Efekty złych naywków

Kobiety, które w przeszłości ważyły zbyt mało, są średnio o 30 proc. bardziej narażone na menopauzę przed 45. rokiem życia - poinformowało ostatnio pismo "Human Reproduction".

Wczesna menopauza to problem około 10 proc. kobiet. Zdaniem specjalistów najczęściej ma podłoże genetyczne, jednak jej wystąpienie może przyspieszać na przykład stres czy palenie. Jak się okazuje, także niedowaga.

Inną nazwą menopauzy jest greckie słowo "klimakterium", oznaczające "szczebel drabiny". Przekwitanie to naturalny etap życia kobiety - tyle że w przeszłości niezbyt często osiągany. Nawet Mumtaz Mahal, żona potężnego władcy Indii Szahdżahana zmarła w połogu, rodząc czternaste dziecko w wieku 38 lat. To na jej cześć powstało Tadż Mahal w Agrze, najpiękniejsze mauzoleum świata). Tak czy inaczej, z przeprowadzonych kilka lat temu badań wynika, że osiągnięcie menopauzy nadal raczej cieszy niż martwi kobiety z ubogich krajów. Mimo towarzyszących jej niedogodności.

Menopauza to nie tylko zaprzestanie miesiączkowania i utrata płodności, ale hormonalna rewolucja w organizmie kobiety. Jeśli dochodzi do niej zbyt szybko, niekorzystnie odbija się to na zdrowiu.

Wskutek przekwitania jajniki przestają produkować estrogeny w takiej ilości, jak wcześniej. Tymczasem receptory dla tych hormonów znajdują się w komórkach całego ciała, nie tylko w narządów płciowych. To dlatego ustanie czynności jajników ma wieloraki wpływ na organizm.

Oprócz powszechnie znanych objawów, jak uderzenia gorąca, nocne poty czy zmienne nastroje, menopauza ma związek m.in. z podwyższonym ryzykiem chorób serca i osteoporozy. Zanik kolagenu w skórze sprawia zaś, że pojawiają się zmarszczki.

Co ciekawe, w Japonii główna dolegliwością kobiet przechodzących menopauzę są bóle głowy i sztywność mięśni, w Nigerii bóle stawów, na Filipinach - bóle głowy, w Libanie -zmęczenie i drażliwość, zaś w Indiach kobiety zwykle nie zgłaszają szczególnych dolegliwości.

Arystoteles za typowy dla menopauzy wiek uważał 40 lat. W wieku XIX mówiło się o 45 latach. Teraz typowy wiek menopauzy u Europejek to 51-52 lat, zaś za normę przyjmuje się od 45 do 55 roku życia. Niekiedy miesiączka ustaje dopiero tuż przed sześćdziesiątką, ale mniej więcej u jednej na 1000 kobiet menopauza może wystąpić nawet w wieku kilkunastu lat! Mniej ekstremalne przypadki - kobiet 20-30 letnich, bywają niezauważone, jeśli przyjmują one pigułki antykoncepcyjne, maskujące objawy ustania czynności jajników. Problem ujawnia się , gdy odstawią pigułkę , starając się o dziecko. Kobiety coraz później rodzą pierwsze dziecko, co wczesna menopauza może im uniemożliwić.

Dr Kathleen Szegda z University of Massachusetts w Amherst (USA) i jej współpracownicy przeanalizowali dane medyczne 78 759 pielęgniarek, uczestniczących w badaniu Nurses Health Study II. Przez 22 lata (od roku 1989 do 2011) odpowiadały one na wysyłane im pytania o stan zdrowia. Ograniczeniem badania było to, że informacje dotyczące masy ciała oraz momentu wystąpienia menopauzy (ustania miesiączki na co najmniej 12 miesięcy) pochodziły od samych badanych, jednak wcześniejsze prace wskazywały, że dane takie są wiarygodne. Kolejnym ograniczeniem było to, że badanie, choć prowadzone na dużej grupie, nie uwzględniło różnic etnicznych (większość jego uczestniczek była biała), a mogą one mieć znaczenie w tym, kiedy dochodzi do menopauzy.

