Antykoncepcja dla kobiety w każdym wieku

Decyzja o tym, kiedy chcesz urodzić dziecko, to na pewno jedna z najważniejszych decyzji w twoim życiu. Warto więc podjąć ją świadomie. Dopóki jednak nie planujesz zostać mamą, ciesz się seksem bez obawy, że możesz zajść w ciążę. Masz prawo zdecydować się na taką metodę, która będzie zgodna z twoimi potrzebami i przekonaniami. Ginekolog podpowie, jaki rodzaj antykoncepcji będzie odpowiedni.

• Metoda objawowo termiczna

Najpierw ustal, które dni twojego cyklu hormonalnego są płodne. W tym czasie zrezygnuj ze współżycia. Aby je określić, mierz codziennie temperaturę. Najlepiej robić to specjalnym termometrem owulacyjnym, ok. 30 zł. Termin owulacji łatwiej określić sporządzając wykres temperatury - od momentu jajeczkowania zwiększa się ona o ok. 0,5 °C. Bardzo przydatne okazują się przy tym specjalne komputerki. Może to być np. Pearly, Ladycomp., ok. 2000 zł. Za jego pomocą mierzy się temperaturę. Komputer zapisuje pomiary. Dni płodne sygnalizuje czerwona dioda, zielona zaś - niepłodne. Zastosowanie komputerka ułatwia bardziej precyzyjne, samodzielne określenie dni płodnych. Tym samym zwiększa się skuteczność stosowanej metody. Okres płodny trwa kilka dni. Do owulacji, czyli uwolnienia dojrzałej komórki jajowej, dochodzi 14 dni przed miesiączką. Przy cyklu 28-dniowym wypada dokładnie 14 dnia. Komórka jajowa żyje jedynie 10-24 godz., a plemnik 72 godz. To oznacza, że dni płodne, w których trzeba zrezygnować ze współżycia, wypadają między 11 a 17 dniem cyklu.

Korzyść: Metoda nie ma skutków ubocznych. Pomaga poznać naturalny rytm płodności.

Wada: Określenie dni płodnych wymaga wprawy i dyscypliny. Komputerek, choć bardzo pomocny, jest drogi. W pewnym okresie trzeba całkowicie zrezygnować ze współżycia.

• Metoda Billingsów

Metoda ta jest polecana w połączeniu z metodą termiczną, wtedy jej skuteczność jest wyższa. Wyznacza się dni płodne za pomocą obserwacji śluzu oraz codziennych pomiarów temperatury, rano przez ok. 5 minut przed wstaniem. Wynik trzeba codziennie zapisać i nanieść na wykres. Przed owulacją i w czasie jej trwania śluz jest wilgotny, przezroczysty, gładki i śliski. W czasie niepłodnym staje się biały, gęsty i mętny. W uchwyceniu momentu owulacji może pomóc też tester owulacyjny ze śliny, np. Afrodyta, ok. 90 zł. Od momentu jajeczkowania temperatura zwiększa się o ok. 0,5 °C. Jeżeli podwyższona temperatura utrzymuje się przez trzy dni to kolejny, czwarty dzień, uznaje się za początek okresu niepłodnego aż do miesiączki.

Korzyść: Metoda ta jest niedroga i nie powoduje żadnych skutków ubocznych. Ułatwia poznanie własnego rytmu płodności.

Wady: Codzienna obserwacja śluzu wymaga wprawy i cierpliwości. Trzeba powstrzymywać się od współżycia.

• Globulki plemnikobójcze zmniejszą ryzyko ciąży

Plemnikobójcze globulki to chemiczna metoda antykoncepcji. Można kupić w aptece, np. Patentex oval, ok. 18 zł; najlepiej stosować je razem z prezerwatywami. Wtedy ich działanie antykoncepcyjne uzupełnia się. Globulkę zakłada się ok. 10-15 minut przed stosunkiem (aby zadziałały, muszą się rozpuścić). Preparaty plemnikobójcze zawierają nonoxynol. Substancja ta tworzy nieprzenikliwą pianę dla plemników, ale nie uszkadza ich materiału genetycznego. Jeśli więc nawet mimo stosowania globulek dojdzie do zapłodnienia, nie rośnie w żaden sposób ryzyko powstania wad u płodu. Przed każdym stosunkiem zakłada się nową globulkę plemnikobójczą.

Korzyść: Łatwo się je aplikuje, nawilżają dodatkowo pochwę.

