Gdy serce niedomaga...

Czynniki ryzyka

Jeśli kobieta zapada na niewydolność serca, to zwykle w późniejszym wieku niż mężczyzna, ok. 50. r.ż. Oto, co temu sprzyja:

● Okres przekwitania: Gdy spada poziom estrogenów, układ krążenia jest gorzej chroniony przed nadmiarem złego cholesterolu i miażdżycą oraz zakrzepami i zatorowością. Serce musi się ciężej napracować, by przepompować krew przez mniej drożne tętnice. Stale przeciążone, może w końcu nie być w stanie podołać swoim "obowiązkom".

● Cukrzyca: Nadmiar glukozy we krwi powoduje, że w sercu gromadzą się substancje, które upośledzają jego zdolność do kurczenia się.

● Paradontoza: Udowodniono, że sprzyja obciążającemu serce nadciśnieniu tętniczemu.

● Otyłość brzuszna: Nagromadzenie tkanki tłuszczowej, zwłaszcza w pasie, powoduje wzrost poziomu szkodliwych dla narządu tzw. cytokin prozapalnych.

Objawy w życiu codziennym

Na początku choroby mogą wydawać się całkiem "zwyczajne", związane z przemęczeniem, niewyspaniem czy infekcją i nie być kojarzone z sercem.

● Łatwe męczenie się - krótki oddech i zadyszka pojawiają się zwłaszcza przy wysiłku fizycznym (np. szybkim chodzeniu). Możesz mieć też uczucie braku siły w mięśniach (np. podczas próby gimnastykowania się).

● Napady duszności i kaszlu - typowe jest to, że dokuczają w nocy i ustępują po przyjęciu pozycji siedzącej lub stojącej.

● Opuchnięte kostki na koniec dnia - przy zaburzonej pracy serca łatwo o zaleganie krwi w żyłach i przesiąkanie do okolicznych tkanek. Natomiast rano brak opuchlizny lub jest ona mniejsza.

● Powiększenie obwodu brzucha (o którym mogą świadczyć np. trudności z dopięciem ubrania) - to skutek zatrzymywania płynów w organizmie.

● Częste oddawanie moczu w nocy - w pozycji leżącej poprawia się przepływ krwi w naczyniach krwionośnych, dzięki czemu nerki sprawniej wydalają nadmiar wody z organizmu.

● Brak apetytu, nudności, wzdęcia, ból w prawym boku - mają związek z nagromadzeniem krwi w wątrobie i powiększeniem narządu zaburzającym pracę całego przewodu pokarmowego.

Najlepsza terapia

● Najważniejsze jest, by usunąć przyczynę, która doprowadziła do niewydolności serca - jeśli np. zawinił nadmiar cholesterolu i nadciśnienie, konieczna jest zmiana diety i, ewentualnie, farmakoterapia (np. leki z grupy tzw. statyn oraz inhibitorów konwertazy angiotensyny, które obniżają poziom złego LDL i blokują działanie enzymów oraz hormonów podwyższających ciśnienie krwi).

● Lekarz może przepisać też środki, które na różne sposoby wpłyną korzystnie na serce. Oto jak działają najważniejsze. Wspomagają osłabiony mięsień i poprawiają krążenie krwi. Chronią serce przed niekorzystnym przerostem, włóknieniem oraz przebudową (tzw. antagoniści receptora aldosteronowego). Zmniejszają jego wysiłek i poprawiają wydolność (tzw. beta-blokery), a także zapobiegają arytmii (tzw. iwabradyna). Wspomagają nerki w usuwaniu nadmiaru płynów (co przynosi dodatkową ulgę narządowi), przeciwdziałają obrzękom i poprawiają oddech (tzw. diuretyki).

Dobre dawki wysiłku fizycznego

● Badania pokazują, że osoby z niewydolnością serca, które są aktywne fizycznie, lepiej się czują i funkcjonują na co dzień, nawet jeśli ich serce jest bardzo słabe. Spacery i ćwiczenia hamują postęp choroby, poprawiają wydolność mięśnia sercowego oraz płuc. Do tego zwiększają wydzielanie serotoniny i endorfin, co przynosi poprawę samopoczucia, a także zapobiega napadom złego nastroju (o które nietrudno podczas zmagania się z tą poważną chorobą).

