Imiennik: Maciej

Pochodzenia hebrajskiego, od słowa Mattijjah (dar Jahwe). Oznacza: ten, który jest darem Boga. Używane często jako skrót imienia Mateusz. W Polsce imię to nadawane jest od XIII wieku w formach: Maciasz, Maciej, Maciejaszek, Maciejek, Maciejko, Maciejusz, Maciek, Macisz, Maćko, Matej, Matusz, Matwiej, Matyja, Matyjasz, Matys, Matysz. Obecnie przeżywa renesans. ZDROBNIENIA: Mach, Maciek, Maciuś, Maćko. OBCE FORMY: Matthias, Mathias (łac.), Mathias, Mattias (ang.), Matthias (niem.), Mathias (fr.), Matias (hiszp.), Mattia (wł.), Matejaš, Matjuš (ros.), Mateˇj, Matyáš (czes.), Matej (słowac.), Mateja, Matija, Matijaž (połud.-słow.).
NAZWISKA:
Mach, Machaj, Machalski, Machałek, Machałowski, Machczyński, Macheta, Machiński, Machnicki, Machniewski, Machnik, Machnikowski, Machowiak, Machowicz, Machowski, Maciak, Maciałek, Maciałowicz, Macias, Maciaszczyk, Maciaszek, Maciąg, Maciągiewicz, Maciążek, Maciejak, Maciejasz, Maciejaszek, Maciejczak, Maciejczowicz, Maciejczuk, Maciejczyk, Maciejec, Maciejek, Maciejewicz, Maciejewski, Maciejko, Maciejkiewicz, Maciejkowicz, Maciejoszek, Maciejowicz, Maciejowski, Maciejsczyk, Maciejski, Macierewicz, Macierowicz, Maciesz, Maciesza, Macieszek, Macioszek, Maciszewski, Macke, Mackiewicz, Maćko, Maćkowiak, Maćkowski, Maćkus, Macwiejczyk, Matauszek, Matej, Matejasz, Matejczycz, Matejeszek, Matejewicz, Matejko, Matejkowicz, Mateusz, Mateuszak, Mateuszek, Mateusiak, Matfiej, Matus, Matusek, Matusiak, Matusiewicz, Matusik, Matusz, Matuszak, Matuszczak, Matuszek, Matuszewicz,, Matuszkowicz, Matuszowicz, Matwiej, Matwiejczyk, Matwyejewicz, Matwiejko, Matwień, Matwiński, Matyanek, Matyasz, Matyaszek, Matyja, Matyjak, Matyjakowski, Matyjas, Matyjasiak, Matyjasik, Matyjasz, Matyjaszczuk, Matyjaszczyk, Matyjaszek, Matyjaszko, Matyjaszowicz, Matyjowicz, Matys, Matysek, Matysiak, Matysiewicz, Matysik, Matysz, Matyszczak, Matyszek, Matyszewski, Matyszkowicz, Matyziak.
PATRON:
Święty Maciej, wybrany Apostołem na miejsce Judasza, zdrajcy, w następstwie losowania spośród 2 kandydatów. O jego życiu nie zachowały się żadne wzmianki. Jest patronem cukierników i rzeźników. Legendarne przekazy dotyczące Macieja występują w apokryfach i pismach ojców Kościoła. (Wspomnienie 14 maja).
ZNANE POSTACIE:
Maciej Borkowic, wojewoda poznański, przywódca nieudanej konfederacji szlachty wielkopolskiej (? –po 1358). Maciej z Miechowa, właśc. Maciej Karpiga, nazywany Miechowitą, pol. lekarz, historyk i geograf, rektor Akademii Krakowskiej, nadworny lekarz króla Zygmunta Starego (ok. 1457–8 IX 1523). Matteo Palmieri, wł. pisarz i polityk (ur. 1406). Matteo Maria Boiardo, poeta wł. (ok. 1441–19 XII 1494). Maciej Korwin, król węgierski (24 II 1443–6 IV 1490). Maciej Drzewicki, prymas pol., 1531–35 (22 II 1467–22 VIII 1535). Mathias Illzricus Flacius (Matija Vlaèić), protest. teolog i historyk pochodz. chorw. (ur. 1520). Maciej Kazimierz Sarbiewski, pol. poeta, jezuita (24 II 1595–2 IV 1640). Maciej Łubieński, prymas pol., 1641–52 (2 II 1572–28 VIII 1652). Matthias Bernard Braun, czes. rzeźbiarz (25 II 1684–przed 15 II 1738). Maciej Dogiel, historyk pol. (6 VIII 1715–24 II 1760). Maciej Rybiński, generał, ostatni wódz naczelny w powst. listopadowym (24 II 1784–17 I 1874). Maciej Kamieński, kompozytor pol. (13 X 1734–25 I 1821). Mathias Claudius, niem. poeta (15 VIII 1740–21 I 1815). Maciej Rataj, działacz ruchu ludow (19 II 1884–21 VI 1940). Maciej Maciejewski, aktor pol. (ur. 1914). Maciej Krzyżanowski, ekonomista pol. (ur. 1920). Maciej Słomczyński (pseud. Joe Alex), pisarz pol. (10 IV 1920–21 III 1998). Maciej Tadeusz Iłowiecki, dziennikarz pol. (ur. 28 II 1935). Maciej Giertych, pol. naukowiec i polityk (ur. 1936). Maciej Prus, reżyser (ur. 9 XI 1937). Maciej Rayzacher, aktor pol. (ur. 1940). Maciej Billewicz, pol. artysta fotografik (ur. 1942). Maciej Stanisław Jankowski, pol. polityk, działacz związkowy (ur. 13 VII 1946). Maciej Englert, pol. reżyser teatralny (ur. 17 II 1946). Maciej de Korczak-Leszczyński, pol. reżyser, dzienikarz (ur. 1949). Maciej Łętowski, dziennikarz pol. (ur. 1949). Maciej Płażyński, pol. polityk, marszałek Sejmu (ur. 10 II 1958). Maciej Orłoś, pol. dziennikarz, aktor (ur. 1960).
