Samotne macierzyństwo jest trudne, warto więc znać swoje prawa – to może choć trochę ułatwić opiekę nad dzieckiem.
Trzeba faktycznie sprawować opiekę
Nie ma jednej pełnej definicji osoby samotnie wychowującej dziecko. Znajdują się one w różnych aktach prawnych, np. w ustawie o podatku dochodowym, ustawie o świadczeniach rodzinnych i in. Wszystkie mówią jednak, że - aby zostać uznanym za samotnego rodzica - trzeba faktycznie sprawować opiekę nad dzieckiem.
Mężatka też może być samotną matką
Wbrew powszechnej opinii, za osobę samotnie wychowującą dziecko według przepisów prawnych uważa się - w niektórych sytuacjach - również osobę pozostającą w związku małżeńskim. Jest tak, jeżeli jej małżonek (i ojciec dziecka) został pozbawiony praw rodzicielskich lub odbywa karę pozbawienia wolności.
Liczy się stan cywilny
Za osobę samotnie wychowującą dziecko uważa się rodzica (posiadającego władzę rodzicielską) lub opiekuna prawnego, jeżeli osoba ta jest: panną, kawalerem, wdową, wdowcem, rozwódką, rozwodnikiem; osobą pozostającą w separacji (orzeczonej sądownie).
Mimo że jesteś samotną matką, nie jesteś zdana tylko na siebie. Jeśli nawet ojciec dziecka nie utrzymuje z nim kontaktu, powinien uczestniczyć w jego utrzymywaniu, czyli jest zobowiązany do płacenia alimentów. O ich wysokości decyduje sąd, biorąc pod uwagę uzasadnione potrzeby dziecka oraz możliwości zarobkowe ojca. Możecie się też sami porozumieć w tej sprawie i tylko przedstawić sądowi wspólne stanowisko.
Co jednak jeśli ojciec dziecka uchyla się od płacenia alimentów? Wtedy wyrok sądu z klauzulą wykonalności (sąd nadaje ją z urzędu) trzeba złożyć u komornika wraz z wypełnionym wnioskiem (znajdziemy go na stronie alimenty.eu lub dostaniemy formularz w sądzie). Wniosek składamy w sądzie właściwym dla miejsca zamieszkania dłużnika (czyli ojca dziecka) lub wierzyciela (czyli dziecka). Warto podać wszystkie możliwe informacje (np. NIP, PESEL, adres zamieszkania, miejsce pracy, nazwę banku, w którym ma konto itp.), bo to przyspieszy bieg sprawy.
Jeśli ojciec uchyla się od płacenia, można też - ale tylko w wyjątkowej sytuacji, gdy dziecko cierpi niedostatek - wystąpić o alimenty do dziadków dziecka ze strony ojca. Kiedy wszystkie sposoby zawiodą, mamy prawo zwrócić się o pieniądze z Funduszu Alimentacyjnego, jednak tylko wtedy, gdy dochód na osobę w rodzinie nie przekracza 725 zł netto miesięcznie. Wniosek o alimenty z Funduszu składa się w swoim urzędzie miasta lub gminy.
Gdy w twojej rodzinie dochód na osobę nie przekracza 574 zł netto miesięcznie lub 664 zł, jeśli masz dziecko niepełnosprawne (uwaga! kwoty te obowiązują od 1 XI 2014 r.), masz prawo starać się o przyznanie zasiłku rodzinnego i dodatków do niego. Wniosek o ten zasiłek składasz w ośrodku pomocy społecznej w swojej miejscowości.
Nie są to duże pieniądze, a kwota zależy od wieku dziecka: dostaniesz 77 zł na malucha do 5 lat; 106 zł na dziecko do ukończenia 18 lat i 115 zł na dziecko do 21 lat jeśli się uczy lub do 24 lat jeśli się uczy i ma orzeczenie o umiarkowanej lub znacznej niepełnosprawności. W wyjątkowych sytuacjach, jeśli ojciec dziecka nie żyje lub jest nieznany, możesz też otrzymać dodatek do zasiłku - po 170 zł na dziecko (250 zł jeśli jest niepełnosprawne), ale nie więcej niż na dwoje dzieci.