● Dopytaj swojego lekarza o polecane aktywności oraz sporty. Zwykle są to: marsze, jazda na rowerze, pływanie, ale także np. prace w ogrodzie. Natomiast niewskazane mogą być dla ciebie ćwiczenia siłowe powodujące jednostajne napinanie mięśni. Unikaj też np. wstrzymywania oddechu oraz gwałtownych zmian tempa (jakie mają miejsce np. podczas gry w koszykówkę, siatkówkę, badmintona, ping-ponga).

● Postaraj się kontrolować intensywność wysiłku, tak aby nie był za słaby ani też zbyt mocny. Pomogą ci w tym pomiary tętna. Aby dowiedzieć się, ile powinno ono wynosić: od liczby 220 odejmij swój wiek, np. 50; od otrzymanego wyniku, np. 170, wylicz 70 proc. - w tym przypadku jest to 119. Taki powinnaś mieć puls, gdy maszerujesz lub jedziesz na rowerze. Inna pomocna zasada mówi, że w trakcie aktywności fizycznej powinnaś móc swobodnie rozmawiać.

● Wykorzystuj też codzienne czynności, by "rozruszać" serce. Gdy tylko możesz, zastępuj jazdę autobusem lub samochodem pieszą wycieczką, nawet w bardzo wolnym tempie. Wysiądź choćby jeden przystanek wcześniej, by przejść resztę drogi. Podczas wyprowadzania psa na spacer nie stój w miejscu, tylko ruszaj się razem z nim. A gdy wracasz do domu, zamiast windy wybieraj schody.

● Ale uwaga! Przerwij wysiłek, jeśli powoduje mroczki przed oczami, ciężki oddech, osłabienie, zimny pot, zawroty głowy, ból w piersiach. To sygnały, że jest zbyt obciążający dla serca. Odpocznij w spokoju, a następnym razem ćwicz mniej intensywnie.

Dieta o dobroczynnym wpływie na serce

✔ Bardzo wskazane jest, byś zrezygnowała z soli. Powoduje zatrzymywanie wody w organizmie i przepełnienie naczyń krwionośnych, co jest obciążające dla serca. Równocześnie nasila pragnienie i sprawia, że jeszcze więcej pijemy, a naczynia są jeszcze bardziej przepełnione. Powstrzymaj się nie tylko od dosalania potraw, ale ogranicz też spożywanie obfitujących w sól gotowych produktów (np. wędzonych ryb, wędlin, żółtych, topionych i pleśniowych serów, zup i sosów w proszku, krakersów, solonych orzeszków). Jeśli stosujesz jakieś leki bez recepty lub suplementy diety, wybieraj te niezawierające węglanu sodu. 

✔ Jak najczęściej jadaj na obiad lub kolację tłuste ryby morskie (śledzia, łososia, pstrąga) gotowane albo pieczone w folii. Zawierają dobre dla serca kwasy omega-3.

✔ Wybieraj produkty zbożowe z pełnego ziarna. Mają dużo witamin z grupy B, które sprzyjają wytwarzaniu tzw. glutationu chroniącego przed miażdżycą.

✔Unikaj alkoholu. Jest trujący dla serca! Wywołuje zwyrodnienie jego włókien i otłuszczenie, a także osłabia siłę skurczu.

Wskazane badania

✔ Przede wszystkim trzeba zgłosić się do lekarza rodzinnego i opowiedzieć o swoich objawach. Zbierze on tzw. wywiad, a także przeprowadzi tzw. badanie przedmiotowe - zbada puls, osłucha klatkę piersiową (serce, płuca, duże tętnice), zmierzy ciśnienie, obejrzy, czy występują obrzęki. W razie potrzeby wypisze skierowanie do specjalisty kardiologa.

✔ Lekarz może zlecić zrobienie RTG klatki piersiowej. To badanie pozwala sprawdzić m.in., czy występuje przerost lewej komory, a także czy dochodzi do zastoju krwi w płucach.

✔ Innymi pomocnymi badaniami są EKG wysiłkowe i ECHO serca. Pierwsze pokazuje, jak zmienia się ukrwienie mięśnia sercowego podczas wysiłku fizycznego (jazdy na specjalnym rowerze stacjonarnym lub marszu na bieżni elektrycznej). Drugie pozwala sprawdzić budowę oraz pracę mięśnia sercowego.

✔ Lekarz może też poprosić o zbadanie krwi pod kątem: liczby płytek, poziomu hemoglobiny, ilości czerwonych i białych ciałek, wartości INR, stężenia białka C-reaktywnego (CRP), poziomu cholesterolu, sodu i potasu, stężenia mocznika oraz kreatyniny, poziomu glukozy, wysycenia tlenem.

tekst: Anna Skoczeń