Alergia pod kontrolą

Czym właściwie jest alergia? To gwałtowna, zaostrzona reakcja organizmu na różne, nawet niegroźne substancje. - U alergików układ odpornościowy myli obojętne dla zdrowia pyłki roślin, sierść zwierząt czy też cząstki pokarmu z niebezpiecznymi mikroorganizmami. Traktuje je jak "wroga" i walczy z nimi, co odbija się niekorzystnie na kondycji całego organizmu - wyjaśnia nasz ekspert dr Ewa Najberg, alergolog z Centrum Zdrowia Dziecka.

W ostatnich latach liczba alergików zaczęła szybko rosnąć. - Jednym z powodów tej sytuacji jest zanieczyszczenie środowiska, ale także wychowywanie dzieci w zbyt sterylnych warunkach, co - wbrew obiegowym opiniom - wcale nie jest najzdrowsze dla malucha. Istotną rolę odgrywają też predyspozycje genetyczne - mówi dr Najberg. Na szczęście, jeśli alergia zostanie w porę rozpoznana, można wiele zrobić, by zapobiec jej rozwojowi. Sprawdź, czy twój maluszek też należy do grona małych alergików, a jeśli okaże się, że tak - zacznij działać!

Wiele rodziców żyje w mylnym przekonaniu, że oznaką alergii jest wysypka czy chroniczny katar. Tymczasem alergia nie zawsze objawia się w ten sposób. Konkretny alergen może u każdego malucha wywołać różne symptomy chorobowe. Dodatkowo rozmaite substancje (pokarmowe, wziewne, kontaktowe) mogą powodować podobne dolegliwości, np. biegunkę, wysypkę albo katar.

Alergię łatwo rozpoznać, jeśli daje jednoznaczne objawy, np. po wypiciu mieszanki mlecznej malec zawsze ma krostki i ból brzucha. Znacznie trudniej postawić prawidłową diagnozę, jeśli symptomy alergii nie występują od razu po kontakcie z alergenem albo nie są charakterystyczne. Poniżej opisujemy klasyczne i mniej typowe objawy uczulenia. Przygotowaliśmy też dla ciebie specjalny test (w ramce obok), który pomoże ci w ustaleniu, czy twój maluszek może być alergikiem.

Krostki, grudki, suchość, zaczerwienienie i świąd skóry oraz typowa pokrzywka występują zarówno przy alergii pokarmowej, jak i wziewnej czy kontaktowej.

Zmiany na skórze uwidaczaniają się nie tylko wtedy, gdy szkrab zje coś, co go uczula, ale też po głaskaniu kota czy nocy spędzonej w zakurzonym pokoju. Wysypka może być także reakcją skóry na nowy kosmetyk, proszek do prania lub lekarstwo. Wszystkim zmianom pojawiającym się na skórze zazwyczaj towarzyszy jej silne swędzenie.

WARTO WIEDZIEĆ: jeśli krostki na buzi dziecka są spowodowane alergią pokarmową (np. na białko mleka krowiego czy gluten), są umiejscowione symetrycznie - na policzkach, za uszkami, w zgięciach kolan i łokci. Jeśli natomiast zmiany na skórze są niesymetryczne, najczęściej jest to tzw. wyprysk kontaktowy, powstający w miejscu stykania się skóry z alergenem. Warto pamiętać, że nie każda wysypka u dziecka jest spowodowana alergią. Jedna plamka na skórze, pojawiająca się okresowo, może wynikać z przesuszenia lub podrażnienia. 

Reakcję układu pokarmowego na alergen trudno przegapić. Kolki, bóle brzucha, ulewania lub wymioty pojawiają się bowiem już u niemowląt.

Dolegliwości występują po zjedzeniu przez dziecko (albo karmiącą piersią mamę, gdyż uczulające składniki przenikają do kobiecego mleka) alergizującego pokarmu. Maluch wówczas często miewa biegunki (rzadziej zaparcia), a w jego stolcu mogą pojawić się pasma krwi lub śluz.