Refundacja kosztów opieki nad dzieckiem do lat 7 to sposób, by ułatwić samotnym matkom podjęcie pracy. Możesz starać się o dodatkowe pieniądze jeśli jesteś zarejestrowana jako osoba bezrobotna i podejmiesz zatrudnienie (refundacja będzie ci przysługiwała przez 6 miesięcy), zostaniesz skierowana na staż, przygotowanie zawodowe dorosłych lub szkolenie (dostaniesz pieniądze za czas ich trwania).
Wniosek składasz do urzędu pracy i dołączasz do niego: kserokopię (oryginał do wglądu) umowy o pracę w przypadku zatrudnienia oraz dokumenty potwierdzające koszty, np. rachunki za przedszkole, umowę zawartą z opiekunką lub instytucją (agencją) opiekującą się dzieckiem. Refundacja przysługuje w wysokości uzgodnionej, nie wyższej jednak niż połowa zasiłku dla bezrobotnych (ok. 400 zł) na każde dziecko. Uwaga! Na refundację możesz liczyć tylko wtedy, gdy w twojej rodzinie dochód na osobę nie przekracza 351 zł.
Ponieważ samotna mama nie "dzieli się" prawem do urlopu wychowawczego z ojcem dziecka, ma prawo do pełnych 36 miesięcy takiego urlopu. Ma także dodatkowe dwa dni urlopu w roku na opiekę nad dzieckiem do 14 lat.
Jeśli twoje dziecko nie skończyło 4 lat, pracodawca nie może bez twojej zgody nakazać ci pracy w godzinach nadliczbowych lub w nocy, ani wysłać np. w delegację. Na podstawie porozumień, które pracodawcy często zawierają ze związkami zawodowymi, samotne matki jako jedyni żywiciele rodziny są też chronione przed zwolnieniami grupowymi.
To chyba największa i najbardziej znacząca pomoc, jakiej państwo udziela samotnym rodzicom. Matka (lub ojciec), która samotnie wychowuje dziecko ma prawo korzystać z preferencyjnej formy rozliczenia. Wypełniając roczne zaznanie podatkowe (czyli PIT), oblicza się podatek od połowy dochodów i mnoży uzyskaną kwotę przez dwa. Jeśli rodzic przekroczył próg podatkowy, skorzysta z niższej stawki podatku niż ta, która obowiązywałaby go, gdyby rozliczał się sam. Natomiast bez względu na to, czy przekroczył próg, może podwójnie odliczyć od dochodu kwotę wolną od podatku.
Samotna mama (przy dochodach do 56 tys. zł) ma też prawo do ulgi prorodzinnej - za rok 2014 może odliczyć po 1112,04 zł za rok za pierwsze i drugie dziecko; 1668,12 zł za trzecie oraz 2224,08 zł za czwarte i każde kolejne. Rozliczać się wspólnie można z dzieckiem do 18. roku życia, a jeśli się uczy do 25 lat pod warunkiem, że dziecko nie uzyskało dochodów (z wyjątkiem tych zwolnionych od podatku) oraz z dzieckiem, na które pobiera się zasiłek pielęgnacyjny niezależnie od wieku
Miejsca w przedszkolach i żłobkach publicznych przyznawane są w oparciu o zarobki rodziców (większe szanse mają dzieci z rodzin o niższych dochodach). Nie dotyczy to osób samotnie wychowujących dziecko, ponieważ dzieci samotnych rodziców mają pierwszeństwo. Ale uwaga! Według przepisów kobiety żyjące w konkubinacie nie są samotnymi matkami.
Joanna Kadej-Krzyczkowska;
konsult. Małgorzata Gozdawa-Litwińska
