Była jedną z niewiast, które stały pod krzyżem, to ona namaściła ciało Chrystusa przy złożeniu go do grobu. (Wspomnienie 9 kwietnia).Św. Maria Egipcjanka, pustelniczka (IV-V w.). Stała się tematem licznych legend i dzieł sztuki. (Wspomnienie 2 kwietnia).Św. Maria, dziewica z Kordoby, za wiarę chrześcijańską ścięta przez Maurów w 851 roku, razem z św. Florą. (Wspomnienie 25 października).Św. Maria de Pazzi, karmelitanka. Żyła w latach 1566–1607. Wedle legendy, otrzymała od Chrystusa koronę, a kiedy indziej obrączkę. W dzieciństwie miała rozmawiać z Matką Boską. (Wspomnienie 25 maja).Święta Maria Magdalena Postel, dziewica. Żyła w latach 1756–1846. Założyła Zgromadzenie Ubogich Córek Miłosierdzia. (Wspomnienie 16 lipca).Św. Maria Crocifissa, założ. Zgromadzenia Służebniczek Miłości (1813–55). Siostry tego zakonu oddały nieocenione usługi chorym na cholerę w rejonie północnych Włoch (Wspomnienie 15 grudnia).Św. Maria Goretti, dziewica. Żyła w latach 1890–1902. Zginęła od ran zadanych nożem, gdy broniła swej niewinności. Patronka młodzieży. (Wspomnienie 5 lipca).Bł. Maria (Franciszka Siedliska). Żyła w latach 1842–1902. Założyła Zgromadzenie Sióstr Najświętszej Rodziny z Nazaretu. W roku 1989 papież Jan Paweł II ogłosił ją błogosławioną. (Wspomnienie 25 listopada).Bł. Maria Teresa Ledóchowska, urodzona w Austrii w 1863 roku. Rozwinęła szeroką akcję misyjną na rzecz Afryki. Nazwano ją „Matką Afryki”. Założyła Sodalicję Świętego Piotra Klawera. (Wspomnienie 6 lipca).Święta maryjne (stałe)1 stycznia — Świętej Bożej Rodzicielki2 lutego — Matki Bożej Gromnicznej11 lutego — Najśw. Maryi Panny z Lourdes25 marca — Zwiastowanie Pańskie3 maja — Maryi Królowej Polski31 maja — Nawiedzenie NMP16 lipca — Matki Bożej Szkaplerznej5 sierpnia — Matki Boskiej Śnieżnej15 sierpnia — Wniebowzięcie NMP22 sierpnia — NMP Królowej26 sierpnia — Matki Bożej Częstochowskiej8 września — Narodzenie NMP12 września — Imienia Maryi15 września — Matki Bożej Bolesnej7 pażdzierpnia — Matki Bożej Różańcowej16 listopada — Matki Bożej Miłosierdzia21 listopada — Ofiarowanie NMP8 grudnia — Niepokolanego Poczęcia NMPŚwięta maryjne (ruchome)Najświętszej Panny Maryi, Matki Kościoła — poniedziałekpo Zesłaniu Ducha ŚwiętegoMaryi Królowej Apostołów — sobota po WniebowstąpieniuNiepokalanego Serca Maryi — sobota po uroczystościNajświętszego Serca Pana Jezusa.
