Znawca famme fatale

Artysta wyznał kiedyś: Nie mam ani jednego autoportretu. Moja własna osoba nie interesuje mnie jako ewentualny temat malarski; ciekawią mnie raczej inni, szczególnie kobiety. To właśnie one na jego płótnach są kuszące i uwodzicielskie.

NIECZUŁA KOCHANKA

W 1898 roku powstała Pallas Atena, dzieło które stanowiło zapowiedź artystycznych poszukiwań Klimta w świecie kobiet. Atena w swym pancerzu i z bronią jest pewna zwycięstwa i podporządkowuje sobie mężczyznę, a może nawet cały rodzaj ludzki.

Niedługo później artysta otrzymał zamówienie na trzy wielkie obrazy w nowym hallu Uniwersytetu Wiedeńskiego: Filozofię, Medycynę i Prawo. Kiedy niedokończona Filozofia została w 1900 roku pokazana publiczności, słychać było głosy oburzenia. Niektórzy z krytyków twierdzili, że postaci są obsceniczne, innych raziło ukazanie ludzkiego cierpienia. Medycyna również wywołała głosy protestu, a to w konsekwencji doprowadziło do rezygnacji artysty z zamówienia.

Kwintesencją klimtowskiej "kobiety fatalnej" była Judyta I, płótno powstałe w 1901 roku. Ukazuje ono motyw nieczułej uwodzicielki, która doprowadza najpierw do ruiny, a potem śmierci kochanka. Motyw fatalnej kochanki wielokrotnie naśladowany był na przełomie wieków w kulturze i malarstwie.

FAMME FATALE CIĘŻARNA

Klimt często stosował złotą barwę w portretach, przedstawiających kobiety. Był to wyraz hołdu składanego ich piękności i wdziękom. Nowatorskim pomysłem artysty na ukazanie famme fatale była kobieta ciężarna. Akty kobiet w stanie błogosławionym wzbudzały jednak wrogie reakcje. Fritz Wurndorfer, mecenas sztuki i właściciel Nadziei I, trzymał dzieło szczelnie zasłonięte. Po pewnym czasie znawcy tematu widzieli w Nadziei I przedstawienie niebezpieczeństwa świata, które czeka na każdą mającą się narodzić istotę.

Bardzo częstym motywem malarstwa Klimta była postać syreny. Czarodziejska istota, dwuznacznie kusicielska, zwykle przedstawiona była unosząca się na falach lub ukryta w alkowach. W Srebrnych rybach namalowanych w 1899 roku artysta uwypuklił złowieszczy charakter mieszkanek wód. W kolejnym dziele Złote rybki przekształcił silnie erotyczny i nieco szyderczy charakter syren.

W ponad dwóch tysiącach rysunków Klimta przeważają akty kobiece. Oprócz aktów ukazujących różne ujęcia postaci kobiecej, artysta rysował pary kochanków w różnych pozycjach, kobiety uprawiające miłość lesbijską, kobiety masturbujące się, demonstrujące łono, ukazane w towarzystwie mężczyzny lub same.

Portrety były jedynym tematem, który przewijał się przez całą twórczość artysty. Jest ich niewiele, ponieważ Klimt pracował powoli. Portretowanie kobiet z towarzystwa dało jednak malarzowi niezależność finansową, nie musiał podporządkowywać się mecenasom, ani zwracać uwagi na krytykę.

Jednym z najsłynniejszych obrazów Klimta jest Pocałunek. Wiedeńczyk odważnie pokazał pozy kochanków w miłosnym uścisku z charakterystycznym napięciem między naturalizmem a dekoracyjną abstrakcją. Znawca kobiety fatalnej dostrzegał w ekstazie miłosnej doznania i przyjemności jako zarezerwowane tylko dla płci pięknej. Ich zdolność oddania się, tak demonizowana przez kulturę przełomu wieków, zdawała mu się kluczem do domniemanej "wyższości" kobiety nad mężczyzną.

SUBTELNY EROTYZM

W miarę upływu lat malarstwo sztalugowe Wiedeńczyka ograniczało się do niewielu tematów. Poza portretami były to pejzaże, w których próbował śmiałych eksperymentów, a ich efekty zdają się niekiedy antycypować początki awangardy. Pejzażom Klimt poświęcił się już jako dojrzały artysta. Malował w plenerze, stawiając sztalugi wśród drzew lub na łodzi. Próbował oddać atmosferę niezidentyfikowanego zawieszenia i trwania czasu. Głównym tematem pejzaży była woda i las interpretowany jako miejsce wewnętrznego życia natury i duszy.

Klimt był jednym z największych malarzy przełomu XIX i XX w Austrii. Jego sztuka kształtowała się początkowo w akademickim kręgu wiedeńskiego historycyzmu. Z czasem artysta ostentacyjnie odciął się od swych korzeni na rzecz żywej kolorystyki i subtelnego erotyzmu. W drugiej połowie XX wieku zyskał światową sławę, a jego obrazy należą dziś do najdroższych na świecie.

Gustav Klimt urodził się w 1862 roku w jednej z ubogich dzielnic Wiednia. W wieku czternastu lat został studentem Szkoły Sztuk Stosowanych w Wiedniu. Pod okiem profesora Ferdynanda Laufbergera poznawał różne techniki sztuki - od mozaiki do malarstwa i fresków. Wzorcami oddziałującymi na wczesne próby Klimta było skrzące się kolorami malarstwo Hansa Makarta i wirtuozerski akademizm w stylu Gerome'a i Almy Tademy. Spod ich wpływów młody artysta wyzwalał się powoli. Zmarł w 1918 roku w dostatku, ale otoczony aurą skandalisty, nowatora i obrazobórcy. Pochowany jest na wiedeńskim cmentarzu Hietzinger.

Julia Chudzyńska