Impreza andrzejkowa kiedyś i dzisiaj
Wigilia świętego Andrzeja to od wieków noc znana z odprawiania wróżb. Jej charakter zmienił się jednak na przestrzeni czasu. Z poważnego, kultywowanego w samotności obrządku, Andrzejki stały się ostatnią okazją do hucznej zabawy przed adwentem przygotowującym do Świąt Bożego Narodzenia.
Zachowane do dziś wróżby andrzejkowe odzwierciedlają najwcześniejszy charakter tej tradycji - matrymonialny. Udział w Andrzejkach brały wyłącznie niezamężne dziewczęta. Wszystkie magiczne zaklęcia miały na celu przewidywanie miłosnej drogi. Podczas odprawiania wróżb można było poznać imię przyszłego ukochanego, stronę świata, z której przybędzie lub we śnie ujrzeć jego oblicze.
Początkowo wigilia świętego Andrzeja była traktowana bardzo poważnie. Rytuały odprawiano w samotności, a otrzymane w ich wyniku informacje determinowały nastawienie młodych dziewcząt do płci przeciwnej. O tym, że pierwsze andrzejkowe wróżby nie miały nic wspólnego z zabawą, świadczy na przykład jedna z nich, która polegała na całodziennym poście i modlitwach. Dzięki temu niewiasta mogła spodziewać się, że we śnie objawi jej się przyszły mąż.
Wiele już dziś zapomnianych magicznych rytuałów ściśle wiązało się z trybem życia prowadzonego na wsi. Świadczy o tym np. przesąd, według którego szczekanie psa miało wskazać kierunek nadejścia miłości.
- Jak wiele polskich tradycji, tak tradycja obchodzenia andrzejek wygląda dzisiaj zupełnie inaczej niż dawniej. Wiąże się to przede wszystkim ze zmianą stylu życia. Głównie na wsiach zachowywały się przesądy i związane z nimi obrzędy, z kolei w mieście trudniej podtrzymać ducha tradycji - mówi Ryszard Skotniczny, właściciel Dworu Kombornia, podkarpackiego hotelu mieszczącego się w XVI-wiecznym dworze.
Do dziś przetrwały już tylko nieliczne zwyczaje andrzejkowe. Najbardziej popularne jest lanie wosku przez klucz, rzucanie karteczkami i układanie lub przestawianie butów. W dzisiejszych czasach Andrzejki stały się przede wszystkim rozrywką. Do obchodów i wspólnych zabaw dołączyli również mężczyźni, a wróżby straciły wyłącznie matrymonialne przeznaczenie. Na podstawie np. lania wosku przez klucz do zimnej wody można dziś próbować poznać nie tylko imię ukochanego, ale swoją przyszłość - przewidzieć nadchodzący awans lub ciężki okres w pracy. Większość andrzejkowych zabaw to po prostu tematyczne imprezy. Są jednak miejsca, dla których podtrzymywanie dawnych obyczajów jest jedną z głównych motywacji do zabawy.
- W dworze staramy się kultywować polskie tradycje, dlatego również w Andrzejki proponujemy naszym gościom udział w wieczorze wróżb przy świecach i skorzystanie z porad wróżki - dodaje Skotniczny. - Choć nikt nie traktuje już poważnie rezultatów andrzejkowych wróżb, ta noc cieszy się niesłabnącą popularnością. W naszych zabytkowych murach tradycja naprawdę zdaje się ożywać.