ZNANE POSTACIE:
Marie de France, poetka fr. (ur. ok. 1150). Maria I Tudor („Krwawa Mary”), królowa Anglii (18 II 1516–17 XI 1558). Maria Stuart, królowa Szkocji (8 XII 1542–8 II 1587). Maria Medycejska, królowa Francji (26 IV 1573–3 VII 1642). Maria Ludwika, żona Władysława IV, a następnie Jana Kazimierza (8 VIII 1611–10 V 1667). Maria Kazimiera (Marysieńka), królowa, żona Jana Sobieskiego (28 VI 1641–30 I 1716). Maria Józefa, królowa pol. (8 XII 1699–17 XI 1757). Maria Leszczyńska, królowa Francji, córka pol. króla Stanisława Leszczyńskiego (23 VI 1703–24 VI 1768). Maria Teresa, władczyni Austrii, Czech i Węgier (13 V 1717–29 XI 1780). Maria Gaetana Agnesi, matematyczka wł. (16 V 1718–9 I 1799). Maria Antonina, królowa Francji (2 XI 1755–16 X 1793). Maria Anna księżna Wirtemberska, pisarka, autorka Malwiny (1768–1854). Maria Szymanowska, pol. pianistka i kompozytorka (1789–1831). Maria Walewska, ukochana Napoleona (7 XII 1780–11 XII 1817). Maria Ludwika, cesarzowa Francji, druga żona Napoleona I (12 XII 1791–17 XII 1847). Mary Wollstonecraft Shelley, pisarka ang. (30 VIII 1797–1 II 1851). Mary Eddy Baker, amer. twórczyni ruchu rel. scjentystów (ur. 1821). Maria Kalergis, pianistka, miłość C.K. Norwida (7 VIII 1822–22 V 1874). Maria Ilnicka, pisarka pol. (1825 lub 1827–26 VIII 1897). Maria Konopnicka, pisarka pol. (23 V 1842–8 X 1910). Mary Cassatt, malarka amer. (22 V 1844–14 VI 1926). Marie Baszkircew, ros. malarka i autorka pamiętn. (ur. 1860). Maria Rodziewiczówna, pisarka pol. (2 II 1863–6 XI 1944). Maria Skłodowska-Curie, pol. uczona (7 XI 1867–4 VII 1934). Maria Zofia Dulęba, pol. aktorka, reżyserka i dyrektor teatru (17 X 1881–6 V 1959). Maria Ludwika Kownacka, pisarka pol. (11 IX 1894–27 II 1982). Maria Antonina Czaplicka, pol. etnograf i geograf (1886–2 VI 1921). Marie Rambert (Miriam Ramberg), urodzona w Polsce bryt. tancerka i pedagog (20 II 1888–12 VI 1982). Maria Dąbrowska, pisarka pol. (6 X 1889–19 V 1965). Mary Pickford, właśc. Gladys Mary Smith, amer. aktorka filmowa (8 IV 1893–29 V 1979). Maria Czapska, pol. pisarka i tłumaczka (6 II 1894–11 VI 1981). Maria Zientara-Malewska (pseud. Elżbieta Rafalska), pisarka pol. (1894–1984). Maria Ossowska, pol. socjolog-moralista (16 I 1896–13 VIII 1974). Maria Kuncewiczowa, pisarka pol. (30 X 1897–15 VII 1989). Maria Mira Wittek, podpułkownik pol. (16 VIII 1899–1997). Maria Dłuska, pol. językoznawca (24 III 1900–3 IV 1992). Maria Modzelewska, aktorka pol. (15 IV 1903–25 IX 1997). Maria Wiercińska, pol. aktorka i reżyserka (1902–1976). Maria Hryniewiczówna, aktorka pol. (ur. 1904). Maria Malicka, aktorka pol. (9 V 1900–30 IX 1992). Mary Astor, amer. aktorka film. (ur. 1906). Maria Goeppert-Mayer, fizyczka amer., laureat Nagrody Nobla (28 VI 1906–20 II 1972). Maria Amelia Dziewulska, pol. reżyserka, muzyk (ur. 1 VI 1909). Maria Kaniewska-Forbert, pol. aktorka, reżyserka (ur. 1911). Marie Douglas Leakey, bryt. archeolog i antropolog (6 II 1913–9 XII 1996). Maria Orthven, pol. artysta plastyk (ur. 1914). Maria Cytowska, pol. filolog klasyczny (ur. 6 III 1922). Maria Ginter, pol. pisarka i malarka (ur. 1922). Maria Danuta Michałowska, pol. aktorka, reżyserka (ur. 1923). Maria Callas, właśc. Maria Kalojeropulo, grec. śpiew. operowa (3 XII 1923–16 IX 1977). Maria Fołtyn, pol. śpiewaczka i reżyserka operowa (ur. 28 I 1925). Maria Koterbska, pol. piosenkarka (ur. 13 VII 1924). Maria Krzyszkowska, tancerka pol. (ur. 11 XI 1925). Maria Wawrzykowa, historyk pol. (ur. 1925). Maria Janion, historyk literatury pol. (ur. 24 XII 1926). Maria Schell, aktorka amer pochodz. niem. (ur. 1926). Maria Bogucka, pol. historyk (ur. 1 VI 1929). Maria Szypowska, pol. poetka, autorka książek dla dzieci (ur. 1929). Maria Jarosz, socjolog pol. (ur. 1931). Maria Corazon Aquino, prezydent Filipin (ur. 25 I 1933). Mary Quant, ang. projektantka mody (ur. 11 II 1934). Maria Andryszczak, pol. artysta plastyk (ur. 1944). Maria Nurowska, pisarka pol. (ur. 3 III 1944). Meryl Streep, właśc. Mary Louise, aktorka amer. (ur. 22 VI 1949). Maria Jadwiga Bigoszewska, pisarka pol. (1951). Maria Pakulnis, aktorka pol. (ur. 1956).
