Jak zachować dobry wzrok na długo?

Nasz wzrok pogarsza się z wiekiem - to proces, którego nie da się uniknąć. To nie znaczy, że nie mamy wpływu na zdrowie oczu. Warto trzymać rękę na pulsie, bo o ile wady wzroku można wcześnie wykryć i skorygować, o tyle choroby oczu, takie jak zaćma czy zwyrodnienie plamki żółtej (AMD), dają o sobie znać dyskretnie. Bądźmy wyczuleni na ich symptomy, zwłaszcza gdy w naszej rodzinie ktoś miał poważne kłopoty ze wzrokiem.

Jeśli mamy mniej niż 45 lat i dobry wzrok lub wadę, ale taką, która już nie postępuje, możemy zgłaszać się do specjalisty raz na dwa lata. Po 45 r.ż. wskazane są wizyty co rok. Oto poradnik, na co zwrócić uwagę, by nie przeoczyć sygnałów chorób, i jak je skutecznie leczyć.

Zaćma: operacja szansą na poprawę widzenia

Zaćma polega na stopniowym, bezbolesnym pogarszaniu się ostrości widzenia, której nie można poprawić np. poprzez okulary. Przyczyną choroby jest zmętnienie soczewki oka. Zaćma zaczyna się niewinnie: obraz jest lekko zamglony, kontury rozmazane, barwy mało wyraziste. Osoba chora zaczyna widzieć jak przez brudną szybę. W miarę jak choroba postępuje, wzrok stale się pogarsza: w końcu nieleczeni pacjenci widzą jedynie światło i ciemność.

Wiek to niejedyna przyczyna wystąpienia choroby. Soczewka oka staje się coraz mniej przejrzysta wskutek starzenia się organizmu, dlatego zaćma dotyka głównie seniorów. Coraz częściej jednak pojawia się również u pacjentów poniżej 55. roku życia. U młodszych osób zaćma może być skutkiem ubocznym długotrwałej terapii niektórymi lekami (np. sterydami) albo efektem urazu.

Cios w oko lub stłuczenie w wyniku wypadku mogą być przyczyną zaćmy pourazowej. Do zmętnienia soczewki przyczynić się może także brak odpowiedniej ochrony przed wysoką temperaturą (np. w hutnictwie). Prawdopodobieństwo wystąpienia zaćmy zwiększają niektóre choroby, takie jak nadciśnienie czy cukrzyca, a także zaćma u rodziców lub dziadków.

Badania profilaktyczne mogą uratować wzrok. Zaćma rozwija się w obu oczach albo tylko w jednym. W tym drugim przypadku, jeśli chory nie kontroluje regularnie wzroku, może nawet latami nie odczuwać pogorszenia widzenia, ponieważ zdrowe oko przejmuje funkcję chorego. Dlatego tak ważne są regularne profilaktyczne badania u okulisty. Lekarz łatwo może rozpoznać chorobę po obejrzeniu soczewki oka pod tzw. lampą szczelinową. Wtedy widać wyraźnie, że soczewka, która powinna być przezroczysta, w przypadku zaćmy jest matowa.

Do zabiegu długa kolejka. Zdolność widzenia można przywrócić, wymieniając zmętniałą soczewkę na nową. Zabieg z użyciem ultradźwięków, a także lasera nie wymaga narkozy: wykonuje się go po podaniu znieczulenia w postaci kropli do oczu. Leczenie zaćmy jest refundowane przez NFZ, jednak chorzy muszą uzbroić się w cierpliwość. Czas oczekiwania to, - w zależności od miejsca, gdzie zdecydujemy się na operację - od 1,5 roku do 3 lat. Warto poszukać na stronach NFZ listy placówek, które mają kontrakt na operacyjne leczenie zaćmy. Są wśród nich także prywatne, które bezpłatnie leczą ubezpieczonych pacjentów i mają krótsze kolejki.

Zwyrodnienie plamki żółtej: ważna wczesna diagnoza

Wiele osób nie potrafi wymienić nawet jednego objawu świadczącego o zwyrodnieniu plamki żółtej (w skrócie to schorzenie nazywane jest przez lekarzy AMD). Tymczasem jest to najczęstsza choroba związana z wiekiem - rozwija się u co czwartego sześćdziesięciolatka. Niestety, często mylimy ją z naturalnym starzeniem się wzroku i rezygnujemy z badań u okulisty. A nieleczone AMD może prowadzić do utraty wzroku w ciągu zaledwie kilku miesięcy, a nawet tygodni.

