Czego dowiesz się z etykiety żywności?

Partnerem publikacji jest Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA)

Informacje zamieszczane na etykiecie pozwalają konsumentom dokonywać świadomych wyborów zakupowych, a w przypadku osób, które muszą pewne składniki wykluczyć z diety - mają uchronić je przed poważnymi konsekwencjami zdrowotnymi. Sposób znakowania żywności określony jest w ustawach i rozporządzeniach przyjętych na szczeblu krajowym i unijnym.

Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności przypomina, że żywność produkowana lub dystrybuowana w Polsce musi mieć etykietę napisaną w języku polskim. Powinny na niej znajdować się takie informacje jak: nazwa produktu, wykaz składników (wraz z substancjami powodującymi alergie), termin przydatności do spożycia lub data minimalnej trwałości, dane identyfikujące producenta, a także masa netto lub liczba sztuk w opakowaniu, warunki przechowywania, warunki użycia (tam, gdzie zasadne), kraj lub miejsce pochodzenia (tam, gdzie zasadne) i informacje o wartości odżywczej.

Wartość odżywcza najczęściej przedstawiana jest w formie tabeli. Znajdziemy w niej wartość energetyczną produktu podaną w kilodżulach (kJ) i kilokaloriach (kcal), a także zawartość składników odżywczych. Producenci większości produktów muszą obowiązkowo podać informację o zawartości tłuszczu, kwasów tłuszczowych nasyconych, węglowodanów, cukrów, białka i soli w przeliczeniu na 100 g lub 100 ml produktu. Informacje nt. innych składników odżywczych (np. kwasy tłuszczowe jednonienasycone/wielonienasycone, alkohole wielowodorotlenowe, skrobia, błonnik, witaminy i składniki mineralne) mogą zamieścić dobrowolnie.

Nie tylko informacje o wartości odżywczej powinny zwrócić naszą uwagę, równie ważny jest skład produktu. Powinniśmy wiedzieć, że zgodnie z prawem składniki podawane są w określonej kolejności, począwszy od tego, który ma najwyższy udział w produkcie, aż po ten, którego jest najmniej. Dzięki temu możemy na przykład rozpoznać, jaki jest udział orzechów w kremie pistacjowym czy owoców w napoju. To pozwala nam wstępnie ocenić jakość danego produktu.

Nie zawsze jednak należy kierować się tą zasadą. Pamiętajmy, że producenci muszą wyszczególnić na opakowaniu wszystkie składniki, więc jeśli mamy do czynienia z sałatką warzywną z majonezem, wypisane zostaną zarówno warzywa, jak i składniki sosu. Warto również wiedzieć, że nie należy się przesadnie obawiać substancji oznaczanych symbolem E. Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności przypomina, że wszystkie one są dopuszczone do stosowania w branży spożywczej, podlegają ocenie bezpieczeństwa, a producenci nie mogą przekraczać dozwolonych dawek tych substancji.

Odpowiedzialność za bezpieczeństwo żywności oraz jej oznakowanie, ponosi producent lub podmiot wprowadzający żywność do obrotu. Jednym z jego obowiązków jest podawanie w oznakowaniu żywności lub w inny widoczny dla konsumenta sposób (również w odniesieniu do żywności nieopakowanej, np. sprzedawanej luzem lub w restauracjach, barach, stołówkach, itp.) informacji o obecnych w produktach alergenach. W prawie żywnościowym wyszczególnionych zostało 14 substancji alergennych lub wywołujących reakcje nietolerancji, których obecność musi być deklarowana na etykiecie żywności. Należą do nich: zboża zawierające gluten, skorupiaki, jaja, ryby, orzeszki ziemne, soja, mleko, orzechy, seler, gorczyca, nasiona sezamu, dwutlenek siarki i siarczyny, łubin i mięczaki. O substancjach tych przedsiębiorcy odpowiedzialni za bezpieczeństwo żywności muszą poinformować konsumenta, wyróżniając dane składniki od pozostałych, na przykład za pomocą innej czcionki (powiększonej, pogrubionej), koloru tła lub podkreślenia. Wyjątek stanowią produkty, których nazwa wyraźnie odnosi się do substancji alergennej lub wywołującej nietolerancję pokarmową (np. mleko).

