Czy probiotyki pomagają w walce z otyłością?

W Polsce dostępnych jest kilkadziesiąt preparatów probiotycznych, ale decyzja o ich zastosowaniu i wybór właściwego preparatu często jest problemem. Nie wszystkie preparaty zostały poddane wiarygodnym badaniom, stąd wątpliwości dotyczące ich skuteczności.

Zacznijmy jednak od wyjaśnienia czym jest mikrobiota (kiedyś nazywana mikroflorą) - to wszystkie drobnoustroje, które znajdują się w naszym organizmie, głównie w przewodzie pokarmowym oraz ich geny. Odgrywa ona wielką rolę w prawidłowym funkcjonowaniu naszego organizmu. Kiedy dochodzi do zaburzenia mikrobioty, w obrębie jej składu lub funkcji, oznacza to duże kłopoty. Mówimy wtedy o dysbiozie. 

Geneza wielu chorób, w tym m.in. biegunki związanej ze stosowaniem antybiotyków, zespołu jelita drażliwego, nieswoistych zapaleń jelit, chorób alergicznych, cukrzycy i otyłości jest wiązana z zaburzeniami mikrobioty. Dysbioza może mieć udział również w zaburzeniach ze spektrum autyzmu, w depresji, schizofrenii i chorobach neurodegeneracyjnych. 

-We wszystkich przypadkach mowa jest tylko o powiązaniach, a nie o udokumentowanych związkach przyczynowo-skutkowych. Nie udało się ustalić jednoznacznie "wzorca" zaburzeń mikrobioty charakterystycznego dla danej choroby. Rzadko, jeżeli w ogóle, zaburzenia mikrobioty stanowią jedyny czynnik etiologiczny choroby - podkreśla prof. Hanna Szajewska z Kliniki Pediatrii Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego.

W 2004 r. po raz pierwszy wykazano, że skład mikrobioty jelitowej wpływa na pozyskiwanie energii ze składników odżywczych - czyli mówiąc wprost: jedząc tyle samo, co koleżanka tyjesz albo nie, w zależności od składu mikrobioty jelitowej. Od tego momentu zainteresowanie rolą mikrobioty w występowaniu otyłości znacząco wzrosło. 

Na czym to zjawisko polega? Prawdopodobnie na pewnych różnicach w obrębie mikrobioty. 

- Uważa się, że znaczenie ma to w jaki sposób drobnoustroje wykorzystują to co zjadamy, czyli może być tak, że różne osoby zjadają to samo, ale jedni lepiej to wykorzystują, zużywają więcej dostarczonych kalorii niż inni - wyjaśnia specjalistka. 

Znaczenie może też mieć ekspozycja na toksyny wytwarzane przez niektóre bakterie, które wpływają na wystąpienie stanu zapalnego, co w wielkim skrócie może predysponować do otyłości. Warto zwrócić także uwagę na fakt, że mikrobiota, wpływa na poziom hormonów odpowiedzialnych za wzmaganie bądź hamowanie łaknienia, co przekłada się na metabolizm. 

Przegląd publikacji z ostatnich lat na temat powiązania mikrobioty z otyłością pokazuje jednak, że nie jest to tak jednoznaczne jak się na początku wydawało. Nie udało się też ustalić czy jakiś konkretny składnik mikrobioty jest powiązany z nadwagą i otyłością. 

- Wiemy jedynie, że mikrobiota osób z nadwagą czy otyłością różni się od tej u osób szczupłych. Największe znaczenie wydaje się mieć zachwianie ogólnej równowagi i stabilności mikrobioty, a nie obecność pojedynczych drobnoustrojów lub ich brak - studzi entuzjazm prof. Szajewska. 

Tak więc doniesienia na temat mikrobioty choć ekscytujące, wymagają dalszych badań.

Jednak w efekcie zainteresowania mikrobiotą i dysbiozą wzrosło zainteresowanie modyfikacjami mikrobioty poprzez podawanie probiotyków, prebiotyków, czy też synbiotyków (łączne stosowanie probiotyków i prebiotyków).

Probiotyki to żywe drobnoustroje, które podawane w odpowiednich ilościach wywierają korzystny efekt zdrowotny u gospodarza. 

