Gdy brakuje oddechu

Powracające napady duszności, kaszlu, świszczący oddech, niekiedy ucisk w klatce piersiowej, przyspieszone tętno, uczucie lęku - tak daje znać o sobie astma. Objawy często pojawiają się w nocy lub rano, po wysiłku fizycznym lub kontakcie z czynnikami drażniącymi drogi oddechowe, np. zimnym, suchym powietrzem.

U osób starszych sygnałem choroby często jest szybkie męczenie się, gorsze znoszenie wysiłku. Przebieg astmy jest zmienny. Dolegliwości mogą występować z różnym nasileniem zarówno kilka razy w ciągu dni albo tygodnia czy miesiąca. Między atakami czujemy się dobrze.

U około 75 procent chorych, do rozwoju astmy przyczynia się alergia wziewna. Mówimy wtedy o astmie alergicznej. Zmiany w oskrzelach są reakcją na kontakt z alergenami. Mogą to być np. roztocze kurzu domowego, pyłki roślin, sierść zwierzęcia, zarodniki pleśni. Dlatego do uaktywniania się choroby może dochodzić okresowo, np. w czasie pylenia uczulającej rośliny.

Astma może mieć też podłoże niezwiązane z alergią - to tzw. astma niealergiczna. Długotrwały proces zapalny w drogach oddechowych prowadzi do nadreaktywności oskrzeli (nadmiernej reakcji na czynniki drażniące). Objawy mogą pojawić się jako reakcja na zimne powietrze, wysiłek fizyczny, dym tytoniowy. A także leki, np. przeciwbólowe i przeciwgorączkowe z kwasem acetylosalicylowym oraz niesteroidowe przeciwzapalne, np. z ibuprofenem. Bezpieczne są środki przeciwbólowe z paracetamolem. Zdarza się, że ktoś chorował na astmę w dzieciństwie i później przez wiele lat nie odczuwał dolegliwości, a w wyniku np. palenia papierosów, przebytej infekcji układu oddechowego, ma nawrót objawów choroby.

Choć astmy nie da się wyleczyć, można ją opanować. Unikać czynników wywołujących ataki choroby. Leczenie polega głównie na hamowaniu stanu zapalnego w oskrzelach. Podstawą jest systematyczne przyjmowanie wziewnych leków sterydowych. W kontrolowaniu astmy niezbędne są też leki rozszerzające oskrzela. W kilka minut pomagają opanować atak duszności. W przewlekłym leczeniu najlepsze efekty przynosi równoczesne stosowanie obu leków w jednym inhalatorze.

Rozpiąć ubranie, zdjąć ozdoby uciskające szyję. Przyjąć jak najszybciej lek rozszerzający oskrzela (trzeba zawsze mieć go przy sobie). Gdy po kilkunastu minutach duszności nie ustępują, przyjąć kolejne dawki leku. Nie kłaść się. Ulgę może dać tzw. pozycja woźnicy. Siadamy na krześle, opieramy łokcie o uda. Wykonujemy krótki wdech przez nos i wydłużony wydech przez usta. Jeśli mimo tych zabiegów dolegliwości nie mijają, trzeba wezwać pogotowie.

Oprócz wywiadu lekarskiego i osłuchania pacjenta rozpoznaniu astmy służą:

1. Spirometria. Określa stopień wydolności płuc. Polega na pomiarze objętości powietrza wdychanego do płuc oraz wydychanego z nich oraz szybkości jego przepływu przez drogi oddechowe. Czasem konieczne jest wykonanie badania w określonych sytuacjach, może też być potrzebne jego powtórzenie.

2. Testy alergologiczne. Najczęściej są to punktowe testy skórne. A gdy ich przeprowadzenie nie jest możliwe, można wykonać testy z krwi na obecność przeciwciał IgE. Badania pomagają ustalić podłoże astmy, sprawdzić dokładnie, jakie alergeny wywołują objawy choroby.

3. Rtg lub tomografia klatki piersiowej. Mogą być wykonane w celu wykluczenia innych chorób układu oddechowego, które dają podobne objawy jak astma. Pomagają też zdiagnozować powikłania choroby.

Alergeny. Najczęściej są to pyłki roślin i roztocze. Po wykryciu uczulających nas substancji unikajmy kontaktu z nimi. Np. usuńmy z mieszkania to, co gromadzi kurz (m.in. dywany, zasłony), unikajmy spacerów w okresie pylenia roślin itd.

Zapachy. Środki chemiczne, jak farby, lakiery oraz intensywnie pachnące kosmetyki czy detergenty drażnią drogi oddechowe. Trzeba na nie uważać, np. nie przebywać w perfumeriach, remontowanych mieszkaniach itp.

Owoce i warzywa. Przy uczuleniu na pyłki roślin mogą wystąpić reakcje alergiczne po niektórych pokarmach (tzw. alergia krzyżowa), nasilając duszność. Może być konieczne wykluczenie na stałe lub na jakiś czas tych produktów z diety.

Dym tytoniowy. Szkodliwe jest nie tylko samo palenie, ale i przebywanie w towarzystwie osób palących. Dym tytoniowy zaostrza przebieg choroby i zmniejsza skuteczność przyjmowanych wziewnych leków sterydowych.

Prof. dr hab. n. med. Krzysztof Kowal, specjalista alergolog