BOHATEROWIE SZTUKI:
Maciej (Maciek) Dobrzyński z Pana Tadeusza A. Mickiewicza (1834). Maciej Raptusiewicz z komedii A. Fredry Zemsta (1834). Maćko z Bogdańca z powieści H. Sienkiewicza Krzyżacy (1900). Maciek Chełmicki z powieści J. Andrzejewskiego Popiół i diament (1948). Maciej Boryna z powieści Chłopi (1902–09) W.S. Reymonta. Król Maciuś Pierwszy i Król Maciuś na wyspie bezludnej (1923), powieści J. Korczaka. Jan Maciej Karol Wścieklica, sztuka S.I. Witkiewicza (1922). Maciej Wieluń z Ile jest życia R. Bratnego.
NA EKRANIE:
Film wg pow. Popiół i diament J. Andrzejewskiego w reż. A. Wajdy (1958), postać Maćka grał Zbigniew Cybulski. Ekranizacje pow. Chłopi W.S. Reymonta: rolę Macieja Boryny w reż. E. Modzelewskiego (1922) grał Mieczysław Frenkiel, a w reż. J. Rybkowskiego (1973) — Władysław Hańcza. Film Król Maciuś I w reż. W. Jakubowskiej (1958), rolę Maciusia grał Juliusz Wyrzykowski. Ekranizacja pow. Krzyżacy H. Sienkiewicza w reż. A. Forda (1960), rolę Maćka z Bogdańca grał Aleksander Fogiel.
PRZYSLOWIA:
Kiedy Gromniczna zimę traci,to święty Maciej ją wzbogaci.
Umarł Maciek, umarł, już leży na desce,żeby mu zagrali, podskoczyłby jeszcze.
Bierz, Maćku, żyrdkę i rżnij na odwyrtkę.Leciał Maciuś bruzdą, Baśka za nim z uzdą.To nie ja, to syn Macieja.Dobra psu mucha, a Matiaszowi płotka.Przyjdzie kryska na Matyska.Na świętego Macieja prędzej wiosny nadzieja.Na świętego Maciejca zniesie gęś pierwsze jejca.Bił Maciek żonę zawsze w jedną stronę.W koło Macieju.Na święty Maciej skowronek zapiej.
W POEZJI:
Prawdomówność, upór, uczciwość, dzielność rzetelnanie pozbawiona dzikości;charakter łatwy w pożyciu, skłonny wszelako do furii,co łamie serca lub kości;szlachetność, sprawiedliwość, jednak żądająca rewanżuco do grosza;żadnego sentymentalizmu, religijności ni romantyzmu:wszystko to stale wrzuca się do kosza.Kazimiera Iłłakowiczówna, „Maciej”Maciuś jest partacz, pić nie lubi wina,Milsze jest jemu złoto i dziewczyna.Dajmyż mu pokój, pijmy sobie sami,Kurdesz nad kurdeszami. Franciszek Bohomolec, „Kurdesz”(...) kiedyśpośpiesznym pociągiempo długim nocnym postojuwracał kolejarz Maciążekdo domu, do żony swojej.I myślał sobie, że szkodalata i słońca, i woni ---Cóż, gdyby tak się nie poddać?Odwrócić czas, a nie gonić?Edward Szymański, „Ballada letnia”Z Dobrzyńskiej ziemi ród swój starożytny wiedli.A choć od lat czterystu na Litwie osiedli,Zachowali mazurską mowę i zwyczaje.Jeśli który z nich dziecku imię na chrzcie daje,Zawsze zwykł za patrona brać Koronijasza:Świętego Bartłomieja albo Matyjasza.Tak syn Macieja zawżdy zwał się Bartłomiejem,A znowu Bartłomieja syn zwał się Maciejem;Kobiety wszystkie chrzczono Kachny lub Maryny.By rozeznać się wpośród takiej mieszaniny,Brali różne przydomki od jakiej zaletyLub wady, tak mężczyźni jako i kobiety.Adam Mickiewicz, „Pan Tadeusz”, Księga VI
AFORYZM:
Z Maćka byłby słodki chłopaczek, ale on od urodzenia tylko płacze.