10 pytań o szczepienia

Wyniki najnowszych badań są alarmujące. Każdego roku przybywa w Polsce około 3 tysięcy nie szczepionych maluchów. Z reguły powodem niechęci rodziców do szczepień jest niepokój wynikający z braku wiedzy. Dlatego poprosiliśmy naszego eksperta, by rozwiał ich najczęstsze wątpliwości dotyczące szczepień najmłodszych.

Ekspert odpowiada: Noworodek przychodzi na świat z przeciwciałami wytworzonymi przez matkę, które zanikają około 2.-6. miesiąca życia. Potem niedojrzały system odpornościowy dziecka nie potrafi skutecznie bronić się przed wirusami i bakteriami.

Właśnie dlatego przez pierwsze dwa lata życia podaje się tak wiele szczepionek. Dają one maksymalną ochronę przed zakażeniem, pozwalają też ograniczyć występowanie groźnych chorób. Rodzic, który rezygnuje ze szczepienia dziecka, naraża je na niebezpieczeństwo. Jeśli maluch będzie miał kontakt z chorobą, jego organizm nie będzie umiał skutecznie się przed nią obronić.

W Polsce szczepienie maluchów jest obowiązkowe. Kalendarz szczepień obowiązkowych obejmuje preparaty przeciwko gruźlicy, błonicy, krztuścowi, polio, śwince, różyczce, odrze, tężcowi, WZW typu B oraz Hib (Haemophilus influenzae typu b to bakteria wywołująca m.in. zapalenie płuc i sepsę).

Od września 2012 roku obowiązuje nowelizacja ustawy, która umożliwia ukaranie rodziców za niezaszczepienie dziecka grzywną do 1,5 tysiąca złotych.

Ekspert odpowiada: Wszystkie szczepionki przed wprowadzeniem do masowego obrotu są dokładnie testowane w tysiącach badań laboratoryjnych - nie ma bezpieczniejszych od nich preparatów leczniczych. Ostatnio ponownie przebadano osiem szczepionek najczęściej stosowanych u dzieci i po raz kolejny udowodniono, że są one zupełnie bezpieczne.

Wbrew niektórym opiniom podanie szczepionki nie wywołuje choroby. Maluch nie dostaje bowiem aktywnych wirusów i bakterii, tylko ich cząstki (antygeny), które nie są w stanie zarazić malucha. Po podaniu antygenów w układzie odpornościowym dziecka powstają przeciwciała i komórki tzw. pamięci immunologicznej, które przy kolejnym kontakcie z wirusem lub bakterią chorobotwórczą szybciej rozpoznają "wroga" i niszczą go, zapobiegając rozwojowi choroby.

Ekspert odpowiada: Szczepione dziecko powinno być zdrowe, dlatego lekarz musi je zbadać przed podaniem szczepionki. Pediatra zdecyduje, czy brzdąc jest w pełni sił, czy też lepiej szczepienie odłożyć. Rodzice powinni poinformować pediatrę o chorobach ostatnio przebytych przez dziecko, zażywanych przez nie lekach, a także o reakcji jego organizmu na ostatnie szczepienia.

Podanie szczepionki trzeba przesunąć, jeśli brzdąc ma gorączkę powyżej 38°C, przyjmował antybiotyk, miał kontakt z chorym na chorobę zakaźną albo w ciągu ostatnich 60 dni przeszedł odrę, świnkę, ospę albo różyczkę. Podanie preparatu powinno wówczas zostać odłożone o 1-2 tygodnie, by przebyta lub obecna infekcja nie zakłóciła wytworzenia całkowitej ochrony przed chorobą.

Zazwyczaj nie szczepi się także maluchów z zaostrzonymi objawami atopowego zapalenia skóry. Ze szczególną ostrożnością podaje się szczepionkę dzieciom cierpiącym na choroby przewlekłe, np. na niewydolność nerek lub wątroby. Lekarz powinien też zachować ostrożność, szczepiąc maluszka, który jest uczulony na jajka, bo niektóre szczepionki zawierają śladowe ilości białka jaja.

Ekspert odpowiada: Szczepienia obowiązkowe to minimum ochrony dziecka przed chorobami zakaźnymi. Ministerstwo Zdrowia nie ma funduszy na sfinansowanie wszystkich nowych szczepień dla dzieci, dlatego rekomenduje niektóre jako zalecane.

Tymczasem choroby powodowane np. przez pneumokoki czy meningokoki, takie jak sepsa czy zapalenie mózgu i opon mózgowo-rdzeniowych (szczepienie zalecane), są dla niemowlęcia i małego dziecka groźniejsze np. od różyczki, która figuruje w kalendarzu szczepień obowiązkowych. Dlatego w miarę możliwości finansowych warto oprócz preparatów obowiązkowych podawać dzieciom te szczepionki, które występują w kalendarzu szczepień jedynie jako zalecane.

Pediatrzy zachęcają do szczepień przeciwko zakażeniom pneumokokowym oraz menigokokowym, biegunkom rotawirusowym, odkleszczowemu zapaleniu mózgu, ospie wietrznej i grypie. Po konsultacji z pediatrą rodzice zamiast szczepionki ujętej w kalendarzu szczepień obowiązkowych mogą również wybrać dodatkowo płatną szczepionkę skojarzoną nowej generacji.

