Kobiety w życiu Mickiewicza

Autor niniejszej książki nie odkrywa przed czytelnikami nowych, zupełnie nieznanych wydarzeń. Ale po raz pierwszy zostały one zebrane w ramach jednej publikacji, przeznaczonej dla szerokiego grona odbiorców. To zbiór kilkunastu esejów opisujących życie prywatne poety, powstałych na podstawie dostępnych obecnie źródeł.

Autor bogato cytuje listy, pamiętniki, nie unika również wykorzystywania twórczości Mickiewicza. Nie jest jego celem wzbudzenie taniej sensacji, a wyłącznie zapoznanie czytelników z intymnym życiem naszego największego poety. A było ono niezwykle burzliwe i ciekawe - zdecydowanie zasługujące na szersze poznanie. I na pewno nie zaszkodzi wieszczowi.

Od autora

Od wielu lat, autorzy setek publikacji analizują niemal każde zdanie napisane przez Adama Mickiewicza. Biografię poety poddawano wszechstronnym badaniom, opisując każdy dzień jego życia, śledząc praktycznie każdą rozmowę, każdą nową znajomość wieszcza. Niestety, nie dotyczyło to niemal zupełnie pewnej ważnej sfery jego życia. Były nią sprawy intymne, związki Mickiewicza z kobietami.

Wszyscy pamiętamy (oczywiście ze szkoły), że największą miłością Adama była Maria (Maryla) Wereszczakówna. Związek ten miał być kwintesencją wyobrażeń o nieszczęśliwej miłości romantycznej, katalizatorem wybuchu talentu poetyckiego Mickiewicza. Ale nawet w tym przypadku informacje podawane przez badaczy podlegały z reguły ostrej cenzurze obyczajowej. Pomijano milczeniem fakt, że ukochana poety była małżonką innego mężczyzny (zapewne, aby nie rozpalać młodych uczniowskich głów), a sama miłość okazała się daleka od platonicznych uniesień. A przecież utwory Mickiewicza z tego okresu pozostaną praktycznie niezrozumiałe, jeżeli oderwiemy je od kontekstu życia prywatnego poety. Jak można zachwycać się IV częścią Dziadów, jeżeli nie poznamy przyczyn jej powstania?

A Balladami i romansami?

Według ocenzurowanego życia intymnego wieszcza, po romansie (platonicznym!!!) z Marylą nastąpiło małżeństwo z Celiną z Szymanowskich. Pruderyjni biografowie Mickiewicza pisali,

że poeta dziesięć lat żył w celibacie, a sam (bardzo dramatyczny) przebieg jego małżeństwa zbywali ogólnikami. Inne kobiety Mickiewicza otaczała przez wiele lat zmowa milczenia, badacze woleli unikać niewygodnych faktów.

Nie wspominano zupełnie o ognistym romansie z Karoliną Kowalską w Kownie. Mało tego, że była mężatką, to jeszcze Adam miał w tym czasie nieszczęśliwie kochać się w Maryli (też mężatce!), a nie przeżywać uniesienia erotyczne z inną kobietą. Potem było jeszcze gorzej - na wygnaniu w Odessie wieszcz zamiast "cierpieć za miliony", bawił się, utrzymywał przyjazne kontakty z oficerami carskiej policji. Z jej agentką (Karoliną Sobańską) połączył go namiętny romans, czego efektem były piękne sonety. Najbardziej znany z nich to Niepewność, rozsławiony przed laty piękną interpretacją Marka Grechuty. A przecież Karolina Sobańska nie była jedyną partnerką seksualną wieszcza w Odessie.

A Awidia Guriewa, a przygody na jedną noc? Sam poeta wspominał, że żył w tych czasach "jak basza", a jednym z atrybutów baszy jest przecież harem.

Równie niewygodne okazały się wspomnienia pewnych okoliczności wyprawy na Krym, której efektem były Sonety krymskie. Poeta zwiedzał półwysep w towarzystwie generała carskiej policji, swojej kochanki-agentki i wybitnego oficera rosyjskiego kontrwywiadu.

Również niektóre znajomości z czasów pobytu Adama w Moskwie i Petersburgu przez wiele lat konsekwentnie pomijano.

Oczywiście wspominano o małżeńskich planach Adama, ale o związku z Marią Szymanowską już nie. Owszem, przyjaźnił się ze znakomitą pianistką, ale są przecież różne odcienie przyjaźni. Problemem był fakt, że kilka lat później Mickiewicz poślubił córkę Szymanowskiej. Romans wieszcza z przyszłą teściową wydawał się wyjątkowo skandalicznym epizodem w jego życiu i zapewne dlatego został skazany na zapomnienie.