Wada: Trzeba poczekać, aż globulka się rozpuści, więc przy stosowaniu tej metody trudno zachować spontaniczność. Mogą uczulać, pienią się, a po stosunku wypływają z pochwy, co jest mało przyjemne.

• Prezerwatywy w nieplanowanej sytuacji

Tania i łatwo dostępna metoda mechaniczna, czyli prezerwatywa, uniemożliwia przedostanie się plemników do pochwy. Nasienie spływa do specjalnego zbiorniczka. Większość prezerwatyw pokryta jest środkiem plemnikobójczym i preparatem nawilżającym. Można je kupić w trzech rozmiarach europejskim, azjatyckim i afrykańskim. Są wykonane z cienkiego lateksu lub poliuretanu ( przeznaczone dla osób uczulonych na lateks, np. Durex Avanti). Najlepiej kupować prezerwatywy renomowanych firm, w aptekach. Tam są prawidłowo przechowywane. Cena ok. 3 zł /3 sztuki.

Korzyść: Zabezpieczają nie tylko przed ciążą, ale także chronią przed chorobami przenoszonymi drogą płciową, np. zakażeniem wirusem HIV, a także WZW B. Nie mają żadnego wpływu na zdrowie. Przedłużają stosunek, co jest ważne dla panów cierpiących na przedwczesny wytrysk. Ze względu na różne kształty i zapachy są też elementem urozmaicającym grę wstępną.

Wada: Prezerwatyw nie mogą stosować osoby uczulone na lateks. Dotyczy to zarówno kobiet jak i mężczyzn. Bywają one też często zawodne, bo łatwo je uszkodzić, mogą również pęknąć lub się zsunąć.

• Pigułka hormonalna dla aktywnych seksualnie

Jeśli często współżyjesz, najwygodniej będzie zastosować dwuskładnikową tabletkę antykoncepcyjną, jednofazową. Oznacza to, że wszystkie tabletki w opakowaniu zawierają tę samą ilość hormonów. Do wyboru masz wiele preparatów o podobnym składzie np. Yasminelle, Mercilon, Marvelon. Pigułka zawiera żeńskie hormony płciowe, estrogen oraz różne rodzaje progestagenu. Jeśli sięgasz po pigułkę po raz pierwszy, zacznij ją przyjmować pierwszego dnia cyklu. Zawarte w leku hormony sprawiają, że owulacja będzie zahamowana, a komórka jajowa nie zostanie uwolniona. A tym samym nie może dojść do zapłodnienia. Tabletki bierze się przez 21 dni, codziennie o tej samej porze. Potem następuje tygodniowa przerwa. W tym czasie pojawia się tzw. krwawienie z odstawienia. Nie jest to normalna miesiączka. Krwawienia są krótkie i skąpe.

Oprócz tego, że pigułka hamuje owulację, zagęszcza także śluz w szyjce macicy. Z tego właśnie powodu plemniki nie mogą się przedostać do jajowodów. Pigułki dostępne są tylko na receptę, w cenie od 36-52 zł.

Korzyść: Są skuteczne i bezpieczne, bo zawierają niewielkie dawki hormonów. Regulują cykl miesiączkowy. Dodatkową korzyścią przyjmowania hormonów w tym wieku jest to, że poprawiają wygląd skóry, likwidując trądzik.

Wada: Przyjmowanie pigułki wymaga dużej systematyczności. Jeśli nie są dobrze dobrane, mogą w pierwszych miesiącach stosowania powodować plamienia lub bóle głowy. Zwiększają również ryzyko choroby zakrzepowej żył.

• Pigułka niskodawkowa dla zdyscyplinowanych

Niskodawkowe pigułki dwuskładnikowe, jednofazowe zawierają w swoim składzie syntetyczny estrogen, ale w bardzo niskiej dawce. Drugim składnikiem są różne postaci progestagenu, np. drospirenonu, który zapobiega zatrzymywaniu wody w organizmie. Nowoczesne pigułki niskodawkowe, np. YAZ, mają nieco odmienny schemat stosowania. Przez 24 dni przyjmuje się tabletkę z hormonem, a przez cztery dni tabletkę bez hormonów. Dzięki temu zmniejsza się ryzyko pominięcia tabletki lub spóźnienia się z rozpoczęciem kolejnego opakowania. Dostępne na receptę, ok. 50 zł.

Korzyść: Pigułki o schemacie stosowania 24+4 silniej hamują owulację, są więc skuteczniejsze. Mają też mniej efektów ubocznych, takich jak np. bóle głowy. Zapobiegają zatrzymywaniu wody w organizmie - waga nie ulega zmianie.

