Imiennik: Marta

Pochodzenia aramejskiego, od słowa marta (pani, władczyni). W Polsce popularne już od XIII wieku. ZDROBNIENIA: Marcia, Marteczka, Martunia, Martusia. OBCE FORMY: Marta (ogólnie przyj. forma), Martha (ang.), Marthe (fr.), Martha (niem.).
NAZWISKA:
Mareta, Maretko, Mareticz, Mart, Martal, Martas, Martasik, Martaś, Martecki, Martek, Martela, Marteliński, Martisz, Martiszewicz, Martiszewski, Martkowiak, Martkowski, Martoń, Martosiński, Marosz, Martowski, Martula, Martulewicz, Martusiewicz, Martuszewski, Martych, Martychewicz, Martycz, Martyczka, Martykowski, Martyło, Martysewicz, Martysik, Martysz, Martyszewski, Mertek, Mertel, Mertewicz, Mertkowski, Mertowski, Mertuszka, Mertyński, Morta, Mortas, Mortek, Mortel, Mortka, Mortkiewicz, Mortoń, Mortusiak, Mortusiewicz, Mortysz.
PATRON:
Św. Marta z Bretanii (I w.), znana z Ewangelii jako starsza siostra Łazarza, którego wskrzesił Jezus. Patronka gospodyń domowych, hotelarzy i kucharek. (Wspomnienie 29 lipca).
ZNANE POSTACIE:
Martha Graham, amer. tancerka, choreografka i reżyserka (11 V 1894–1 IV 1991). Marta Burbianka, historyk książki (18 III 1898–29 X 1973). Marta Meszaros, węg. reżyserka filmowa (ur. 19 XII 1931). Marta Urszula Doleżal, pol. mykolog (ur. 1933). Marta Tomaszewska, pisarka pol. (ur. 1933). Marta Fik, pol. historyk teatru (9 V 1937–11 XII 1995). Marta Wyka, pol. historyk literatury (ur. 1938). Marta Lipińska, aktorka pol. (ur. 14 V 1940). Marta Fox, pisarka pol. (ur. 1952). Marta Klubowicz, pol. aktorka i poetka (ur. 1963).
BOHATEROWIE SZTUKI:
Marta ze sztuki Kto się boi Virginii Woolf E. Albee’ego (1962). Marta Świcka z powieści Marta E. Orzeszkowej (1873). Marta z powieści R. Radigueta Opętanie. Marta Rougon z powieści E. Zoli Grzech księdza Mouret (1875). Marta z powieści Nad Niemnem E. Orzeszkowej (1888). Marta z Cudzoziemki M. Kuncewiczowej. Marta M. z opowiadania J. Iwaszkiewicza Tatarak (1960). Marta z Tylko echo A. Szypulskiego. Marcia z Okruchów weselnego tortu W. Żukrowskiego.
NA EKRANIE:
Film wg pow. Nad Niemnem E. Orzeszkowej w reż. Z. Kuźmińskiego (1986), rolę Marty grała Bożena Rogalska. Ekranizacja pow. Grzech księdza Mouret E. Zoli w reż. G. Franju (1970). Film Kto się boi Virginii Woolf w reż. M. Nicholsa (1966), w roli Marty wystąpiła Elizabeth Taylor.
AFORYZM:
Atrakcyjna MartaCzęsto jest uparta,Lecz kto ma walory,złamie jej opory.Bogusław ChmielarczykMarta całe dnie spędza w łazience a prócz kosmetyków nic jej nie trzeba więcej.
W POEZJI:
Do dziś na rzecz Marii cierpi w jarzmo robocze wprzęgnięta,spełnia wszystko, czego tamta nie dotknie,jak słońce o wszystkim pamięta. (...)Wychodzi za mąż z miłości, którą sama nie w porę wyzna,i w całym życiu wyznanie to jest jak powolna trucizna.Kazimiera Iłłakowiczówna, „Marta” Wtem leci rękawiczka z krużganków pałacu,Z rączek nadobnej Marty,Pada między tygrysa i między lamparty,Na środek placu.
Marta z uśmiechem rzecze do Emroda:„Kto mnie tak kocha, jak po tysiąc razyCzułymi przysiągł wyrazy,Niechaj mi teraz rękawiczkę poda.”
Emrod przeskoczył zapory, Idzie pomiędzy potwory,Śmiało rękawiczkę bierze.Dziwią się panie, dziwią się rycerze,
A on w zwycięskiej chwaleWstępuje na krużganki;Tam od radośnej witany kochanki,Rycerz jej w oczy rękawiczką rzucił:„Pani, twych dzięków nie trzeba mi wcale”,To rzekł i poszedł, i więcej nie wrócił.Adam Mickiewicz, Rękawiczka”
PRZYSLOWIA:
Gospodyni Marta niewiele warta.Trafiła Marta na Gotarta.Około świętej Martypłać za żniwo, dawaj kwarty.(związane ze świętem 29 lipca)