Czym jest plamka żółta i jak rozpoznać jej uszkodzenie? Plamka żółta, która znajduje się w centralnej części siatkówki, pozwala na ostre i precyzyjne widzenie szczegółów oraz barw. W AMD komórki siatkówki zaczynają zanikać (tzw. postać sucha) lub przeciwnie - nieprawidłowe naczynia pod nią rozrastają się, pękają, co prowadzi do mikrowylewów, obrzęków i blizn (tzw. postać wysiękowa).

Początkowym objawem choroby jest nagłe bądź stopniowe pogarszanie się wzroku, odczuwane jako czarna plama przed okiem. O rozwoju choroby mogą też świadczyć: gorsze postrzeganie kolorów (barwy są słabsze, mniej nasycone) i zniekształcenia obrazu polegające na wygięciu prostych linii. Ten trzeci objaw możemy rozpoznać u siebie sami, wykonując tzw. test Amslera. Wystarczy spojrzeć, zakrywając jedno oko na kartkę kratkowanego papieru i ocenić, czy linie są proste i wszystkie kwadraty mają taki sam rozmiar. Jeśli falują, łamią się i gdzieś zanikają, należy zgłosić się do lekarza pierwszego kontaktu, który da nam skierowanie do okulisty. Im szybciej rozpoczniemy leczenie, tym większe szanse na zatrzymanie choroby.

Dostępne metody leczenia. Sucha postać choroby wymaga jedynie obserwacji i przyjmowania suplementów (np. luteiny). Wysiękowa wymaga leczenia, np. stosowania leków w formie zastrzyków blokujących tworzenie nieprawidłowych naczyń krwionośnych na siatkówce. Podaje się je raz w miesiącu w znieczuleniu miejscowym, bezpośrednio do oka. Czas trwania kuracji uzależniony jest od stanu siatkówki oka. Badania pokazują, że dzięki terapii u ponad 90 proc. chorych AMD nie postępuje, a u 1/3 pacjentów poprawia się wzrok. Pacjenci mogą otrzymać leczenie refundowane, ale jedynie w placówce, która ma kontrakt z NFZ na leczenie okulistyczne.

Dieta zmniejszy ryzyko choroby. Badania dowiodły, że niektóre składniki pokarmowe obniżają ryzyko wystąpienia zaawansowanej postaci AMD. Lekarze zalecają dietę bogatą przede wszystkim w karotenoidy: luteinę i zeaksantynę (obie występują naturalnie w siatkówce oka). Znajdziemy je m.in. w żółtku jaj, szpinaku, pomidorach, dyni. Warto też często jeść produkty zawierające duże dawki wit. A i C, które mają ochronny wpływ a siatkówkę oka. Źródłem witaminy C są np. cytrusy, brokuły, kalafior, natka pietruszki. Z kolei dużo witaminy A znajdziemy w nabiale, tłustych rybach i wątróbce.

Badania, które wykryją zmiany

■ Test ostrości wzroku. Siadamy przy aparacie i patrzymy przez wbudowaną w urządzenie "lornetkę". Badanie pozwala określić, czy i jaką mamy wadę wzroku.

■ Badanie lampą szczelinową. Jest to rodzaj mikroskopu, przez który okulista ogląda oko. Pozwala wykryć: zapalenie rogówki, tęczówki i zaćmę.

■ Oglądanie dna oka. Badanie przeprowadza się, używając lampy szczelinowej albo wziernika okulistycznego. Pozwala obejrzeć siatkówkę, a w niej naczynia i nerw wzrokowy oraz plamkę żółtą. Jeśli widać w niej zmiany, podejrzewa się zwyrodnienie plamki żółtej.

■ Pomiar ciśnienia w gałce ocznej. Dokonuje się go za pomocą przyrządu nazywanego tonomerem. Wynik nie powinien przekraczać 20 mm/Hg. Także dobowe wahania ciśnienia powyżej 6 mmHg nasuwają podejrzenie jaskry.