Jeśli zatem alergenem jest pszenica, a produktem jest kasza manna, obowiązkowo musi zostać podana informacja, że została ona wyprodukowana z pszenicy (np. "kasza manna otrzymana z ziarna pszenicy").

W przypadku żywności zwolnionej z obowiązku podawania wykazu składników (np. wino) obecny w niej alergen musi być wskazany na etykiecie w inny sposób (np. "zawiera siarczyny"). W przypadku gdy taka żywność będzie zastosowana jako składnik służący do wytworzenia innej żywności, w której podaje się wykaz składników, należy również wymienić i podkreślić alergeny w tej żywności, tak aby odróżnić je od pozostałych składników w wykazie- na przykład : "składniki: ..., wino (zawiera siarczyny), ...".

Na półkach sklepowych możemy znaleźć żywność oznakowaną, na zasadzie dobrowolności, komunikatami o braku laktozy czy też glutenu.

Przepisy prawa żywnościowego nie zawierają obecnie szczegółowych wymagań dotyczących znakowania żywności informacją o braku, niskiej lub zmniejszonej zawartości laktozy (takimi jak "bez laktozy", "bezlaktozowy", "nie zawiera laktozy"). Szczegółowe przepisy nie zostały określone, ze względu na dużą zmienność indywidualnych tolerancji laktozy. Podkreślanie informacji o braku laktozy jest uzasadnione wyłącznie w przypadku produktów, co do których konsument może mieć wątpliwości, czy zawierają laktozę, np. produkty mleczne czy produkty roślinne stanowiące zamienniki mlecznych odpowiedników. Zawartość laktozy w takim produkcie, zgodnie z wytycznymi polskich organów kontrolujących bezpieczeństwo żywności i jej znakowanie, nie powinna przekraczać granicy oznaczalności analitycznej tj. 10 mg laktozy na 100 g produktu (0,01proc.).

Z kolei w przypadku żywności w odniesieniu do której przedsiębiorca chce poinformować o braku lub obniżonej zawartości glutenu, w unijnych przepisach prawa żywnościowego ustalone zostały warunki takiego oznakowania oraz limity możliwej obecności glutenu. Określenie "bezglutenowy" można zastosować wyłącznie, gdy dana żywność zawiera nie więcej niż 20 mg/kg glutenu, zaś "o obniżonej zawartości glutenu" gdy żywność zawiera nie więcej niż 100 mg/kg glutenu.

Na każdym produkcie spożywczym znajdziemy datę ważności, która  jest poprzedzona sformułowaniem "należy spożyć do:......" lub "najlepiej spożyć przed:......". Czym się różnią te dwa oznaczenia?

To pierwsze znajdziemy na produktach, które szybko tracą ważność, a więc np. jogurtach, sokach niepasteryzowanych, wyrobach gotowych do spożycia (pierogach, sałatkach). Nie powinniśmy ich jeść po upływie terminu ważności, ponieważ grozi to zatruciem pokarmowym, a nawet poważniejszymi konsekwencjami zdrowotnymi.

Z kolei drugie oznaczenie spotkamy na produktach, których zjedzenie po terminie nie stwarza zagrożenia dla zdrowia (jeśli żywność była przechowywana zgodnie z zaleceniami producenta) - data podana w  informacji "najlepiej spożyć przed:......"  jest dla nas wskazówką, że do tego czasu żywność zachowuje najlepszą jakość. Po tym terminie konsument też może spożyć produkt (po ocenie organoleptycznej i jeśli był przechowywany w warunkach zalecanych przez producenta).

Datę minimalnej trwałości z określeniem "najlepiej spożyć przed:..." znajdziemy m.in. na produktach sypkich (mąkach, kaszach itp.).

Partnerem publikacji jest Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA)