Świat według Aglaji

- Pokażemy fragmenty filmu dokumentalnego Ludwiga Metzgera o Aglaji Veteranyi, który będzie stanowił scenografię (wraz z fotografiami Renate von Mangoldt) dla występu aktorki Anity Janci z towarzyszeniem muzyki zespołu "Baterie Słoneczne" w reżyserii Agnieszki Olsten. Całość będzie przeplatana dyskusją o życiu i twórczości Aglaji Veteranyi w której udział wezmą: Urszula Kropiwiec, Alicja Rosenau, Kazimiera Szczuka, Wojciech Bonowicz - zachęcają organizatorzy.

Impreza odbędzie się 19 marca 2004 (piątek), godz. 19. w Teatrze im. Juliusza Słowackiego w Krakowie, Scena w Bramie.

"Warum das Kind in der Polenta kocht"

"Dlaczego dziecko gotuje się w mamałydze" ukazała się nakładem niemieckiego wydawnictwa DVA w 1999 roku. Narratorka powieści dorasta w cyrku, jej matka jest akrobatką, ojciec klaunem. Rodzice uciekli z Rumunii, uwierzywszy w iluzję bogatym życiu na Zachodzie, i nieustannie marzą o zamożności, wielkim domu. Ich córka ma zostać gwiazdą filmową. Ale rzeczywistość, w jakiej przyszło im żyć, bardzo różni się od tych marzeń. Ciągłe zmiany miejsca, poczucie zagrożenia, wykorzenienie, rozczarowanie i gorycz oraz wyrzuty sumienia wobec pozostawionych w kraju krewnych rodzą melancholię i konflikty w rodzinie.

Po latach wspólnych występów rodzice się rozwodzą, a narratorka i jej przyrodnia siostra trafiają do szkoły z internatem. Z dawnego życia pozostała im tylko bajka o dziecku gotującym się w mamałydze, którą dziewczynki opowiadają sobie wciąż na nowo, w coraz okrutniejszych wersjach. Potem narratorka znowu trafia na scenę, jako nastolatka występuje w rewiach i kabaretach. Wreszcie osiedliwszy się na stałe w Szwajcarii, próbuje podjąć naukę w szkole aktorskiej.

Widziane oczami dziecka, dramatyczne losy rodziny na tle barwnego świata cyrku, opisane językiem pozornie prostym i naiwnym, lecz o dużym ładunku emocjonalnym, czynią z powieści Aglaji Veteranyi fascynującą i wstrząsającą zarazem lekturę. Książka została bardzo dobrze przyjęta przez krytykę, nagrodzono ją licznymi nagrodami (m.in. Nagrodą im. A. Chamisso) oraz stypendiami w Szwajcarii i Niemczech. W 2001 roku wystawiono w Zurychu adaptację sceniczną powieści.

Aglaja Veteranyi

Urodziła się w 1962 roku w Bukareszcie, w rodzinie artystów cyrkowych. Jej ojciec był narodowym artystą Rumunii. Rodzice zdecydowali się uciec na Zachód i okradli kasę cyrku, by zdobyć pieniądze na wyjazd. Po ucieczce z Rumunii rodzina - ojciec, matka, ciotka i przyrodnia siostra autorki - uzyskała azyl w Szwajcarii, potem prowadziła koczowniczy tryb życia, jeżdżąc z występami po całej Europie, odwiedziła również Afrykę i Amerykę Południową. Dzieciństwo i wczesną młodość Aglaja Veteranyi spędziła w hotelach i wozach cyrkowych, poznała wiele krajów i języków. Rumunię pisarka odwiedziła dopiero jako dorosła osoba. Jej rodzice w obawie przed represjami nie mogli pojechać do kraju, ale zaszczepili córce tęsknotę za nieznaną ojczyzną, zwaną "domem", w przeciwieństwie do Zachodu, który ich rozczarował, gdzie zawsze czuli się obco.

Po rozwodzie rodziców Aglaja Veteranyi została z matką, która zamierzała zrobić z córki gwiazdę filmową. W ramach przygotowania do kariery dziewczyna śpiewała i tańczyła w kabaretach i rewiach, występowała także w reklamach. Z wyjątkiem paru miesięcy spędzonych w szwajcarskiej szkole z internatem, nie uczęszczała do szkoły, dopiero jako nastolatka zaczęła samodzielnie nadrabiać braki edukacyjne, by wreszcie zdobyć wykształcenie aktorskie. Od 1982 roku pracowała jako niezależna aktorka, równolegle zajmując się twórczością pisarską. Była współzałożycielką literackiej grupy eksperymentalnej "Die Wortpumpe" ("Pompa słów"). Razem ze swym partnerem życiowym Jensem Nielsenem założyła w 1996 roku teatr pod nazwą "Die Engelmaschine" ("Anielska maszyna"), w którym wystawiała własne teksty lub surrealistyczne, zabawne scenki oparte na kolażach tekstowych z fragmentów gazet, ogłoszeń, reklam itp.

Po licznych publikacjach w antologiach, pismach literackich i prasie, w 1999 roku nakładem niemieckiego wydawnictwa DVA ukazała się pierwsza powieść "Warum..."). Autorka wzięła udział w bardzo ważnym dla obszaru niemieckojęzycznego konkursie literackim im. Ingeborg Bachmann w Klagenfurcie, nie otrzymała tam wprawdzie żadnej nagrody, ale jej tekst został zauważony. Stopniowo powieść zdobyła duży rozgłos, była bardzo dobrze recenzowana w prasie, autorka otrzymała za niš m.in. roczne stypendium miasta Zurychu oraz liczne nagrody (Nagroda Artystyczna Miasta Berlina 2000, Nagroda im. Adalberta von Chamisso). W marcu 2001 roku wystawiono w Zurychu jej sceniczną adaptację.

3 lutego 2002 w Zurychu Aglaja Veteranyi odebrała sobie życie, nie doczekawszy wydania swojej drugiej książki "Das Regal der letzten Atemzüge" ("Regał ostatnich tchnień"). Opublikowana w sierpniu 2002 roku powieść jest kontynuacją wątków autobiograficznych z debiutanckiej powieści pisarki. Jej mottem jest nawet cytat z "Dziecka w mamałydze": "Jesteśmy o wiele dłużej martwi niż żywi, dlatego jako umarli potrzebujemy dużo więcej szczęścia." Niezwykły styl pisarki - a zwłaszcza język, niesłychanie prosty, lecz o ogromnej lekkości, zbudowany głównie z pojedyńczych zdań, niemal pozbawiony przymiotników, który nie opisuje, nie przedstawia, lecz w wirtuozerski sposób przekazuje emocje - sprawia, że obie powieści Aglaji Veteranyi stanowią zjawisko niepowtarzalne w literaturze niemieckojęzycznej W październiku bieżącego roku szwajcarska telewizja pokazała film dokumentalny o życiu i twórczości Aglaji Veteranyi pod tytułem "Hier Himmel" ("Tutaj niebo"). Wykorzystano w nim fragmenty powieści, wywiady z autorką, nagrania z jej występów, a także fragmenty amatorskich filmów, które kręcił ojciec pisarki.