Nie każdy guzek to nowotwór

Słowo mastopatia dosłownie oznacza "nieprawidłowości związane z sutkiem". Obejmuje zwyrodnienia włóknisto-torbielowate w piersiach. Są to zmiany łagodne, niemające charakteru nowotworowego. Dotyczą jednej lub obu piersi, a wywołane nimi dolegliwości bólowe zwykle nasilają się przed miesiączką. Guzki mogą się powiększać i zmniejszać, zależnie od fazy cyklu miesięcznego. Przy znacznej mastopatii bolesność uciskowa piersi i ich nadwrażliwość na dotyk utrzymuje się stale.

Przyczyny mastopatii nie zostały do końca poznane, ale decydującą rolę przypisuje się zaburzeniom równowagi hormonalnej. Chodzi tu o zachwianie proporcji między najważniejszymi żeńskimi hormonami płciowymi - estrogenami i progesteronem. Niekiedy mastopatię powodują zaburzenia wydzielania hormonów tarczycy lub hiperprolaktynemia, czyli zbyt wysoki poziom prolaktyny, hormonu wytwarzanego przez przysadkę mózgową.

Zwyrodnienie włóknisto-torbielowate sutka może być również skutkiem przyjmowania leków przeciwcukrzycowych; mówimy wtedy o mastopatii cukrzycowej. Schorzenie to jest najczęstszym zespołem zmian nienowotworowych w piersiach. Zwykle pojawia się u pań między 30. a 55. rokiem życia. Po menopauzie, o ile nie stosujemy hormonalnej terapii zastępczej, pojawia się rzadziej. Z reguły nie wiąże się ze zwiększonym ryzykiem przekształcenia się w nowotwór, zmiany nie mają tendencji do złośliwienia. Jednak każdy guzek wykryty w trakcie comiesięcznej samokontroli piersi powinien zostać zbadany przez ginekologa.

Nie wolno lekceważyć żadnej bolesności czy wyczuwalnych zgrubień w gruczole sutkowym. Lepiej dmuchać na zimne, niż przeoczyć pierwsze sygnały mogące świadczyć o poważnej chorobie. Ginekolog przeprowadza z kobietą wywiad, bada piersi i decyduje o wyborze diagnostyki obrazowej. Najpierw prosi o opisanie dolegliwości. Pyta, w jakiej fazie cyklu miesięcznego pojawia się i ile dni trwa wrażliwość piersi na dotyk, uczucie ich obrzmienia i bolesność? Czy problem dotyczy jednej czy obu piersi? W którym kwadrancie sutka jest zlokalizowany ból, od jak dawna dokucza? Czy dolegliwości występują cyklicznie: nasilają się przed menstruacją, a po niej słabną? - taka okresowość objawów jest bowiem charakterystyczna dla zwyrodnienia włóknisto-torbielowatego.

Należy też poinformować lekarza o przypadkach raka wśród bliskich krewnych, gdyż jest to czynnik ryzyka nowotworu piersi. Ważne jest też, czy pacjentka leczy się z powodu zaburzeń hormonalnych. Ginekolog podczas wizyty wykonuje badanie piersi: ocenia ich kształt, symetrię, wygląd skóry sutka i brodawki, bada konsystencję gruczołu, węzły chłonne i charakter wydzieliny z brodawki (o ile się pojawia). To wszystko ułatwia specjaliście postawienie właściwej diagnozy i w razie potrzeby skierowanie na odpowiednie badania.

Aby zauważyć jakieś nowe zgrubienia czy guzki, trzeba regularnie badać i znać swoje piersi. Każda zauważona zmiana w piersiach powinna zostać skonsultowana przez ginekologa. Tylko specjalista - po przeprowadzeniu wywiadu z pacjentką i zbadaniu jej - może prawidłowo zdecydować o dalszej diagnostyce oraz częstotliwości kontroli.

Leczenie mastopatii ma na celu przywrócenie równowagi hormonalnej i złagodzenie bolesności piersi. Jeśli badania krwi wykryją nieprawidłowe poziomy hormonów, ginekolog może zlecić kurację hormonalną. Obecnie odchodzi się od terapii polegającej na przyjmowaniu doustnych preparatów na rzecz leczenia zewnętrznego, które polega na wcieraniu w skórę sutka w bolesnych miejscach maści z progesteronem. Zwykle przynosi to ustąpienie lub zmniejszenie bolesności, obrzmienia i uczucia ciężkości piersi.

Czasem wystarcza stosowanie niesteroidowych leków (maści i żeli) przeciwzapalnych - działają przeciwbólowo. Niekiedy pomagają ciepłe lub zimne okłady - kobieta powinna sama sprawdzić, które jej pomagają. Ważne jest dobranie odpowiedniego biustonosza. Warto skorzystać przy tym z porady profesjonalnej brafitterki.