WARTO WIEDZIEĆ: powodem reakcji alergicznej układu pokarmowego wcale nie musi być to, co brzdąc zjadł. Bóle brzuszka pojawiają się także przy alergii wziewnej. Jednak bez względu na to, jaki jest powód bólu brzucha, biegunki czy wymiotów, maluchy z takimi objawami mają mniejszy apetyt, wolniej i gorzej przybierają na wadze.

Także może być sygnałem, że maluch jest uczulony na jakiś alergen, który zaatakował i podrażnił śluzówkę jego nosa.

Katar alergiczny zwykle pojawia się nagle, jest wodnisty i nie towarzyszy mu gorączka. Może występować sezonowo, np. gdy dziecko ma alergię na pyłki traw czy drzew (tzw. katar sienny). Może także dokuczać maluchowi przez cały rok - jeśli smyk jest uczulony na pleśnie czy też roztocza kurzu domowego. 

WARTO WIEDZIEĆ: alergicznemu nieżytowi nosa często towarzyszy zapalenie spojówek.

Pierwszym objawem alergii u malucha może być tzw. sapka. Brzdąc ma wówczas zatkany nosek oraz świszczący oddech.

Niepokój rodziców powinien też wzbudzić suchy kaszel u maluszka, który trwa ponad dwa tygodnie i nie towarzyszą mu żadne inne objawy infekcji.

WARTO WIEDZIEĆ: typowe napady kaszlu alergicznego zwykle zaczynają się w nocy, dziecko ma wtedy świszczący oddech, czasem także duszności.

Problemy z zasypianiem, jak również nagłe przebudzenia w nocy mogą świadczyć o tym, że maluszek cierpi na alergię.

Przyczyną problemów ze spaniem może być ból brzuszka, który zwykle towarzyszy alergii pokarmowej. Ale kłopoty ze spokojnym snem może mieć także dziecko z obrzękiem śluzówki nosa i katarem, które nie może swobodnie oddychać, albo budzi się z powodu swędzenia skóry.

WARTO WIEDZIEĆ: maluchy mające problemy ze snem na tle alergicznym w ciągu dnia także często bywają niespokojne i rozdrażnione. Zwykle jest to spowodowane nasileniem się objawów alergii, np. dziecku trudno się oddycha, bo ma zatkany nos, albo swędzi je podrażniona skóra.

Mali alergicy chorują częściej niż inne dzieci, ponieważ ich błona śluzowa, która ma za zadanie chronić drogi oddechowe, jest obrzęknięta i podrażniona, dlatego gorzej broni dziecko przed atakiem wirusów i bakterii. Maluchy z alergią najczęściej zapadają na infekcje ucha środkowego, krtani oraz oskrzeli. Choroby trwają u nich dłużej niż u dzieci, które nie mają alergii, a podanie antybiotyku często nie poprawia stanu zdrowia i nie przynosi spodziewanego efektu. Zwykłe przeziębienie dla małego alergika może się skończyć zapaleniem oskrzeli.

WARTO WIEDZIEĆ: alergia bywa przyczyną nawracających problemów z uszami u dziecka.

By móc skutecznie leczyć alergię, trzeba najpierw ustalić, co właściwie uczula malucha. Niestety, nie jest to łatwe zadanie. Dlatego zanim wybierzesz się z dzieckiem do specjalisty, uważnie je obserwuj i zapisuj swoje spostrzeżenia (patrz: ramka na stronie obok). Mogą okazać się pomocną wskazówką!

To właśnie do tego specjalisty powinnaś wybrać się z malcem (potrzebujesz skierowania od pediatry). Najważniejszą częścią wizyty u alergologa będzie szczegółowy wywiad.

Lekarz może cię zapytać o to, czy ciąża przebiegała prawidłowo i czy w waszej rodzinie (ze strony męża lub twojej) ktoś miał alergię. Potem spyta cię o problemy maluszka: czy dziecko ma wysypki skórne, jak wyglądają i w jakich sytuacjach się pojawiają. Czy zdarzały się kolki, bóle brzucha i biegunki. Czy smyk często miewa katar, pokasłuje albo ma napady kichania.

