Moja - twoje - nasze

Podstawowe uregulowania dotyczące małżeńskich ustrojów majątkowych zawarte są w kodeksie rodzinnym i opiekuńczym.

Zgodnie z ogólną regułą, wspólność majątkowa powstaje między małżonkami na mocy ustawy z chwilą zawarcia przez nich małżeństwa - stąd też nazwa wspólność ustawowa. Powstaje ona automatycznie, bez konieczności podejmowania przez małżonków jakichkolwiek działań i obejmuje dorobek małżonków, którym są wszystkie przedmioty majątkowe, jakie zostały nabyte przez któregokolwiek z nich w czasie trwania wspólności. Kodeks rodzinny przewiduje zarazem pewne wyjątki od tej ogólnej reguły.

Do majątku wspólnego wejdą zatem w szczególności:

• pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków;

• dochody z majątku wspólnego, jak również z majątku osobistego każdego z małżonków;

• środki zgromadzone na rachunku otwartym lub pracowniczym funduszu emerytalnego każdego z małżonków.

Majątek wspólny nie obejmie natomiast m.in.:

• przedmiotów nabytych przed zawarciem związku małżeńskiego;

• przedmiotów nabytych w trakcie związku, ale w drodze dziedziczenia, zapisu lub darowizny (chyba że spadkodawca lub darczyńca postanowił inaczej) - takie przedmioty stanowić będą tzw. majątek osobisty każdego z małżonków.

Przedstawione uregulowanie prowadzić może do stanu, w którym majątek należący do małżonków charakteryzować się będzie pewną dwoistością. Z jednej bowiem strony -powstaje majątek wspólny, co do którego prawa i obowiązki przysługują obojgu małżonkom, z drugiej zaś strony - każdy z nich może posiadać dodatkowo swój majątek osobisty, którym będzie mógł dysponować na zasadach wyłączności.

Majątek wspólny małżonków charakteryzuje się następującymi cechami:

• traktuje się go jako masę majątkową, obejmującą praktycznie wszystkie przedmioty nabyte przez któregokolwiek z małżonków w czasie trwania wspólności;

• przysługuje on obojgu małżonkom niepodzielnie - nie można zatem określić wysokości udziału przypadającemu każdemu z nich;

• rozporządzić majątkiem wspólnym można wyłącznie za zgodą współmałżonka (są jednak wyjątki).

• po ustaniu małżeństwa (np. przez rozwód) majątek wspólny podlega podziałowi pomiędzy byłych małżonków.

Ustrój wspólności ustawowej nie zawsze spełnia oczekiwania osób wstępujących w związek małżeński, dlatego też prawo polskie przewiduje możliwość uregulowania powyższych kwestii w sposób umowny - taki, który małżonkowie uznają za najbardziej im sprzyjający. W zależności od przyświecającego im celu małżonkowie mogą wspólność ustawową rozszerzyć, ograniczyć albo wyłączyć, poprzez spisanie umowy zwanej intercyzą.

Jak spisać intercyzę?

Umowa majątkowa małżeńska (intercyza) musi być sporządzona przez notariusza w formie aktu notarialnego; w przeciwnym wypadku jest nieważna. Taką umowę można zawrzeć zarówno przed zawarciem małżeństwa, jak i w czasie jego trwania. Warto także wiedzieć, że zawartą umowę małżeńską można w każdym czasie zmienić albo rozwiązać.

Podejmując decyzję o podpisaniu intercyzy trzeba się liczyć także z poniesieniem pewnych kosztów.

Rozszerzenie wspólności

Małżonkowie mogą umownie zdecydować o tym, aby do ich majątku wspólnego zostały włączone przedmioty, które w normalnym trybie stanowiłyby ich majątki osobiste. Od ich decyzji zależy zatem, które ze wspomnianych przedmiotów zostaną objęte wspólnością majątkową. Kodeks rodzinny ustanawia jednak pewne ograniczenia w tym zakresie; i tak: wspólnością ustawową małżonkowie nie mogą objąć np. przedmiotów nabytych przez każdego z nich w drodze dziedziczenia, zapisu bądź darowizny czy też wkładu małżonka w spółce cywilnej.

Ograniczenie wspólności

Na podstawie umowy majątkowej małżonkowie mogą także ograniczyć wspólność ustawową - w sposób przez siebie wybrany. Przykładowo mogą postanowić, aby uzyskiwane przez każdego z nich wynagrodzenie za pracę, jak również inne dochody nie wchodziły do majątku wspólnego, ale do ich majątków osobistych. (bez umownego uregulowania wynagrodzenie za pracę objęte jest wspólnością majątkową).