Na początku badania wszystkie uwzględnione w analizach kobiety były przed menopauzą i miały od 25 do 42 lat, zaś w jego trakcie u 2804 naturalna menopauza wystąpiła przed 45. rokiem życia (pewna liczba spośród biorących udział w badaniu kobiet weszła w menopauzę po chirurgicznym usunięciu jajników i/albo macicy lub na skutek radio- bądź[i] chemioterapii).

Na wystąpienie każdego zjawiska wpływ ma wiele zmiennych czynników. W tym przypadku naukowcy wzięli pod uwagę wiek pierwszej miesiączki, palenie, spożycie alkoholu, aktywność fizyczną, ciąże, karmienie piersią, pochodzenie etniczne, bycie w związku, dochody, odżywianie czy doustne środki antykoncepcyjne. Wyeliminowano kobiety, w przypadku których menopauzę mogła przyspieszyć choroba (na przykład colitis ulcerosa, choroba Leśniowskiego-Crohna, reumatoidalne zapalenie stawów czy toczeń) oraz te, w przypadku których wcześnie rozpoczęta zastępcza terapia hormonalna nie pozwalała dokładnie określić, kiedy rozpoczęła się menopauza.

Po uwzględnieniu wszystkich tych czynników okazało się, że kobiety, które we wcześniejszym okresie życia miały zbyt niski indeks masy ciała (BMI) były o 30 proc. bardziej narażone na wczesną (przed 45. rokiem życia) menopauzę niż kobiety o prawidłowym BMI (od 18,5 do 22,4). Jako niedobór masy ciała klasyfikowano BMI równy 18,5 lub niższy. Niestety, nie udało się oddzielić kobiet z anoreksją od po prostu szczupłych.

Niedobór masy ciała w wieku 35 lat wiązał się zaś z ryzykiem wczesnej menopauzy większym o 59 proc., natomiast BMI mniejsze od 17,5 w wieku 18 lat zwiększało ryzyko o 50 proc.

Szczególnie silny efekt miał ekstremalny spadek masy ciała w wieku kilkunastu lat. Kobiety z niedowagą, które straciły 10 lub więcej kilogramów co najmniej trzy razy pomiędzy 18. a 20. rokiem życia były ponad dwukrotnie bardziej narażone na wczesną menopauzę

W przypadku kobiet z nadwagą i otyłych (BMI 25 do 34.9) ryzyko wczesnej menopauzy było niższe o 21 do 30 proc, zaś w przypadku znacznej otyłości (BMI powyżej 35) nie zaobserwowano zwiększonego ryzyka.

Jak zaznaczyła dr Szegda, związek pomiędzy masą ciała a momentem wystąpienia menopauzy pozostaje niejasny ( choć wiadomo na przykład, że produkowany przez tkankę tłuszczową hormon - estron- może uzupełniać słabnącą czynność jajników). Dlatego potrzebne są dalsze badania, które potwierdziłyby zaobserwowana prawidłowość. Tak czy inaczej, kobiety, które ważyły w młodości zbyt mało, powinny porozmawiać ze swoim lekarzem, bowiem wczesna menopauza ma związek z poważnymi problemami zdrowotnymi.

Gdy zbliża się menopauza, większość kobiet obserwuje u siebie zmiany w miesiączkowaniu - na przykład mniejsze odstępy między miesiączkami, przejściowy brak miesiączki czy obfitsze niż zwykle krwawienie. Takie objawy mogą pojawiać się na kilka lat przed menopauzą.

O zbliżającej się menopauzie świadczyć też mogą okresy bezsenności, nocne poty czy trudności z utrzymaniem dotychczasowej wagi.

Jeśli miesiączki stały się częstsze, obfitsze i trwają dłużej, należy pilnie skonsultować się z lekarzem, ponieważ bywa to objaw raka macicy.

Aby zmniejszyć prawdopodobieństwo wczesnej miesiączki, eksperci z Amherst zalecają unikanie palenia, aktywność fizyczną oraz właściwą dietę, bogatą w błonnik i korzystne dla zdrowia kwasy tłuszczowe oraz właściwą ilość białka. Trzeba jeść więcej warzyw, soję, płatki owsiane, kaszę jęczmienną i brązowy ryż. Pomaga także właściwy poziom witaminy D. Warto też, nie tylko ze względu na menopauzę, utrzymywać poziom cukru i ciśnienie krwi na właściwym poziomie, unikać stresu i spać odpowiednio długo.

Paweł Wernicki