Specjalista zapyta także, kiedy pojawiły się dolegliwości u dziecka: czy wiążą się z wprowadzaniem nowych pokarmów? A może mają związek z określoną porą roku albo kontaktem ze zwierzętami? Jeśli karmisz piersią, specjalista będzie chciał poznać twoje codzienne menu. Zapyta też, jakich kosmetyków używasz do pielęgnacji dziecka. Na koniec alergolog zbada dokładnie malca. Oceni wygląd jego skóry, obejrzy błonę śluzową nosa i jamy ustnej, osłucha klatkę piersiową i zbada brzuszek brzdąca. Później lekarz ustali menu dziecka, da wskazówki, jak je pielęgnować i co zmienić w jego otoczeniu, by wyeliminować alergeny.

Jeśli specjalista nie jest pewien, co może być przyczyną wysypki czy kataru u dziecka, zleca dodatkowe badania. Zwykle są to:

Testy z krwi - przeprowadza się je u maluchów, które nie ukończyły 3. roku życia. Polegają one na oznaczeniu IgE ogólnego, czyli przeciwciał, które organizm produkuje w zetknięciu z pewnymi białkami (np. alergenami, ale nie tylko). Dlatego wynik tego badania nie jest do końca miarodajny. Więcej informacji może dać badanie tzw. swoistych przeciwciał IgE, które odpowiadają za reakcję alergiczną wywołaną konkretnym alergenem, np. o skazie białkowej świadczy podwyższone IgE przeciwko białkom mleka krowiego. Z racji tego, że substancji, które mogą uczulać. jest mnóstwo, lekarze zalecają na początku wykonanie tzw. półilościowego panelu zawierającego mieszankę najczęstszych alergenów.

Testy skórne - ich zadaniem jest wykazanie reakcji między alergenem a przeciwciałami IgE występującymi w skórze. U dzieci powyżej 3. roku życia przeprowadza się najczęściej testy punktowe. Na skórę (zwykle przedramion, rzadko pleców) nakłada się kroplę płynu zawierającego alergen. Jeśli po 15 minutach w tym miejscu pojawiąsię rumień i bąble, oznacza to, że maluch prawdopodobnie jest uczulony na daną substancję.

Testy prowokacyjne - zwykle wykonuje się je w przypadku podejrzenia alergii pokarmowej. Przeprowadza się je po to, by mieć pewność, że udało się odkryć, na co maluch jest uczulony. Stopniowo włącza się do diety dziecka wykluczony wcześniej pokarm i obserwuje, czy i w jaki sposób smyk na niego zareaguje.

Z racji tego, że nie ma alergii bez alergenów, leczenie małego alergika polega głównie na eliminowaniu z jego otoczenia substancji, które mu szkodzą.

Najłatwiej to zrobić w przypadku alergii pokarmowej, która zwykle dotyczy najmłodszych maluchów. W takiej sytuacji wyklucza się z ich diety najczęściej uczulające produkty, czyli mleko krowie, jajka, cytrusy, ryby, orzechy. Jeśli maluch jest karmiony piersią, jego mamie również nie wolno spożywać uczulających pokarmów. Dużo trudniej jest wyeliminować szkodliwe substancje z otoczenia dziecka, które ma alergię wziewną (czyli jest np. uczulone na roztocza kurzu domowego, pyłki czy pleśnie). Często konieczne bywa regularne podawanie maluszkowi leków, które zmniejszają objawy alergii. Zwykle są to środki antyhistaminowe oraz sterydy wziewne. Przepisuje je alergolog.

Gdy z kolei malec cierpi na atopowe zapalenie skóry (AZS), do jego pielęgnacji trzeba używać specjalnych kosmetyków, tzw. emolientów (więcej na ten temat: str. 10). W przypadku alergii kontaktowej zmiany, które pojawiły się na skórze dziecka po kontakcie z alergenem, smaruje się łagodzącymi kremami (np. Emolium P). Jeśli są nasilone, alergolog może też przepisać maść sterydową lub zalecić podanie leku przeciwalergicznego. Każdy mały alergik powinien regularnie chodzić do specjalisty. Zwykle wizyty kontrolne odbywają się raz na trzy miesiące, a gdy trzeba - częściej.

Konsultacja: dr Ewa Najberg, alergolog z poradni alergologicznej Centrum Zdrowia Dziecka w Warszawie. Tekst: Blanka Wolniewicz