BOHATEROWIE SZTUKI:
Maria Stuart, postać historyczna i bohaterka utworów licznych autorów (m.in. Lope de Vega, V. Alfieri, F. Schiller, J. Słowacki, A. Ch. Swinburne). Maria. Powieść ukraińska A. Malczewskiego (1825). Maria z powieści Komu bije dzwon E. Hemingwaya (1940). Maria Masza Mironowa z powieści A. Puszkina Córka kapitana (1836). Mary Ligowska z powieści M. Lermontowa Bohater naszych czasów. Maria z dramatu S. Wyspiańskiego Warszawianka. Pieśń z roku 1831 (1831). Maria Lebiadkina z powieści Biesy F. Dostojewskiego (1873). Maria Mikołajewna z powieści L. Tołstoja Wojna i pokój (1868-69). Marysia Toporkówna z noweli H. Sienkiewicza Za chlebem (1880). Masza Kułagina ze sztuki Trzy siostry A. Czechowa (1901). Mary Poppins, bohaterka cyklu powieści dla młodzieży P.L. Traversa (1934–88). Maria Topolska z komedii W. Perzyńskiego Lekkomyślna siostra (1904). Marie Thérèse Figueur z komedii V. Sardou i E. Moreau Madame Sans-Gène (1893). Maria Pławicka (Marynia) z powieści H. Sienkiewicza Rodzina Połanieckich (1895). Maria de Guermantes z powieści M. Prousta W poszukiwaniu straconego czasu (1913–27). Maria Harrys z dramatu C.K. Norwida Pierścień Wielkiej Damy, czyli Ex-machina-Durejko (1872). Marysia Kukulanka z opowieści dla dzieci M. Konopnickiej O krasnoludkach i sierotce Marysi (1896). Maria Arnoux z powieści G. Flauberta Szkoła uczuć. Dzieje pewnego młodzieńca (1845-69). Marusia Ogoniok z powieści Czterej pancerni i pies J. Przymanowskiego. Maria z powieści A. Camusa Obcy (1942). Maria z powieści Dziewczęta z Nowolipek P. Gojawiczyńskiej (1935). Maria z powieści G. Grassa Blaszany bębenek (1959). Marysia Bilińska z trzytomowej powieści Sława i chwała J. Iwaszkiewicza (1956/62). Masza z powieści B. Hrabala Pociągi pod specjalnym nadzorem (1965). Maria Gostomska z powieści Początek A. Szczypiorskiego (1986).
NA EKRANIE:
Film Maria Stuart w reż. J. Forda (1936), rolę tytułową odtwarzała Katherine Hepburn. Film wg pow. Komu bije dzwon E. Hemingwaya w reż. S. Wooda (1943), rolę Marii grała Ingrid Bergman. Ekranizacje pow. Wojna i pokój L. Tołstoja: rolę Marii Mikołajewny w reż. K. Vidora (1956) grała Anna Maria Ferrero, a w reż. S. Bondarczuka (1965–67) — Antonina Szuranowa. Ekranizacja pow. Córka kapitana A. Puszkina w reż. W. Kapłunowskiego (1958). Film wg opowieści dla dzieci M. Konopnickiej O krasnoludkach i sierotce Marysi w reż. J. Szeskiego i K. Paradowskiego (1960), rolę Marysi zagrała Małgosia Piekarska. Ekranizacje losów Madame Sans-Gêne: rolę Marie Thérèse Sans-Gêne w reż. A. Calmettesa (1911) odtwarzała Réjane, w reż. L. Perreta (1925) — Gloria Swanson, w reż. R. Richebé’a (1941) — Arletty, a w reż. Christiana-Jaque’a (1961) — Sophia Loren. Serial TV wg powieści H. Sienkiewicza Rodzina Połanieckich (1978) i film Marynia (1984) w reż. J. Rybkowskiego, postać Maryni odtwarzała Anna Nehrebecka. Ekranizacja pow. Blaszany bębenek G. Grassa w reż. V. Schlöndorffa (1979).Film wg powieści dla młodzieży Mary Poppins P.L. Traversa w reż. R. Stevensona, postać Mary odtwarzała Julie Andrews.Ekranizacje pow. Dziewczęta z Nowolipek P. Gojawiczyńskiej: w reż. J. Lejtesa (1937) i B. Sass (1985). Film Maria, matka Jezusa (1999), w roli tytułowej Pernilla August.Ekranizacja Obcego A. Camus w reż. L. Viscontiego (1967).