Wada: Wymagają systematyczności w stosowaniu, mogą też zwiększać ryzyko zakrzepicy.

• Minipigułka dla mam karmiących piersią

Zaraz po urodzeniu dziecka wybór metod zapobiegania ciąży może być ograniczony. Jeśli zdecydujesz się na antykoncepcję hormonalną, dla ciebie są tzw. minipigułki jednoskładnikowe, np. Cerazette, Azalia. Zawierają one niewielkie ilości tylko jednego hormonu - progestagenu. Nie wpływa on na laktację i nie przenika do mleka matki. W opakowaniu jest 28 pigułek. Przyjmuje się je nie robiąc przerwy, tzn. po skończeniu jednego opakowania zaczyna się od razu nowe. Pigułka hamuje jajeczkowanie oraz zagęszcza śluz szyjkowy tak, że staje się nieprzepuszczalny dla plemników. Gestagen zaś sprawia, że błona śluzowa macicy jest bardzo cienka. Jeśli więc doszłoby do zapłodnienia, jajeczko nie mogłoby się w niej zagnieździć. Na receptę, kosztuje ok. 37 zł.

Korzyść: Brak przerw w stosowaniu pigułki. Nie ma też tzw. krwawienia z odstawienia. Nie ma wpływu na gospodarkę hormonalną kobiety i zdrowie niemowlęcia.

Wada: Trzeba zażywać pigułkę zawsze o tej samej porze, najlepiej z dokładnością do godziny. Może powodować plamienia, nudności, przybieranie na wadze. U niektórych kobiet pojawiają się wypryski na skórze.

• Plastry antykoncepcyjne dla zapominalskich

Antykoncepcyjne plastry stosuje się tylko raz w tygodniu. Co siedem dni, przez trzy kolejne tygodnie nakleja się plaster na czystą, suchą i nieuszkodzoną skórę. Najlepiej to zrobić na łopatce, podbrzuszu, pośladku lub ramieniu. Od momentu przyklejenia plaster stale uwalnia tę samą ilość hormonów - estrogenu i progestagenu. Są one wchłaniane prosto do krwioobiegu. Hamują owulację oraz utrudniają przedostanie się plemników do macicy oraz jajowodów. Uniemożliwiają im to zagęszczając śluz szyjkowy. Pierwszy plaster trzeba nakleić w pierwszym dniu cyklu, ósmego dnia trzeba zdjąć wykorzystany plaster i przykleić kolejny, w innym miejscu. Nowy plaster jest noszony przez następne siedem dni, po których ponownie odklejamy "stary" i aplikujemy kolejny, ale w innym miejscu. Najlepiej zmieniać plaster zawsze tego samego dnia tygodnia. Po trzech plastrach należy zrobić tygodniową przerwę, podczas której nastąpi tzw. krwawienie z odstawienia. Dostępny wyłącznie na receptę, kosztuje ok. 60 zł.

Korzyść: Jeśli masz problem z pamiętaniem o codziennym przyjmowaniu pigułki, to plaster będzie dobrym rozwiązaniem. Trzeba o nim pamiętać tylko raz na tydzień. Hormony dostają się od razu do krwi, omijając układ pokarmowy. Dlatego jest to dobra forma antykoncepcji dla pań, które ze względów zdrowotnych, np. z powodu chorej wątroby lub wrzodów żołądka, nie powinny w ogóle przyjmować pigułek hormonalnych.

Wada: W miejscu przyklejenia plastra skóra może być podrażniona. Plaster łatwo się brudzi i wygląda nieestetycznie. Nie mogą go stosować kobiety, które ważą powyżej 80 kg.

• Spirala hormonalna dla ceniących wygodę

Taka odmiana wkładki to plastikowa ramka w kształcie litery T, która zawiera miniaturowy zbiorniczek z hormonem, progestagenem. Na dolnym końcu przymocowane są nitki, które po założeniu sprali lekarz przycina. Działa tak samo jak klasyczna spirala. Oprócz tego uwalniany hormon zagęszcza śluz szyjkowy tak, że nie mogą się przez niego przedostać plemniki. Sprawia także, że błona śluzowa wyścielająca macicę jest bardzo cienka, dlatego zagnieżdżenie się zapłodnionego jajeczka jest niemożliwe. Cena wkładki razem z założeniem ok. 800 zł.

Korzyść: Zmniejsza krwawienia (czasem miesiączki całkowicie zanikają). Hormon działa miejscowo, a nie na cały organizm. Na kontrolę do ginekologa wystarczy chodzić co pół roku, a nie co 3 miesiące, jak w przypadku np. stosowania pigułek.

