Uroczysta, wigilijna kolacja pełna jest magii oraz potraw mających symboliczne znaczenie i odniesienia do tradycji. Już sama liczba dań wigilijnych nie jest przypadkowa, podobnie jak wybór produktów, z których przyrządzamy świąteczną ucztę. Jakie są kulinarne symbole Wigilii oraz skąd wzięły się na naszych stołach?
Zgodnie z tradycją, bożonarodzeniowe dania powinny być przyrządzane z darów lasów, pól i jezior. Kolacja wigilijna musi składać się z nieparzystej liczby potraw - stąd też na wsi jadano dawniej 7 potraw (symbolizujących 7 dni tygodnia), na dworach szlacheckich 9 (w nawiązaniu do 9 chórów anielskich), a u arystokracji 12 dań symbolizujących 12 apostołów bądź liczbę miesięcy w roku. Obecnie na wigilijnym stole znajduje się zwykle 12 potraw. Czego nie może wśród nich zabraknąć?
Ryba jest zdecydowanie najważniejszym elementem wigilijnej wieczerzy. To najstarszy symbol chrześcijaństwa - starszy nawet od krzyża. Symbolikę ryby można rozpatrywać dwojako - z jednej strony ryba jako zwierzę wodne jest kojarzona z chrztem, czyli odrodzeniem, a z drugiej z eucharystią. W czasie Wigilii na polskich stołach króluje karp, kojarzony przez większość jako element świątecznej tradycji.
Co ciekawe, karp stał się gwiazdą świątecznego menu nie tak dawno, bo w okresie PRLu. Po II wojnie światowej, kiedy świeża ryba była towarem luksusowym, komunistyczna władza uruchomiła masową hodowlę karpia, powołała do życia Państwowe Gospodarstwa Rybne i rozpoczęła promocję hasła "karp na każdym wigilijnym stole". I tak w tani i szybki sposób karp zawojował wigilijną wieczerzę, co nie zmieniło się do dzisiaj. Tymczasem, podczas staropolskich świątecznych wieczerzy serwowano dużo więcej rodzajów ryb, chociażby szczupaka czy pstrąga.
Bakalie goszczą na wigilijnych stołach od dawien dawna. Wśród tych najbardziej istotnych można wymienić mak oraz orzechy. Mak to symbol dobrobytu, obfitości, ale i odpoczynku - a jego brak w świątecznym menu ściągnąłby, zgodnie z wierzeniami, nieszczęście. Na bazie maku przyrządzano niegdyś zupę, dodając do niej kluski czy kaszę, co następnie przerodziło się w tradycyjną kutię.
- Sama kutia to również symboliczna potrawa - poza makiem, zawiera ziarna zbóż stanowiących metaforę odradzającego się życia oraz miód, który przepędza złe moce. Mak jest także nieodłącznym składnikiem bożonarodzeniowych ciast - makowców czy rolady drożdżowej - mówi Arkadiusz Drążek z firmy Brześć, produkującej słodycze i przekąski.
Orzechy to, z kolei, symbol szczęścia, ale także ze względu na skorupę - tajemnicy oraz wróżby. Orzechy włoskie są kojarzone z mądrością, a laskowe z witalnością.
Wśród wigilijnych dań nie może zabraknąć tych z dodatkiem kapusty i grzybów, które są wytworem tradycji chłopskiej. Pierogi z kapustą i grzybami, uszka, czy groch z kapustą to już kanon świątecznego jadłospisu. Kapusta jest nie tylko warzywem bardzo zdrowym, ze względu na wysoką zawartość witamin oraz soli mineralnych, ale i magicznym. Jest kojarzona z życiodajną siłą, która sprawia, że człowiek oraz otaczająca nas przyroda budzi się do życia, a także chroni nas przed złem. Grzyby są natomiast uważane w wielu kulturach za dary Ziemi posiadające magiczną moc, która m.in. pozwala na kontakt ze światem zmarłych. Co więcej, symbolizują uleganie pokusom, niektórzy wierzą też, że zapewniają szczęście.
- Owoce, jako dar sadu to kolejny niezbędnik świątecznej kolacji. Są znakomitym dodatkiem do świątecznych ciast, ale i podstawą kompotu z suszu - mówi Arkadiusz Drążek z firmy Brześć.
Wigilijnym owocem, przepełnionym ukrytymi znaczeniami, jest z pewnością jabłko - symbol Ziemi, odkupienia i pokoju, ale i pokusy (w związku z biblijną przypowieścią o Ewie). Gruszka to metafora relacji międzyludzkich, w tym przede wszystkim miłości, a także długowieczności. Z długim życiem i nieśmiertelnością kojarzona jest ponadto figa. W wigilijnych smakołykach możemy też znaleźć daktyle symbolizujące dostatek, obfitość oraz powodzenie. W końcu, suszone śliwki odpędzają złe moce.
Świąteczne potrawy to prawdziwa uczta smaków, ale i ukrytych symboli. Swoje znaczenia mają praktycznie wszystkie elementy kolacji, jak chleb (czyli początek nowego życia) czy barszcz czerwony (buraki to metafora długowieczności i nieprzemijalnej urody). To wszystko, w połączeniu z ciepłem i rodzinną atmosferą sprawia, że święta Bożego Narodzenia to czas magiczny w każdym calu.