Wiele starań dołożono, aby zafałszować postępowanie Adama podczas powstania listopadowego. Odwieść od udziału w walkach miała go Konstancja Łubieńska, z którą poeta romansował (i to bardzo namiętnie) podczas pobytu w Wielkopolsce. Apologetom mistrza łatwiej było wykazać niemoralność wieszcza (kolejna mężatka) niż przyznać się do mało patriotycznych postępków.

Prawdziwa zmowa milczenia zapanowała natomiast wokół osoby Ksawery Deybel. Całkowicie wymazano z życia wieszcza kobietę, która przez dziesięć lat mieszkała z nim pod jednym dachem i urodziła mu dwoje dzieci. Fakt jednoczesnego pożycia z żoną i kochanką (obie panie na zmianę rodziły wieszczowi potomków) uznano za skandal - "plamę na słońcu" - według określenia jednego z badaczy. Bardzo ważną rolę w zafałszowaniu obrazu życia intymnego poety odegrał jego syn i biograf - Władysław Mickiewicz. Bez skrupułów niszczył niewygodne dokumenty, cenzurował korespondencję. Starał się przekazać potomności obraz ojca jako człowieka bez wad i ludzkich błędów.

Działania takie aprobowali i kontynuowali inni badacze. Sytuację zmieniły dopiero publikacje Tadeusza Boya-Żeleńskiego w latach trzydziestych ubiegłego stulecia. Boy przywrócił historii polskiej kultury Ksawerę Deybel, naświetlił jej rolę w życiu wieszcza. Za nim poszli inni, a szczególnie w ostatnich latach pojawiały się publikacje, odkrywające prawdziwe fakty z życia intymnego poety. I nie chodzi tutaj o szarganie świętości narodowych. Mickiewicz, jak każdy człowiek miał swoje słabości, które ukazywały jego ludzkie oblicze. Zza idealnego obrazu wyłania się wówczas osoba zwykłego śmiertelnika, obdarzonego ogromnym talentem, poszukującego szczęścia w życiu prywatnym. W wielu przypadkach jest to doskonały komentarz do twórczości wieszcza.

Autor niniejszej książki nie odkrywa przed czytelnikami nowych, zupełnie nieznanych wydarzeń. Ale po raz pierwszy zostały one zebrane w ramach jednej publikacji, przeznaczonej dla szerokiego grona odbiorców. To zbiór kilkunastu esejów opisujących życie prywatne poety, powstałych na podstawie dostępnych obecnie źródeł. Autor bogato cytuje listy, pamiętniki, nie unika również wykorzystywania twórczości Mickiewicza. Nie jest jego celem wzbudzenie taniej sensacji, a wyłącznie zapoznanie czytelników z intymnym życiem naszego największego poety. A było ono niezwykle burzliwe i ciekawe - zdecydowanie zasługujące na szersze poznanie. I na pewno nie zaszkodzi wieszczowi, albowiem dopóki rozbrzmiewać będzie polska mowa, to Adam Mickiewicz będzie miał zaszczytne miejsce w dziejach naszej kultury.

Sławomir Koper (ur. 1963), historyk, absolwent Wydziału Historycznego Uniwersytetu Warszawskiego. Autor m. in.: Tajemnic i sensacji świata antycznego, Miłości, seksu i polityki w starożytnej Grecji i Rzymie, Śladami pierwszych Piastów, Wędrówek po Polsce piastowskiej, Spaceru po Lwowie, Życia prywatnego elit II Rzeczypospolitej. Aktualnie specjalizuje się w okresie międzywojennym dziejów Polski i historii polskiej obyczajowości XIX stulecia.

W swoich książkach stara się pokazać historię "z ludzką twarzą"; ważne osobistości w dziejach naszego kraju w życiu codziennym, nie unikając drażliwych tematów. Wychodząc z założenia, że życie prywatne, z jego wszystkimi składnikami jest ważną częścią biografii każdego człowieka, porusza tematy z reguły pomijane przez innych badaczy. A polityk czy artysta ukazany "w szlafroku i kapciach" zyskuje tylko na autentyczności. Nic tak bowiem nie fałszuje obrazu jak tworzenie posągowych postaci, pozbawionych uczuć, wad czy zwykłych ludzkich słabości. Sławomir Koper mieszka w Legionowie, oprócz historii pasjonuje się muzyką i sportem.
Kobiety w życiu Mickiewicza
Sławomir Koper