Astma - co jeszcze można zrobić
Przebieg astmy ma duży wpływ na sytuację chorego i jego rodziny, odbija się też na sytuacji zdrowotnej społeczeństwa.
Obserwacje z ostatnich lat pozwalają wyróżnić trzy główne tendencje:
• wzrost liczby chorych (obecnie ok. 8 proc populacji w krajach rozwiniętych),
• wzrost śmiertelności,
• wzrost kosztów związanych z leczeniem i absencją w pracy.
Wzrost śmiertelności chorych na astmę jest obserwowany w wielu krajach - pomimo stosowania najnowszych generacji leków. Zwiększone koszty związane z leczeniem astmy wynikają z rosnącego zużycia leków, częstszej hospitalizacji i utraty zdolności do pracy przez chorych. Czy tak być musi?
SKUTECZNOŚĆ LECZENIA
Przyczyny złego przebiegu astmy to przede wszystkim: błędna ocena stanu astmy, niewykorzystywanie obiektywnych wskaźników, niedostateczne użycie leków steroidowych, przerwanie kontaktu z lekarzem i narażenie chorego na szkodliwy wpływ środowiska. Konsekwencją jest niestabilna ewolucja astmy, niekiedy zagrażająca życiu.
Model opieki medycznej skoncentrowany na leczeniu zaostrzeń astmy, nie uwzględniający aktywnego udziału chorego w prewencji i kontroli przebiegu astmy, powoduje pogłębianie niekorzystnych tendencji. Nowoczesne postępowanie musi wykorzystywać - oprócz "czysto profesjonalnych" sposobów zapobiegania i leczenia - także wiedzę i aktywność chorego.
WIEDZIEĆ JAK ŻYĆ Z ASTMĄ
Najbardziej znanym i akceptowanym modelem postępowania jest program "Zalecenia dla rozpoznania i leczenia astmy", opracowany w 1991 roku przez komisję ekspertów US NAEPP (US National Asthma Education and Prevention Program). Zakłada on opanowanie objawów astmy, zapobieganie zaostrzeniom i utrzymanie normalnej aktywności chorego przez zastosowanie kompleksowego postępowania medycznego uwzględniającego edukację chorego.
Zalecana kontrola przebiegu astmy wymaga, aby wykwalifikowany zespół medyczny, w oparciu o analizę przebiegu choroby, nauczył chorego jak ma postępować i jakie podejmować decyzje w stanach pogorszenia choroby.
Dla utrzymania stabilności przebiegu astmy bardzo ważna jest możliwość samodzielnego podjęcia przez chorego decyzji o zmianie leczenia - zgodnie z ustalonym wcześniej przez prowadzącego lekarza indywidualnym pisemnym planem postępowania przewlekłego i w czasie zaostrzeń.
Chory w czasie wieloletniego trwania choroby musi wiedzieć: czy zastosować leki, jakie leki, jak długo oczekiwać na efekt ich działania, czy konieczny jest kontakt z lekarzem. W ten sposób chory unika opóźnienia w leczeniu i wzmacnia swoje przekonanie o możliwości skutecznego panowania nad chorobą. Zdobyta wiedza i doświadczenie nabyte przez chorego umożliwiają mu unikanie zaostrzeń i przyczyniają się do stabilizacji przebiegu choroby.
Często osiągnięcie poprawy wymaga dłuższego kontaktu z chorym i/lub jego najbliższą rodziną - zwłaszcza gdy pacjentem jest dziecko, nastolatek czy osoba napotykająca na trudności w leczeniu. Te grupy chorych wymagają szczególnego wysiłku dla przekazania im niezbędnej wiedzy i nauczenia jak żyć z astmą.
WSPÓŁDZIAŁANIE W LECZENIU - NOWA JAKOŚĆ
Na proces samokontroli i samooceny składa się kilka elementów: • umiejętność skutecznego posługiwania się środkami medycznymi,
• pomiar szczytowego przepływu powietrza (PEF),
• kontrola objawów sezonowych i wynikających z oddziaływania środowiska,
• ocena zużycia leków.
Zastosowanie programu edukacyjnego umożliwia uzyskanie nie tylko poprawy obiektywnych wskaźników przebiegu astmy, ale i poprawy jakości życia chorych przez zwiększenie aktywności fizycznej, zmniejszenie lęku przed pogorszeniem, wyeliminowanie zaburzeń snu i - w wielu przypadkach - podtrzymanie aktywności zawodowej.
Zastosowanie na szerszą skalę szkolenia przynosi bezpośrednie korzyści chorym i wymierne obniżenie kosztów związanych z leczeniem przewlekłym i zaostrzeń. Realizowany w Klinice Pneumonologii AM w Warszawie program edukacji chorych na astmę jest dostosowany do standardów zawartych w Raporcie Ekspertów NAEPP. Składa się on z kilku uzupełniających się form nauczania: wykładów, demonstracji praktycznych i video, dostarczania chorym materiałów drukowanych.
Program obejmuje zwłaszcza naukę posługiwania się aparatem do mierzenia przepływu powietrza (PEF) oraz uzasadnienie konieczności długotrwałego stosowania leków przeciwzapalnych. Przedstawiane są też zagadnienia dotyczące: • przyczyn i przebiegu astmy,
• systemu samooceny przebiegu astmy,
• rozpoznawania stanów zagrożenia,
• planu postępowania przewlekłego i w ataku astmy,
• kontroli alergenów wziewnych w środowisku domowym,
• rehabilitacji oddechowej (ćwiczenia),
• sposobów zmniejszania stresu powodowanego przez chorobę.
Dotychczas skorzystało z tej formy pomocy kilkaset osób. Można już sformułować kilka wniosków: • jest duża grupa chorych, którzy chcą, poprzez prawidłowe wykorzystanie wszystkich zaleceń, odzyskać maksymalną sprawność życiową mimo wieloletniego nieraz trwania choroby,
• wiedza o astmie jest trudna do uzyskania w czasie wizyt lekarskich,
• zajęcia w Szkole dla Chorych na Astmę motywują chorych do systematycznego leczenia, a zespół edukacyjny informują o trudnościach napotykanych przy realizacji zaleceń medycznych.
Niejednokrotnie jest to też dla chorych jedyny sposób pogłębienia kontaktu z placówką medyczną. Planowane jest stałe rozszerzanie istniejącego już programu o nowe formy: organizowanie "dni otwartych" i inicjowanie regularnego wydawania materiałów drukowanych i video.