Rozdzielność majątkowa

Największą popularnością cieszy się jednak forma umowy małżeńskiej (intercyzy) ustanawiająca rozdzielność majątkową. Daje ona każdemu z małżonków możliwość wyłącznego gospodarowania zarówno majątkiem, jaki posiadał przed ślubem, jak również tym, którego dorobił się w czasie trwania małżeństwa. Kodeks rodzinny i opiekuńczy przewiduje obecnie dwie formy takiej rozdzielności:

• rozdzielność majątkowa;

• rozdzielność majątkowa z wyrównaniem dorobków.

Co do zasady, to w czasie trwania obu wspomnianych rozdzielności powstają takie same skutki prawne. Najprościej można je przedstawić w następujący sposób:

• każdy z małżonków zachowuje majątek sprzed zawarcia małżeństwa, jak również nabyty przez siebie od chwili obowiązywania rozdzielności (w przypadku gdy rozdzielność majątkowa wchodzi w miejsce wcześniejszego ustroju wspólności majątkowej, każdy z małżonków zachowuje także prawo do tego, co przypadło mu w wyniku podziału majątku wspólnego);

• każdy z małżonków ma pełną samodzielność w zarządzaniu i rozporządzaniu przedmiotami stanowiącymi jego majątek (brak konieczności uzyskiwania zgody współmałżonka);

• każdy z małżonków, co do zasady, odpowiada samodzielnie względem swoich wierzycieli, ale tylko wówczas gdy tym ostatnim znany jest fakt zawarcia umowy o rozdzielności majątkowej.

Różnice między zwykłą rozdzielnością majątkową a rozdzielnością majątkową z wyrównaniem dorobków ukazują się dopiero z momentem ich ustania. W pierwszym bowiem przypadku każdy z małżonków zachowuje prawa do majątku, którego się dorobił podczas trwania rozdzielności (ten rodzaj rozdzielności nie chroni jednak małżonka, który zajmuje się wyłącznie gospodarstwem domowym, albowiem nie powiększa on w tym czasie swojego majątku); w drugim zaś przypadku małżonek, którego dorobek jest mniejszy niż jego współmałżonka, może żądać od tego drugiego wyrównania dorobków przez zapłatę lub przeniesienie prawa.

Każdy ze wspomnianych umownych ustrojów majątkowych ma pewne wady i zalety, dlatego też warto jest przemyśleć, co będzie najlepsze dla naszego związku. Przykładowo rozdzielność majątkowa może ograniczyć ryzyko związane z prowadzoną przez jednego z małżonków działalnością gospodarczą, ale z pewnością utrudni uzyskanie kredytu w banku (majątek tylko jednego z małżonków jest słabszym zabezpieczeniem udzielonego przez bank kredytu).

Na koniec należy jeszcze raz podkreślić, że małżeńska umowa majątkowa wywołuje skutki tylko i wyłącznie względem tych osób, które wiedziały o fakcie jej zawarcia oraz o jej rodzaju.

Przykład:

Załóżmy, że małżonkowie zawarli umowę ustanawiającą między nimi rozdzielność majątkową. Następnie jeden z nich zaciągnął zobowiązanie (np. wziął pożyczkę) względem osoby trzeciej. Jeżeli teraz wierzyciel (osoba trzecia) będzie chciał zaspokoić się nie tylko z majątku dłużnika (małżonka, który zaciągnął zobowiązanie), ale także z majątku jego współmałżonka, to ten ostatni będzie mógł uchylić się od odpowiedzialności za zaciągnięte zobowiązanie tylko wtedy, gdy wykaże, że w chwili powstania zobowiązania (wzięcia pożyczki) wierzyciel wiedział o zawartej między małżonkami umowie. Dla spełnienia tego warunku wystarczy, aby wierzyciel wiedział o fakcie zawarcia umowy i o tym, że ustanowiła ona rozdzielność majątkową - nie musi przy tym znać szczegółowych jej postanowień.

Uwagi końcowe

Intercyzy są niezwykle popularne wśród zamożnych obywateli m.in. w Stanach Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii - w myśl starej zasady :"Zawrzeć małżeństwo nie myśląc o miłości - to podłość, ale zawrzeć je nie myśląc o pieniądzach - to głupota".

W Polsce do tej pory zawieranie intercyzy z reguły służyć ma zabezpieczeniu się przed ryzykiem niepowodzenia działalności gospodarczej prowadzonej przez współmałżonka i, w konsekwencji, wierzycielami i komornikami stukającymi do drzwi.

Sądzę jednak, że wzrastać będzie także znaczenie intercyzy jako formy zabezpieczenia własnego, zasobnego portfela przed koniecznością podzielenia się nim - z własnym, tyle, że już eks -małżonkiem.

Magazyn Wesele