Jak pracuje kanar?

Zachowania ludzi są różne. Niektórzy posłusznie wyciągają dowody przejazdu, inni zostają i tłumaczą, dlaczego ich nie mają, pozostali wybiegają na najbliższym przystanku. Jedno jest pewne - spotkanie z rewizorem biletów nie należy do najprzyjemniejszych. A dlaczego tak jest? Przecież "kanar" to zawód jak każdy inny.

Według prawa przewozowego rewizorem/kontrolerem biletów jest osoba upoważniona przez organizatora transportu na danym terenie lub przez konkretnego przewoźnika do prowadzenia kontroli dokumentów przewozu (biletów jednorazowych i okresowych) osób lub bagażu w środkach lokalnego transportu zbiorowego.

Ważnym atrybutem osób parających się tą profesją jest identyfikator, który rewizor ma obowiązek okazać na prośbę pasażera. Dokument ten powinien znajdować się w widocznym miejscu i zawierać: nazwę przewoźnika, numer identyfikacyjny osoby, która dokonuje kontroli, zdjęcie kontrolującego, zakres jego upoważnienia, okres ważności legitymacji oraz pieczęć i podpis wystawcy.

Społeczny wizerunek kontrolera biletów nigdy nie był zbyt dobry. Spotkanie z rewizorem w którymś ze środków transportu publicznego jest przeważnie stresującym przeżyciem. W mowie potocznej rewizorów biletów nazywa się "kanarami". Choć nazwa wzięła się od niewinnego kanarkowego koloru otoków na czapkach dawnych kontrolerów, dzisiaj to słowo ma negatywny wydźwięk. Aby poprawić wizerunek swych pracowników, firmy przewoźnicze organizują różne kampanie. Ich celem jest uświadomienie pasażerom, że kontroler nie jest ich wrogiem.

Głównym zadaniem rewizora biletów jest dokonywanie kontroli dokumentów przewozu osób oraz bagażu. W sytuacji gdy pasażer odmawia zapłacenia należności, kontroler może zażądać okazania dokumentu umożliwiającego stwierdzenie tożsamości podróżnego. W razie gdy nie można ustalić tożsamości pasażera, kontroler może zwrócić się do funkcjonariusza policji lub straży miejskiej o podjęcie czynności zmierzających do ustalenia tożsamości podróżnego.

Rewizor może także zatrzymać dokument za pokwitowaniem i przesłać go do prokuratury lub policji w razie uzasadnionego podejrzenia, że dokument przewozu albo dokument uprawniający do przejazdu bezpłatnego lub ulgowego jest podrobiony lub przerobiony.

Warto podkreślić, że uprawnienia kontrolerów precyzuje i rozszerza Ustawa o publicznym transporcie zbiorowym, która weszła w życie 1 marca 2011 roku. Pasażer, który nie ma biletu i nie chce poddać się procedurze kontroli (uiszczenie zapłaty na miejscu, pokazanie dokumentów), może zostać zatrzymany przez kontrolera do czasu przyjazdu funkcjonariuszy policji bądź straży miejskiej. Ważną zmianą jest również przepis mówiący, iż pasażer, który oddali się przed zakończeniem kontroli (np. nie otrzymał jeszcze druku opłaty dodatkowej), podlega karze grzywny.

W przypadku osób podróżujących bez ważnego biletu lub dokumentu, kontrolerzy mają również prawo zamknąć drzwi w autobusie, uniemożliwiając takiemu pasażerowi ucieczkę lub skierować pojazd do najbliższego komisariatu. Zachowując się w ten sposób, kontroler nie naraża się na żadne dodatkowe zarzuty.

Na stanowiska rewizorów biletów firmy kontrolerskie przyjmują osoby, które mają ukończone 19 lat i posiadają minimum średnie wykształcenie lub skończyły 25 lat i mają co najmniej wykształcenie zawodowe. Dodatkowym wymogiem jest niekaralność sądowa. Kandydat na kontrolera powinien wykazywać się asertywnością i być odpornym na stres.

Kontrolerem biletów można zostać w bardzo prosty sposób. Do wykonywania tego zawodu niepotrzebne są żadne specjalne predyspozycje, poza wymogami wiekowymi. Kandydat, po złożeniu CV i zakwalifikowaniu się do procesu rekrutacyjnego, zaczyna cykl szkoleń. Dotyczą one głównie znajomości przepisów i procedur kontroli. Dodatkowo, chętny do pracy na stanowisku "rewizor biletów" musi przejść badania psychotechniczne oraz zdrowotne. Od 1 marca 2011 roku kontrolerzy przechodzą także specjalistyczne szkolenia w zakresie samoobrony, które mają pomóc im w "ujmowaniu" agresywnych pasażerów.

Po cyklu szkoleń kontroler przystępuje do egzaminu ustnego i pisemnego. W trakcie sprawdzianu musi on wykazać się znajomością przepisów oraz pokazać, że potrafi właściwie zachować się w sytuacjach niespodziewanych i trudnych. Po zdanym egzaminie następuje ok. 30-dniowy okres stażu, podczas którego kandydat jeździ na kontrole wraz z doświadczonymi kontrolerami zawodowymi. Okres od momentu zgłoszenia swojej kandydatury do uzyskania legitymacji trwa ok. 2,5 miesiąca. Kontroler biletów podpisuje pracę na umowę-zlecenie, a czas i godziny jego pracy są dowolne (przy zachowaniu pewnego minimum).

Kontroler biletów, oprócz normalnej pensji, może otrzymać wynagrodzenie prowizyjne w postaci premii, które zależy od intensywności i efektywności pracy. W praktyce oznacza to prowizję od każdego wypisanego mandatu (nie ma znaczenia, czy został on zapłacony czy nie). Na internetowych forach można znaleźć informację, że pensja kontrolera biletów bez żadnych premii wynosi ok. 800 PLN.

Dagna Starowieyska