Wada: Przez pierwsze 3 miesiące mogą pojawić się bóle. Śluzówka macicy musi się przyzwyczaić do ciała obcego.

• Spirala klasyczna dla pań, które nie chcą hormonów

Wkładka domaciczna (spirala) jest polecana głównie kobietom, które już rodziły i nie chcą lub nie mogą stosować metod hormonalnych. Różnorodne kształty (najczęściej litery T) oraz rozmiary wkładek umożliwiają lekarzowi dobranie tej najlepszej dla pacjentki. Ramiona spirali otoczone są miedzianym drucikiem. Miedź sprawia, że plemniki stają się mniej ruchliwe oraz mają mniejsze szanse na dotarcie do jajowodu. Poza tym spirala powoduje niewielki, ale ciągły stan zapalny błony śluzowej macicy. Uniemożliwia to zagnieżdżenie się jaja w śluzówce. Przed założeniem spirali trzeba mieć wykonane szczegółowe badania ginekologiczne. Wkładkę zakłada się w czasie krwawienia miesiączkowego, wymienia po 3-7 latach. Po 3 miesiącach od założenia trzeba pojawić się na wizycie kontrolnej u ginekologa. Koszt spirali z założeniem wynosi od 40-120 zł.

Korzyść: Jest skuteczna, nie trzeba o niej pamiętać na co dzień. Nie ma wpływu na naturalne wydzielanie hormonów i nie hamuje jajeczkowania. Wady :Zwiększa ryzyko powstawania stanów zapalnych narządu rodnego kobiety.

• Krążek dla kobiet, które nie tolerują spirali

Pierścień dopochwowy nazywany jest też popularnie krążkiem. Zrobiony z miękkiego, elastycznego, tworzywa, wyglądem przypomina przezroczystą, silikonową bransoletkę. Pierwszy raz zakłada go ginekolog i uczy, jak się to robi. Nie jest to trudne i można robić to samodzielnie. Trzeba spłaszczyć krążek palcami i umieścić w pochwie w pierwszym dniu cyklu miesiączkowego. Po upływie trzech tygodni sama usuwasz krążek, a następnie robisz siedmiodniową przerwę. W tym czasie następuje tzw. krwawienie z odstawienia. Pierścień jest rodzajem antykoncepcji hormonalnej, uwalnia hormony - pochodne progestagenu i estrogenu. Działa identycznie jak pigułka antykoncepcyjna. Jeśli zdarzy się, że krążek wypadnie, jesteś zabezpieczona przed zajściem w ciążę jeszcze tylko przez 3 godziny. W takiej sytuacji pierścień należy umyć w zimnej lub letniej wodzie i założyć go ponownie. Krążek NuvaRing można kupić na receptę - ok. 45 zł.

Korzyść: Krążek zawiera mało hormonów (tylko 15 mikrogramów). Nie obciąża układu pokarmowego, więc jest wskazany dla kobiet, które np. z powodu kłopotów z wątrobą nie mogą stosować pigułek. Krążek jest niewyczuwalny w czasie stosunku. Zakłada się go tylko raz na 21 dni, więc nie trzeba pamiętać o antykoncepcji codziennie. Reguluje cykle miesiączkowe, zmniejsza obfitość krwawień.

Wada: Samodzielne zakładanie i wyjmowanie początkowo sprawia trudności. Pierścień u niektórych kobiet może powodować dyskomfort. Niektóre panie nie mogą przyzwyczaić się do krążka i skarżą się, że stale go wyczuwają.

• Diafragma dla zwolenniczek metod mechanicznych

Błona dopochwowa (zwana także diafragmą) zaliczana jest do mechanicznych środków antykoncepcyjnych. Gumowa błona w kształcie kopuły (o średnicy 6-9,5 cm), z elastycznym pierścieniem na jej brzegach, stanowi barierę, która uniemożliwia przedostanie się plemników z pochwy do macicy i dalej. Błonę zakłada się na szyjkę macicy przed współżyciem, a zdejmuje 6-8 godzin po ostatnim stosunku. Rozmiar powinien zostać dobrany przez lekarza, który nauczy też prawidłowego zakładania diafragmy. Aby zwiększyć skuteczność błony, stosuje się ją razem ze środkami plemnikobójczymi, np. globulkami. Cena ok. 120 zł. Jest dostępna w niektórych gabinetach ginekologicznych lub można zamówić ją w aptece.

