Urlop: Kiedy, ile, dla kogo?

Wypoczynek według kodeksu

Do płatnego urlopu mają prawo tylko pracownicy zatrudnieni na podstawie tzw. stosunku pracy (czyli na etacie). Nie przysługuje on więc osobom, które z pracodawcą podpisały umowę-zlecenie albo umowę o dzieło.

Jaki wymiar urlopu

Większości osób pracujących na etacie należy się 26 dni wakacji. Prawo do takiego wymiaru urlopu zyskujemy, jeśli jesteśmy zatrudnione (nie tylko w obecnej firmie) dłużej niż 10 lat. Kto pracuje krócej, ma jedynie 20 dni urlopu. Do wymiaru zatrudnienia przy obliczaniu liczby należnych dni urlopowych bierze się jednak pod uwagę nie tylko przepracowany czas, ale także wykształcenie.

Żeby uzyskać prawo do 26 dni urlopu, przez 10 lat muszą pracować jedynie osoby, które mają wykształcenie podstawowe. Absolwenci szkoły zawodowej uzyskują prawo do 26 dni urlopu po siedmiu latach pracy, szkoły średniej po sześciu latach, a szkół policealnych po czterech latach. Kto skończył studia, żeby mieć 26 dni wolnego rocznie, musi przepracować na etacie jedynie dwa lata.

Liczba dni urlopu jest również zależna od części etatu, na jaką jesteśmy zatrudnieni. Przy połówce etatu przysługuje nam połowa wymiaru urlopu, czyli 10 albo 13 dni. Przy 3/4 etatu - 3/4 urlopu, czyli 15 albo 20 (dokładnie 19,5, ale niepełne dni zgodnie z kodeksem pracy zaokrągla się w górę, do pełnego dnia). Pracownik, który został zatrudniony po raz pierwszy, może wziąć wolne już po pierwszym miesiącu pracy, bo prawo do 1/12 rocznego wymiaru urlopu uzyskuje z upływem każdego miesiąca pracy.

Kiedy musisz wziąć wolne?

Urlop powinno się wykorzystać w tym roku kalendarzowym, w którym uzyskało się do niego prawo. Pracodawca ma obowiązek udzielić nam należnych wolnych dni, a dodatkowo mamy też prawo do tego, by urlop trwał nieprzerwanie. Jeśli zdecydujemy się podzielić wakacje na części, co najmniej jeden okres wypoczynkowy powinien trwać nie mniej niż 14 kolejnych dni kalendarzowych. Urlop osób, które w czasie jego trwania zachorują i dostaną zwolnienie lekarskie, uznawany jest za przerwany. Wolne dni urlopowe mamy prawo odebrać w późniejszym terminie. Nie można jednak samemu o tym terminie zdecydować, trzeba jeszcze raz wystąpić o urlop.

W sytuacji, gdyby nie udało się wykorzystać wszystkich dni urlopowych w ciągu roku, cały zaległy urlop należy wykorzystać najpóźniej do 30 września kolejnego roku. Urlop nie przepadnie jednak, nawet jeśli tego nie zrobimy, bo prawo do niego przedawnia się dopiero po trzech latach. Kłopoty może mieć natomiast nasz pracodawca. Kto nie wywiąże się z obowiązku udzielenia pracownikowi zaległego urlopu wypoczynkowego do 30 września następnego roku kalendarzowego, naraża się na odpowiedzialność z tytułu wykroczenia przeciwko prawom pracownika (zgodnie z artykułem 282 par. 1 pkt 2 kodeksu pracy).

Warto też wiedzieć, że niewykorzystanych dni urlopowych nie można wymienić na pieniądze. Wypłata ekwiwalentu pieniężnego za urlop jest możliwa tylko w wyjątkowych sytuacjach, np. jeśli dostałaś wypowiedzenie albo sama się zwolniłaś i nie było możliwości wykorzystania urlopu w okresie wypowiedzenia.

A może bezpłatny?

