Beta-karoten: Działania, zastosowanie, właściwości
Beta-karoten to bardzo cenna substancja dla zdrowia, należąca do karotenoidów – pomarańczowych, żółtych lub czerwonych barwników roślinnych. Znany jest głównie z tego, że przyspiesza opalanie i chroni skórę przed promieniowaniem UV, jednak wykazuje o wiele więcej korzystnych właściwości. To właśnie beta-karoten, z pomocą nienasyconych kwasów tłuszczowych i enzymów wątrobowych, wytwarza w organizmie witaminę A. Należy ona do silnych antyoksydantów, które spowalniają procesy starzenia się, wzmacniają odporność i chronią przed wieloma chorobami przewlekłymi. Zmniejsza ryzyko miażdżycy i chorób serca, dzięki temu, że obniża stężenie cholesterolu we krwi. Beta-karoten wpływa też na prawidłowe funkcjonowanie wzroku, zwłaszcza o zmierzchu. Jakie funkcje pełni jeszcze ten pomarańczowy barwnik i gdzie go możemy znaleźć?
Beta-karoten jest organicznym związkiem należącym do karetonoidów, czyli pomarańczowych, żółtych lub czerwonych barwników roślinnych. Pełni w organizmie niezwykle ważną funkcję, gdyż to z niego wytwarzana jest witamina A (retinol), z pomocą enzymów wątrobowych i nienasyconych kwasów tłuszczowych. Z tego względu beta-karoten nazywany jest też prowitaminą A. Spośród ponad 700 karotenoidów, tylko 50 z nich ma aktywność biologiczną witaminy A, zaś największą z nich wykazuje właśnie beta-karoten. Jest to całkowicie bezpieczna substancja, gdyż przekształca się w witaminę A w ilości adekwatnej do potrzeb organizmu.
Gdzie występuje beta-karoten?
Karotenoidy, w tym beta-karoten, to barwniki zawarte głównie w roślinach o żółtym, pomarańczowym i czerwonym kolorze. Do najpopularniejszych i najbogatszych źródeł beta-karotenu należy marchew, ale jego spore ilości zawierają go także bataty, dynia, papryka, morele, brzoskwinia, papaja czy pomidor. Okazuje się jednak, że duże dawki beta-karotenu obecne są także w zielonych warzywach, w których barwę karotenu zdominował chlorofil. Są to więc m.in. brokuły, pietruszka naciowa, szpinak, jarmuż, sałata, szczypiorek czy fasolka szparagowa.
Beta-karoten, czyli prowitamina A, należy do silnych przeciwutleniaczy, które chronią organizm przed działaniem wolnych rodników (odpowiedzialnych za uszkodzenia komórek i wywoływanie wielu chorób). Dzięki temu również spowalnia procesy przedwczesnego starzenia się, pomaga więc zachować młody wygląd. Beta-karoten po części magazynowany jest w skórze, przez co osłania ją przed działaniem promieniowania UV i zmniejsza ryzyko poparzenia. W dodatku jako naturalny barwnik poprawia koloryt skóry i nadaje jej blasku. Zapobiega też plamom i przebarwieniom będących skutkiem opalania oraz przedłuża efekt opalenizny. Dlatego zaleca się picie soku z marchwi 2-3 razy w tygodniu na kilkanaście dni przed planowanym opalaniem. Prowitamina A pobudza także produkcję włókien kolagenowych, przez co poprawia napięcie skóry i wygładza zmarszczki. Reguluje również pracę gruczołów łojowych, zapobiega zatem powstawaniu wyprysków i trądziku. Świetnie działa także na włosy, niweluje przetłuszczanie się skóry głowy i łupież.
Antyoksydacyjne właściwości beta-karotenu wpływają nie tylko na zdrowy i piękny wygląd. Zwalczanie wolnych rodników sprawia, że prowitamina A wzmacnia system immunologiczny i zapobiega występowaniu wielu chorób w tym nowotworów. Spożywanie karotenoidów zmniejsza ryzyko m.in. raka jamy ustnej, przełyku, krtani i pęcherza moczowego. Beta-karoten ma również korzystny wpływ na układ sercowo-naczyniowy, gdyż obniża poziom cholesterolu we krwi i zapobiega odkładaniu się złogów cholesterolowych w ścianach tętnic. Zmniejsza więc prawdopodobieństwo wystąpienia miażdżycy, a także innych chorób serca, np. zawału lub udaru.
Prowitamina A ma także znaczący wpływ na funkcjonowanie wzroku. Witamina A, w którą przekształca się beta-karoten, jest składnikiem barwnika wzrokowego w siatkówce oka odpowiedzialnego za dobre widzenie przy słabym oświetleniu. Pozwala więc widzieć w półmroku i po zmierzchu. Beta-karoten zmniejsza również ryzyko zwyrodnienia plamki żółtej w podeszłym wieku. Może chronić też przed zespołem suchego oka, uszkodzeniami siatkówki i zaćmą.
Objawy niedoboru i zapotrzebowanie na beta-karoten
Niedobór beta-karotenu można łatwo wykryć, gdyż daje on charakterystyczne objawy. Gdy brakuje tej cennej substancji w organizmie, skóra staje się sucha, matowa i szorstka, a paznokcie łamią się i kruszą. Pogarsza się również stan włosów, które nadmiernie wypadają i się przetłuszczają. Inne symptomy to pogorszenie widzenia i suchość w gardle. Niedobory beta-karotenu można uzupełnić, spożywając warzywa i owoce bogate w tę substancję lub przyjmować go w postaci suplementów diety. Dzienne zapotrzebowanie na beta-karoten to 5-7 mg. Do wytworzenia 0,8 mg witaminy A potrzebna jest dawka 4,8 mg beta-karotenu. Przyjmowanie dawki większej niż 30 mg może powodować zażółcenie skóry, które jednak znika po odstawieniu prowitaminy A.