Badania

Oprócz wywiadu i oglądu piersi lekarz wykonuje też:

Badanie palpacyjne. Sprawdza konsystencję gruczołu i węzły chłonne. To pozwala jednak wyczuć i zlokalizować tylko zmiany o dość dużej średnicy.

Mammografię lub USG. Te badania obrazowe pozwalają dokładniej ocenić zmiany, ich wymiary, ustalić liczbę guzków i wykryć mikrotorbiele. Dzięki nim można też stwierdzić, czy nie są to zmiany o charakterze nowotworowym.

Biopsję cienkoigłową. Powinna zostać przeprowadzona w przypadku każdego guzka budzącego u ginekologa wątpliwości co do jego charakteru. Badanie jest mało obciążające dla kobiety. Wymaga miejscowego znieczulenia.

Badania laboratoryjne. Lekarz kieruje na nie w celu oznaczenia we krwi kobiety poziomu hormonów - estradiolu, progesteronu, FSH, LH i prolaktyny.

Zwłóknienia i torbiele

Zmiany te mają łagodny charakter. W piersiach pojawia się nadmiar włóknistej tkanki łącznej, która tworzy struktury przypominające blizny. Zwłóknienia są twarde lub sprężyste w dotyku. W tkance gruczołowej powstają też wypełnione płynem torbiele. Dają się przesuwać. Te o niewielkich rozmiarach określa się jako mikrotorbiele. Gdy zgromadzi się w nich więcej płynu, mówimy o makrotorbielach. Mogą mieć do 3-5 cm średnicy, powodować obrzmienie, wrażliwość na dotyk, a nawet ból.

Niekiedy pojawia się też przezroczysta lub lekko mętna wydzielina z brodawki sutkowej. W razie wątpliwości - biopsja cienkoigłowa. Umożliwia przeprowadzenie precyzyjnej diagnostyki i daje odpowiedź na pytanie: czy jest to guzek łagodny, czy zmiana nowotworowa. Wykonuje się ją w znieczuleniu miejscowym. Za pomocą cienkiej igły (0,6-0,7 mm średnicy) nakłuwa się podejrzaną zmianę w piersi i pobiera z torbieli płyn, który badany jest pod mikroskopem przez lekarza histopatologa.

Warto wiedzieć: Bywa, że dieta daje lepszy efekt niż zabieg

Pewne pokarmy mogą pomóc przy mastopatii: TAK

Ważnymi czynnikami rozwoju zwyrodnienia włóknisto-torbielowatego jest spożywanie znacznych ilości tłuszczów zwierzęcych i dieta wysokokaloryczna. Objawy mastopatii są też bardziej dotkliwe przy piciu kawy, mocnej herbaty i paleniu papierosów. Warto zerwać ze złymi nawykami. Bolesność sutków łagodzi jadłospis bogaty w warzywa, owoce, rośliny strączkowe i nienasycone kwasy tłuszczowe omega-3 i omega-6. Należy co najmniej dwa razy w tygodniu jeść ryby morskie, zamiast po słodycze sięgać po migdały, orzechy, nasiona słonecznika i dyni. Niektórzy naukowcy uważają, że codzienna suplementacja witamin E i B6 też zmniejsza ból piersi.

Bolesne torbiele można usunąć chirurgicznie: NIE

Zmian włóknisto-torbielowatych nie leczy się w ten sposób. U ich podłoża leżą głównie zaburzenia hormonalne. Wycięcie guzków nie jest więc rozwiązaniem, bo nie likwiduje przyczyny choroby. Wkrótce powstałyby nowe torbiele i zwłóknienia. Poza tym u kobiet z mastopatią często występują bardzo liczne zmiany, także małych rozmiarów, więc chirurg musiałby wyłuskiwać je wszystkie i powtarzać te zabiegi. Usuwanie płynu z torbieli za pomocą biopsji cienkoigłowej też nie da długotrwałego efektu bez leczenia przyczyny - zaburzeń hormonalnych. Pobranie płynu z torbieli wprawdzie daje przejściowe zmniejszenie bolesności sutka, ale z czasem płyn znów się gromadzi.

Ziołowe wyciszenie bólu

Ulgę przyniesie wiesiołek lekarski. W łagodzeniu bólów piersi przy mastopatii może pomóc przyjmowanie preparatów zawierających olejek z tej rośliny. Jest do kupienia bez recepty w aptece. Kuracja nie przynosi efektów natychmiastowych - powinna trwać co najmniej trzy miesiące, by dolegliwości się zmniejszyły.

Dr n. med. Mariola Małecka, ginekolog-onkolog