- Każda część tej definicji jest ważna. Drobnoustrój musi być żywy - inaczej nie mamy do czynienia z probiotykami. Sformułowanie "odpowiednie ilości" sugeruje, że dawka ma znaczenie. A "korzystny efekt zdrowotny" oznacza, że jeżeli nie jest udokumentowany w odniesieniu do jakiegoś drobnoustroju, to taki drobnoustrój nie może być nazwany probiotykiem" - wyjaśnia specjalistka. 

Każdy szczep drobnoustrojów wymaga oddzielnych badań w celu określenia jego właściwości probiotycznych i skuteczności w ściśle określonej sytuacji klinicznej. Wyniki badań przeprowadzonych z określonym szczepem probiotycznym nie mogą być wykorzystywane jako dowód skuteczności innych, niepoddanych ocenie szczepów. To samo dotyczy dawki. Skuteczność w określonej dawce nie jest wystarczającym dowodem na to, że podobny efekt można osiągnąć, stosując mniejszą dawkę. 

Na co więc zwracać uwagę wybierając probiotyk, np. w celu leczenia biegunki lub podczas antybiotykoterapii? 

Przede wszystkim na rodzaj, gatunek i szczep. 

- Oznaczenia literowo-cyfrowe obok nazwy drobnoustroju widoczne na opakowaniu są niezwykle ważne - są jak dowód osobisty drobnoustroju. Wskazują na zbiór drobnoustrojów, w którym przechowywany jest szczep wzorcowy. Na przykład oznaczenie ATCC 55103 wskazuje, że dany szczep jest przechowywany w American Type Culture Collection pod numerem 55103. Dla celów marketingowych i handlowych producenci mogą używać dowolnych nazw. Nie są one w żaden sposób regulowane; wyłącznie od dobrej woli producenta zależy, aby nie były mylące - mówi prof. Szajewska.

Warto wiedzieć, że tylko nieliczne probiotyki są zarejestrowane jako produkt leczniczy; większość to suplementy diety lub dietetyczne środki spożywczego specjalnego przeznaczenia medycznego.

Probiotyki bywają też dodawane do produktów fermentowanych (np. jogurtu, kefiru). W tej ostatniej postaci mają znaczenie jako tzw. żywność funkcjonalna, a nie jako produkt stosowany w celach leczniczych (chociaż mogą być wyjątki).

Jak pokazują analizy badań - niestety efekt kliniczny jest niewielki. Dodatkowo dane dotyczące poszczególnych szczepów są ograniczone, stąd żaden z nich nie może być zalecany w leczeniu otyłości.

To może prebiotyki?

Prebiotyk to niepodlegający trawieniu składnik żywności, które wybiórczo stymuluje rozwój i/lub aktywność jednego albo ograniczonej liczby szczepów bakterii w jelicie grubym, korzystnie wpływając w ten sposób na stan zdrowia człowieka. Jako prebiotyki stosowane są naturalnie występujące, niepodlegające trawieniu węglowodany. W Europie i w Stanach Zjednoczonych są to najczęściej fruktany (inulina i fruktooligosacharydy) oraz galaktooligosacharydy. Prebiotyki naturalnie występują w wielu owocach, warzywach, produktach zbożowych oraz w mleku kobiecym. 

Badania dotyczące znaczenia prebiotyków w odczuwaniu sytości związane są głównie z inuliną i fruktoolisacharydami. 

- Udało się wykazać, że długotrwałe podawanie inuliny wzbogacanej fruktozą może przyczynić się do redukcji masy ciała u otyłych dorosłych i mieć prewencyjny wpływ na rozwój otyłości u 12- latków. Nie wszyscy badacze uzyskali jednak takie same wyniki, co oznacza, że konieczne są dalsze badana, które mogłyby to potwierdzić - podkreśla prof. Szajewska. 

Wygląda więc na to, że dane są na tyle niespójne, że póki co trudno o jakiekolwiek wytyczne w tej kwestii. Bo choć prebiotyki są potencjalnie skuteczne, wciąż nie wiadomo który prebiotyk należy wybrać, kiedy należy zacząć go stosować i jak długo go stosować, aby uzyskać pożądany efekt. 

Monika Wysocka