Perła Żeliszowa. Kościół, który ratunek zawdzięcza filmowcom
Niszczejący od 1945 roku w Żeliszowie stary kościół ewangelicki przeszedł niesamowitą metamorfozę. Dziś jeden z najpiękniejszych obiektów Dolnego Śląska — ratunek zawdzięcza filmowcom.
Wybierając się w okolice Bolesławca, warto trochę zboczyć z drogi i wstąpić do położonego nieopodal Żeliszowa. W tej niewielkiej miejscowości kryje się bowiem centrum kultury znane jako Świątynia Sztuki i Światła lub Perła Żeliszowa. Oglądając zachwycające wnętrza gmachu, trudno uwierzyć, że jeszcze dekadę temu był on grożącą zawaleniem ruiną.
Dzięki staraniom wielu ludzi dziś można podziwiać nie tylko klasycystyczną architekturę uratowanego budynku, ale także obejrzeć spektakl, wystawę, czy wysłuchać odczytu. Wielofunkcyjna arena kulturalna, jak mówią o żeliszewskiej świątyni inwestorzy, przyciąga turystów i fotografów. Warto poznać jej ciekawą historię.
Projekt gmachu przypisywany jest znanemu architektowi Carlowi Gotthardowi Langhansowi, który zaprojektował również Bramę Brandenburską w Berlinie. Autorstwo nie jest jednak pewne. Pewna jest natomiast data ukończenia budowy — kościół oddano do użytku w 1797 roku.
Kilkadziesiąt lat później dobudowano dzwonnicę z bolesławieckiego piaskowca według projektu lokalnego architekta Petera Gansela. Kościół na planie elipsy o wymiarach około 20 na 30 m zyskał więc dodatkowy element. Niestety, budowniczowie wieży nie dorównali kunsztem swoim poprzednikom, co spowodowało uszkodzenie konstrukcji dachu głównego od strony wieży.
Kościół był użytkowany przez miejscowy zbór ewangelicki do 1945 roku. Po wyjeździe niemieckich mieszkańców, budynek pozostał w doskonałym stanie. Aż do momentu, gdy władze ludowe przejęły kuratelę nad Perłą, znajdowało się w niej pełne wyposażenie, w tym kryształowe żyrandole, dywany, ławy, modlitewniki, drewniana ambona oraz ołtarz i chrzcielnica wykonane z piaskowca.
Niestety, decyzją władz ludowych Perła przestała być użytkowana jako budynek sakralny. Podzieliła los tysięcy cennych obiektów przejętych przez aparat PRL — najpierw służyła jako owczarnia i magazyn w lokalnym PGR, a potem całkowicie zaniechano jej wykorzystywania. Opuszczony i pozbawiony opieki budynek powoli zaczął być rozkradany — wyposażenie rozszabrowano, a konstrukcja stała się darmowym źródłem materiałów budowlanych. Zniszczone poszycie dachowe nie chroniło już drewnianej konstrukcji dachu i sklepienia, co sprawiło, że Perła została wydana na łup deszczu i śniegu. Degradacja trwała w najlepsze również po roku 1989 — brak było pomysłów na zagospodarowanie i chętnych na kosztowny remont.
Film, który odmienił los Perły
Piękno jest w oku obserwatora — to powiedzenie jest szczególnie prawdziwe w odniesieniu do Perły. W niszczejących ruinach dostrzegł je Patryk Kizna, który zachwycony miejscem, w 2010 roku nakręcił krótkometrażowy film “The Chapel". Filmowiec był pierwsza osobą, która zobaczyła w zrujnowanej Perle ogromny potencjał. Film Kizyny przyciągnął uwagę wielu osób, w tym również Thinloth Korwin-Szymanowskiej z warszawskiej Fundacji Twoje Dziedzictwo, która postanowiła ocalić Perłę. Pod koniec 2012 fundacja zainicjowała projekt "Perła Żeliszowa", mający na celu ocalenie tego wyjątkowego zabytku Dolnego Śląska.
W ramach projektu podpisano z gminą Bolesławiec list intencyjny o współpracy na rzecz odbudowy Perły Żeliszowa. Na mocy tego porozumienia, 17 lipca 2013 roku Fundacja przejęła od gminy Perłę wraz z przyległym cmentarzem i rozpoczęła działania mające na celu ratowanie niszczejącego obiektu.
Pod koniec 2013 roku empory zostały zabezpieczone przed deszczem i śniegiem, aby obiekt przetrwał do momentu rozpoczęcia prac remontowych. Prace te ruszyły w 2014 roku dzięki wsparciu Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Urzędu Marszałkowskiego Województwa Dolnośląskiego oraz darczyńców.
Przez pięć kolejnych lat intensywnych prac renowacyjnych udało się przywrócić budynkowi dawny blask. Znów może służyć ludziom i wzbudzać zachwyt.
W odnowionym budynku mieści się obecnie centrum kultury. Każdy sezon przynosi nowe, ciekawe wydarzenia — spektakle, koncerty i wystawy. Program można śledzić na bieżąco na profilu Perła Żeliszowa / The Pearl. W 2023 wystawiono między innymi operą komiczną “Serva Padrona" Giovanniego Pergolesi, a swoją twórczość prezentowali malarze i fotograficy: Thinloth, Justyna Koziczak, Monika Cichoszewska i Mariusz Mykicki.
Niedawno Perła została opanowana przez postacie z filmów, gier, książek i komiksów w czasie międzynarodowego konwentu cosplay PixelMania 2k24! Zainteresowani architekturą mogą zwiedzac gmach jeszcze przed sezonem kulturalnym w towarzystwie przewodnika. Wstęp jest wolny, ale wsparcie obiektu mile widziane — jest jeszcze wiele do zrobienia, jak zapewniają gospodarze.