AFORYZM:
Dziewczyny!Zjawiska czarujące z długimi rzęsami,nie zadawajcie się dziewczyny z cesarzami.Ostrzegam was!A zwłaszcza te najurodziwsze elegantkinie chodźcie z cesarzami na randki. Ludwik Jerzy Kern (wiersz inspirowany przygodami Marii Walewskiej)
W POEZJI:
Noszone zwykle niebacznie w przebraniu Maryli,Marychny, Marysi i Mani,imię to jest jak rzadkie zaklęcie, którego użyćumieją tylko wybrani.Zwykle spoczywa w kącie jak drogocenny pierścieńw izbie głupkowatego nędzarza.Zauważyliście? Imię to dzwoni w powietrzu jak strunatrącona, gdy się je przy różańcu powtarza. Kazimiera Iłłakowiczówna, „Maria”Gdy nie jest wschodnią Miriam ani angielską Mary, ani z bajki sierotą,tylko po prostu Marysią — powinna mieć oczyniebieskie i głowę małą a złotą;powinna mieszkać na wsi, być dobrą, szczęśliwą żonąi mieć suknię jasnoniebieską z lekka u szyi marszczoną. Kazimiera Iłłakowiczówna, „Marysia”Oj, siadaj, siadaj, Maryś, kochanie,nic nie pomoże twoje płakanie,nic nie nada, nie pomoże,kiedy konie stoją w wozie,pojedziemy wraz!
Oj, nie będę ja jeszcze siadała,bom panu ojcu nie dziękowała;dziękuje ci, panie ojcze,że bywali za mnie goście,teraz nie będą!Oj, siadaj, siadaj, Maryś... Poezja ludowaCzekaj, Maryś nas,Niedaleki czas,Gdy zmora przepadnie zła,Będzie radość, ażBłyśnie w oku łza.
Nie płacz, Maryś, nieNie powtórzy się!Ruszaj, Pierwszy Korpus nasz,Salut daj na wschód,Na zachód marsz! Adam Ważyk, „Marsz Pierwszego Korpusu”Malarzu czarodzieju! u ciebie pożyczę@Opis Next:Odkradzione od mojej Maryi oblicze.Wiecznie ją będę cisnął na sercu uprzejmie,Z cienia jej nigdy oczu i myśli nie zdejmie.(...) Adam Mickiewicz, „Do K... von D...”Jak te imiona błogi los spotyka,Które Maryja w swój imionnik przyjmie.Kto Maryją do swego wpisze imionnika,Wpisze tylko j e d n o imię. Adam Mickiewicz, „Z albumu Maryli Puttkamerowej”Zwano ją Czarną Mańko wśród ulicy,@Opis Next:Znali ją dobrze wszyscy wszerz i w krąg(...)Na Czerniakowskiej, Górnej, na Woli,W ciemnych spelunkach, gdzie życie wre,Hej! tam w kompanii często, do woliNoc całą Mańka bawiła się. Warszwska ballada podwórkowaLubię, gdy stajesz ze mnąNa tym tu wiejskim balkonie,Który poczerniał od deszczówLecz dzisiaj mi w blasku tonie.
Lubię, gdy z tego dzbanaPodlewasz kwiaty na grzędzie,Marząca lub głośno mówiąca,Jaka to rozkosz z nich będzie.Jan Kasprowicz, wiersz do żony, Marusi Bunin(...)Pani znała wagę rzeczy, miarę, umiar,W chmurze ogród słoneczników szedl przed nią.Nikt z umarłych w powieści nie umarł,Choć odeszli swą drogą powszednią.Mieczysław Jastrun, Pamięci Marii Dąbrowskiej