Pracodawca na naszą prośbę może nam udzielić urlopu bezpłatnego, jednak nie ma takiego obowiązku. Urlop bezpłatny może być jednak przyznany tylko w sytuacji, gdy pracownik wykorzystał już cały przysługujący mu urlop wypoczynkowy. W czasie trwania urlopu bezpłatnego nie mamy uprawnień pracowniczych: nie jest wypłacana pensja, dodatki (np. premie uznaniowe) oraz świadczenia chorobowe. Tego typu urlopu nie wlicza się również do stażu pracy. Za czas choroby w okresie jego trwania nie przysługuje zasiłek z ZUS-u.

Ważne: w czasie urlopu bezpłatnego pracodawca nie może zwolnić pracownika ani zmienić mu warunków pracy oraz płacy. Zwolnienie jest możliwe w przypadku ogłoszenia likwidacji lub upadłości firmy.

O tym pamiętaj!

Czy szef może cię odwołać z wakacji? Niestety, jak najbardziej ma do tego prawo, a ty masz z kolei obowiązek zastosować się do jego żądania. Przełożony nie może jednak przerwać twojego urlopu, jeśli nie ma ku temu ważnego powodu. Odwołanie pracownika z wakacji jest dopuszczalne tylko wtedy, gdy jego obecność w zakładzie pracy wymagana jest okolicznościami nieprzewidzianymi w chwili rozpoczynania urlopu. Np. kontrola z urzędu skarbowego, w przypadku gdy jesteś jedyną osobą, która ma informacje o pewnych dokumentach.

Pocieszające jest to, że choć na żądanie szefa musisz wrócić do pracy, nie musisz tego robić na własny koszt. Szef zobowiązany jest pokryć wydatki związane z twoim powrotem z urlopu (np. bilet na pociąg czy samolot). Powinien również zwrócić ci koszty, jakie poniosłaś, opłacając wycieczkę czy wczasy (ale tylko za niewykorzystaną część).

Przymusowy urlop na wypowiedzeniu

W okresie wypowiedzenia umowy o pracę pracodawca ma prawo wysłać pracownika na urlop. I nie jest potrzebna tu zgoda pracownika. Dobrze zdawać też sobie sprawę, że gdy stosunek pracy ustaje przed upływem roku kalendarzowego, przysługuje nam urlop w wymiarze proporcjonalnym do przepracowanego okresu (czyli dwa dni za każdy miesiąc).

Wolne na żądanie

Cztery razy w roku mamy prawo do tzw. urlopu na żądanie. O tym, że bierzemy wolne (z puli dni urlopowych), możemy zawiadomić nawet w dniu, w którym nie przyjdziemy do pracy.

Ile za urlop

Za czas urlopu przysługuje ci takie samo wynagrodzenie jak to, które otrzymujesz, gdy pracujesz. Jeśli część twojej pensji jest zmienna, wylicza się średnią wynagrodzenia z okresu trzech miesięcy poprzedzających miesiąc rozpoczęcia urlopu. Do podstawy wymiaru wynagrodzenia urlopowego nie wlicza się: nagród jubileuszowych, nagród z zakładowego funduszu pracy oraz odpraw pieniężnych.

Dodatkowe wolne (poza urlopem):

Urlopy okolicznościowe:

• Ślub (własny) - 2 dni

• Ślub dziecka - 1 dzień

• Urodzenie dziecka - 2 dni dla ojca (w dowolnym terminie).

• Śmierć żony lub męża, dziecka, ojca, matki, a także ojczyma lub macochy - 2 dni.

• Śmierć siostry, brata, teściowej, teścia, babki, dziadka lub osoby, która była na utrzymaniu pracownika lub którą się opiekował - 1 dzień.

Inne wolne dni:

• W przypadku wezwania z sądu, prokuratury, policji (pracodawca ma obowiązek zwolnić pracownika, ale nie musi wypłacać mu za ten dzień wynagrodzenia).

• Na opiekę nad dzieckiem do 14. roku życia jednemu z rodziców przysługują 2 dni wolnego.

• Podczas okresu wypowiedzenia mamy prawo do wolnych dni na poszukiwanie nowej pracy (jeśli okres wypowiedzenia wynosi 3 miesiące - 3 dni, jeśli jest krótszy - 2 dni).

• Za każde święto państwowe przypadające w sobotę przysługuje nam 1 dzień wolny w terminie ustalonym przez pracodawcę.