Szczepionki skojarzone uodparniają jednocześnie przed kilkoma chorobami zakaźnymi. Maluch zostaje zaszczepiony przeciwko kilku chorobom podczas jednego wkłucia, np. dzięki szczepionce skojarzonej "5 w 1" dziecko otrzymuje w ciągu pierwszych 18 miesięcy życia tylko 4 zastrzyki zamiast 11.

Ekspert odpowiada: Przyjęcie zarówno jednej szczepionki, jak i kilku preparatów jednocześnie jest dla malca całkowicie bezpieczne. Po podaniu szczepionki skojarzonej maluch zyskuje odporność przeciwko kilku chorobom jednocześnie. Takie rozwiązanie pozwala więc ograniczyć liczbę wkłuć i oszczędza smykowi niepotrzebnego stresu i łez. Wbrew obawom rodziców podanie szczepionki skojarzonej, zawierającej anytygeny kilku chorób, nie obciąża nadmiernie układu odpornościowego maluszka. Przeciwnie - skutecznie wzmacnia odpowiedź immunologiczną, a także odporność organizmu. Lekarze są też zdania, że preparaty skojarzone są bardziej skuteczne, ponieważ zawierają mniej konserwantów i dodatkowych substancji, są również łatwiejsze w stosowaniu.

Ekspert odpowiada: Łagodne infekcje przebiegające bez gorączki nie są przeciwwskazaniem do szczepienia. Jeśli jednak maluch jest poważnie chory i ma wysoką gorączkę, trzeba poczekać, aż zupełnie wyzdrowieje, a potem zgłosić się na konsultację do pediatry i ustalić następny termin szczepienia. Kolejne dawki szczepionki można dawać maluchom w odstępie 4-6 tygodni.

Jeśli cykl szczepień został przerwany, np. z powodu choroby dziecka, nie jest wymagane powtórzenie go od początku - kontynuuje się szczepienia według indywidualnie ustalonego kalendarza. Specjaliści są zdania, że u maluchów, u których z różnych powodów trzeba szczepienia odłożyć o ponad miesiąc, odstęp między szczepieniami skraca się do minimum.

Ekspert odpowiada: Jest to uzależnione od czasu nabywania odporności na konkretną chorobę. Niektóre szczepionki podaje się w jednej dawce, innym razem potrzebne są dawki przypominające, podawane w ustalonych odstępach czasu. Są też szczepienia, które trzeba powtarzać co roku ze względu na mutacje wirusów, np. szczepionkę przeciwko grypie.

Ekspert odpowiada: Czasami po podaniu szczepionki u niektórych dzieci mogą wystąpić niepożądane reakcje organizmu, zwane odczynami poszczepiennymi. Zazwyczaj nie są one niebezpieczne, mają łagodny przebieg i mijają w ciągu kilku dni. Najczęściej u maluchów zdarzają się dolegliwości miejscowe, które pojawiają się zwykle w ciągu dwóch dni po podaniu zastrzyku. Wtedy w miejscu wkłucia występują bolesność, zaczerwienienie oraz obrzęk.

U niektórych dzieci odczyn poszczepienny może także objawiać się wzrostem temperatury, złym samopoczuciem, bólami mięśni czy głowy. Czasem też na ciele maluszka może pojawić się uczuleniowa wysypka. Są to tak zwane odczyny ogólne. Nasilenie objawów i przebieg niepożądanych reakcji zależą głównie od wrażliwości szczepionego smyka. Warto wiedzieć, że zarówno miejscowe, jak i ogólne odczyny nie są przeciwwskazaniem do dalszych szczepień u dziecka.

Ekspert odpowiada: Jeśli po szczepieniu maluch jest rozbity i ma wysoką temperaturę, trzeba podać mu lek przeciwgorączkowy i przeciwbólowy. Jeśli w miejscu wkłucia zastrzyku pojawił się obrzęk, warto przyłożyć dziecku chłodny okład z sody oczyszczonej (łyżeczkę sody wystarczy wsypać do szklanki przegotowanej, zimnej wody i wymieszać). Reakcje miejscowe obserwuje się najczęściej po podaniu szczepionki przeciwko gruźlicy (BCG). Jeśli po szczepieniu maluszek dostał wysypki, najlepiej dać mu wapno i skontaktować się z lekarzem.

Ekspert odpowiada: Niektórzy rodzice obawiają się, że duża liczba szczepionek może obciążyć układ odpornościowy i dziecko będzie potem częściej łapało różne infekcje. To nieprawda. Organizm malucha codziennie styka się z setkami, a nawet tysiącami chorobotwórczych wirusów i bakterii, z którymi musi sobie poradzić. Szczepionki są tylko jednymi z nich. Dzięki nim dochodzi do wzmocnienia odporności, a nie jej obniżenia.

Konsultacja: Barbara Gierowska-Bogusz, pediatra z Instytutu Matki i Dziecka w Warszawie

Aleksandra Szymczyk

A ty, szczepisz swoje dziecko? Podyskutuj na naszym FORUM, dlaczego robisz tak, a nie inaczej!