Korzyść: Diafragma nie zawiera hormonów i jest niemal zupełnie obojętna dla zdrowia.

Wada: Może powodować dyskomfort podczas stosunku zarówno u kobiety, jak i mężczyzny. Zwiększa ryzyko zapalenia pęcherza moczowego. Jeśli jest źle dobrana, powoduje niekiedy otarcia i zaburzenia w oddawaniu moczu.

• Pigułka dwu- i trójfazowa, gdy cykle są nieregularne

Zasada działania tego rodzaju pigułek antykoncepcyjnych jest taka sama, jak tabletek jednofazowych. Hamują owulację i zagęszczają śluz szyjkowy, tak aby plemniki nie mogły się przez niego przedostać. W tabletkach trójfazowych, np. TriNovum, Tri-Minulet, Trisiston, zawartość estrogenów jest w każdej pigułce taka sama (lub zwiększa się tylko w środkowej fazie), zmienia się natomiast w zależności od fazy cyklu ilość progestagenu. Dlatego tego rodzaju tabletki są na jednym listku (blistrze) oznaczone różnymi kolorami. Cena ok. 23-25 zł, dostępne tylko na receptę. Korzyść: Mają wysoką skuteczność, ale pod warunkiem, że zawsze pamiętamy o tym, żeby wziąć tabletkę. Regulują rozchwiane cykle miesiączkowe. Uwalniają od dolegliwości związanych ze zbliżającym się okresem przekwitania. Wada: Może powodować ból piersi, przybieranie na wadze w drugiej połowie cyklu.

• Pigułka czterofazowa dla zdyscyplinowanych

Lekarze proponują ją zwłaszcza kobietom zbliżającym się do menopauzy. Nowa pigułka antykoncepcyjna - Qlaira zawiera hormon taki sam, jak estrogen produkowany w organizmie kobiety. Dlatego mówi się o nim, że jest to hormon naturalny. W opakowaniu znajduje się 28 pigułek i zażywa się je bez robienia przerw. Tabletki są w czterech kolorach, w zależności od składu. Naśladują one zmiany poziomu hormonu w naturalnym cyklu. Dwie ostatnie pigułki (mają biały kolor) nie zawierają aktywnych składników. Dzięki nim kobieta nie przerywa codziennego zażywania pigułki, mniej jest więc pomyłek w dawkowaniu i wyższa skuteczność tej metody antykoncepcji. Cena ok. 50 zł, dostępna tylko na receptę.

Korzyść: Czterofazowa, dwuskładnikowa pigułka jest bardzo skuteczna. Ma niewielkie działanie uboczne, w znikomym stopniu obciąża wątrobę. Wada: Wymaga zdyscyplinowania, bo trzeba ściśle przestrzegać zasad zażywania pigułek. Nie można zmienić kolejności, pomylić koloru tabletki. Może zwiększać ryzyko zakrzepicy i udaru, dlatego nie mogą jej stosować kobiety zagrożone tymi chorobami i palące.

• HTZ dla pań dojrzałych po antykoncepcji

Zamiana antykoncepcji hormonalnej na HTZ, czyli hormonalną terapię zastępczą, jest wskazana wtedy, jeżeli pojawią się pierwsze objawy menopauzy, np. uderzenia gorąca czy poty nocne. Ponieważ jednak HTZ nie działa antykoncepcyjnie, nie można jeszcze wtedy zupełnie zrezygnować z zabezpieczania się przed ciążą. Dobrym połączeniem jest w tym okresie np. wkładka domaciczna z hormonem i jednocześnie doustne podawanie estrogenu. Stosuje się też tak zwaną metodę sekwencyjną HTZ - przez 21 dni kobieta przyjmuje estrogeny, a przez ostatnie 12-14 dni cyklu dodatkowo gestagen. Potem następuje siedem dni przerwy, podczas których pojawia się krwawienie. Kiedy antykoncepcja przestanie już być nam potrzebna, można zacząć stosować inną metodę podawania hormonalnej terapii zastępczej.

Zalety: Hormonalna terapia zastępcza łagodzi większość zaburzeń związanych z menopauzą. Pięć lat stosowania kuracji zabezpiecza przed osteoporozą lub hamuje jej postęp, aż o 50 proc. HTZ zmniejsza też ryzyko wystąpienia zawału i udaru mózgu.

Wady: Nie mogą jej stosować kobiety, które cierpią na choroby układu krążenia, są zagrożone rakiem piersi. Nadmierne ryzyko stanowią też choroby tarczycy oraz schorzenia wątroby i dróg żółciowych.

Iwona Janczarek