Pracodawca łamie prawo? Nie jesteś bezradna

Czasami także godzimy się z naruszaniem naszych praw, bo wydaje nam się, że nie mamy innego wyjścia - boimy się, że jeśli zaczniemy protestować, pod jakimkolwiek pretekstem, szybko zostaniemy zwolnione.

Co jednak zrobić, jeśli tak dzieje się stale i mamy podstawy podejrzewać, że nieprawidłowości wynikają ze złej woli pracodawcy? Nawet w poważnych sprawach niewiele z nas decyduje się pójść do sądu. Po pierwsze dlatego, że wiąże się to z opłatami, a przede wszystkim dlatego, że nie pozwala na zachowanie anonimowości.

Wtedy najlepiej zwrócić się do Państwowej Inspekcji Pracy. Nie jest to skomplikowana procedura (jak to zrobić, piszemy na następnej stronie), a okręgowe inspektoraty znajdują się w wielu miastach. I jest to pomoc zupełnie bezpłatna.

Czasem nie jesteśmy pewni, czy to, co robi pracodawca, jest niezgodne z prawem. Pamiętajmy, że Państwową Inspekcję Pracy możemy prosić o interwencję, ale też o poradę.

Nie dostajesz pensji w terminie

Pracodawca musi wypłacać pensję co najmniej raz na miesiąc. Obowiązek terminowego wypłacenia całości świadczeń jest niezależny od stanu finansów firmy - pracodawca nie może się tłumaczyć, że nie ma pieniędzy, bo np. kontrahent mu nie zapłacił. Jeśli kontrola potwierdzi to naruszenie, nakaże pracodawcy natychmiastową wypłatę zaległości.

Pracujesz w godzinach nadliczbowych

Pracodawca ma prawo żądać od pracownika nadgodzin, ale praca, którą mu zleca musi odpowiadać jego kwalifikacjom (nie można kazać urzędniczce sprzątać biura) oraz zgodnie z kodeksem pracy nie może przekroczyć 150 godzin rocznie (kierowcy 260 godzin). Musi być także zachowany 11-godzinny okres nieprzerwanego wypoczynku.

Oznacza to, że pracodawca nie może kazać pracować np. do północy, a potem przyjść na 6 rano. Za pracę w nadgodzinach pracownik powinien odebrać wolne lub dostać wynagrodzenie z odpowiednim dodatkiem (prócz osób na kierowniczych stanowiskach i pracujących na umowę zlecenie lub o dzieło).

Nie masz umowy o pracę

Czyli pracujesz na czarno. Kontrolerzy mogą ukarać pracodawcę mandatem, a nawet zgłosić sprawę do sądu. Ale uwaga! Jeżeli jesteś zarejestrowana jako osoba bezrobotna, a pracujesz na czarno, ty też możesz zostać ukarana mandatem - od 500 nawet do 5 tys. zł (w skrajnych przypadkach).

Pracujesz jak na etacie, ale bez etatuCzyli jesteś zatrudniona na umowę zlecenie lub o dzieło kiedy tak naprawdę wykonujesz pracę etatową. Jeśli pracujesz w takich godzinach jak "etatowcy", masz swoje biurko, wykonujesz polecenia, powinnaś dostać etat. I inspektor PIP może pracodawcę do tego zmusić. W ubiegłym roku udało się to w 7 tys. przypadków. Pracujesz w złych lub niebezpiecznych warunkachNaruszenia przepisów BHP mogą dotyczyć w miarę drobnych nieprawidłowości (np. brak przerwy lub wody do picia w czasie upałów), ale i poważnych wykroczeń, takich jak praca na niesprawnych maszynach, brak odzieży ochronnej itp. Do PIP można się też zgłosić, jeśli ulegliśmy w pracy wypadkowi, a pracodawca nie chce tego uznać.Szef nie daje ci urlopuTo jedno z podstawowych praw pracowniczych. Pracodawca musi go udzielić w roku, za który przysługuje lub najpóźniej do 30 września roku następnego. Urlop może zostać podzielony, ale jedna z części powinna trwać 14 dni bez przerwy.

Zanim złożymy skargę, możemy skorzystać z bezpłatnej porady w zakresie prawa pracy. Udzielają ich Okręgowe Inspektoraty Pracy (właściwe dla miejscowości, w której firma ma siedzibę) i ich oddziały znajdujące się w mniejszych miastach.

Adresy inspektoratów oraz godziny przyjęć i numery telefonów, pod którymi dyżurują inspektorzy PIP (udzielający porad telefonicznie i osobiście) znajdziemy na stronie www.bip.gov.pl w zakładce BIP Państwowej Inspekcji Pracy - Bezpłatne Porady Prawne. Można też wypełnić specjalny formularz dostępny w zakładkach e-porada i e-skarga. W formularzu trzeba podać m.in. adres mailowy, na który zostanie przesłana odpowiedź.

Jak napisać skargę (można złożyć ją osobiście, wysłać ją listem poleconym, faksem lub e-mailem). W prawym górnym rogu należy umieścić datę i nazwę miejscowości, a w lewym imię nazwisko i adres. Niżej na środku kartki piszemy nazwę inspektoratu, do którego kierujemy skargę. W samym piśmie podajemy nazwę i adres firmy oraz precyzujemy, jakie prawa są łamane, np. prawo dotyczące czasu pracy, wypłaty pensji itp. Następnie krótko opisujemy, na czym polega to łamanie przepisów, np. że od 2 lat pracodawca odmawia nam udzielenia urlopu, od pół roku wypłaca tylko część pensji itp. Skargę należy podpisać odręcznie i zamieścić formułkę dotyczącą zachowania tajemnicy.

Jak zachować anonimowość? PIP ma obowiązek zachowania tajemnicy i bez pisemnej zgody nie może ujawnić ani naszych danych, ani nawet tego, że kontrola odbywa się w wyniku skargi. Można pod opisem sytuacji, na którą się skarżymy zamieścić następujące zdanie: "W związku z art. 44. 3 Ustawy o Państwowej Inspekcji Pracy nie wyrażam zgody na ujawnienie moich danych osobowych ani tego, że kontrola przeprowadzona jest w związku ze złożoną przeze mnie skargą".

Co zrobi inspektor? Państwowa Inspekcja Pracy może przeprowadzić kontrolę w firmie bez uprzedzania pracodawcy. Inspektor ma prawo obejrzeć pomieszczenia, skontrolować dokumenty, przeprowadzić rozmowy z pracownikami itp. Pracodawca musi też udzielić odpowiedzi na pytania. Jeśli inspektor stwierdzi nieprawidłowości, nakaże je usunąć w określonym terminie.

Może też nałożyć grzywnę lub skierować wniosek o ukaranie do sądu. W przypadku zaległych pensji, inspektor wyda nakaz płacowy podlegający natychmiastowemu wykonaniu. Pracodawcy, którzy go nie wykonają, dopuszczają się wykroczenia zagrożonego karą grzywny. Jeśli i to nie pomoże, inspektor wszczyna postępowanie egzekucyjne, a kosztami obciąża firmę.

Joanna Kadej-Krzyczkowska, konsultacja Danuta Rutkowska, Główny Inspektorat Pracy