Kreatynina: Czym jest? Za co odpowiada? O czym świadczy jej nadmiar?
Kreatynina to produkt metabolizmu białek, który jest wydalany przez nerki. Badanie poziomu tego związku jest markerem, dzięki któremu można ocenić stan i funkcjonowanie nerek. Podwyższone stężenie kreatyniny może świadczyć o zaburzonej pracy i chorobach tego narządu, ale też innych poważnych problemach ze zdrowiem, np. niewydolności serca czy złego stanu wątroby i trzustki. Jak wygląda badanie poziomu kreatyniny? Kiedy należy je wykonać i czym grozi podwyższony poziom kreatyniny?
Kreatynina to organiczny związek chemiczny, który powstaje jako produkt uboczny w wyniku metabolizmu białek (kreatyny), głównie w mięśniach szkieletowych. Występuje we krwi i w moczu, a po filtracji wydalana jest przez nerki. Kreatynina trafia więc do krwioobiegu, ale po filtracji nie jest wchłaniana do organizmu. Jej poziom we krwi zależy od budowy ciała (masy mięśniowej), wieku, płci i ilości spożywanego mięsa (przy dużych ilościach notuje się wyższe stężenie kreatyniny).
W przypadku choroby nerek lub upośledzenia ich pracy dochodzi do gromadzenia się kreatyniny we krwi. Dlatego też sprawdzenie poziomu tego związku w surowicy krwi jest skutecznym sposobem na wykrycie niewydolności nerek i utraty ich funkcji filtracyjnej.
Poziom kreatyniny we krwi jest podstawowym markerem zaburzonej pracy nerek. Dlatego też wskazaniem do badania stężenia tego związku jest ocena czynności nerek. Wykonuje się je m.in. kontrolnie przed zabiegami chirurgicznymi oraz przed badaniami wymagającymi podania kontrastu, czyli tomografią komputerową, rezonansem magnetycznym, koronarografią czy arteriografią. Kontrast może bowiem znacznie obciążyć nerki. Badanie kreatyniny jest również niezbędne w przypadku podejrzenia niewydolności nerek i uszkodzenia ich przez działanie toksyn lub leków. Badanie może również pomóc w diagnozowaniu chorób mogących wpływać na zdolności filtrujące nerek, czyli np. marskości wątroby czy niewydolności serca lub trzustki. Służy także do monitorowania postępów leczenia przy dializoterapii i przeszczepie nerek.
Do badania kreatyniny nie trzeba się szczególnie przygotowywać. Jest ono bardzo podobne do klasycznej morfologii krwi. Wykonuje się je na czczo (nie powinno się jeść przez minimum osiem godzin przed badaniem). Najlepiej więc zrobić to w godzinach porannych. Przed badaniem należy wypić szklankę wody, aby zminimalizować ryzyko zafałszowanego wyniku. Dzień przed badaniem nie powinno się też podejmować aktywności fizycznej, gdyż wzmożony wysiłek również może wpłynąć na niemiarodajnie podwyższone stężenie kreatyniny. Krew jest pobierana z żyły, najczęściej ze zgięcia łokciowego. Czas oczekiwania na wynik uzależniony jest od indywidualnych regulacji laboratorium, ale zazwyczaj wynik jest dostępny już po jednym dniu.
Wynik badania na poziom kreatyniny powinien mieścić się w normie od 53 do 115 mmol/l, czyli 0,6-1,3 mg/dl. Wyniki mogą się nieznacznie różnic w zależności od rodzaju dokonywanego pomiaru lub sprzętu laboratoryjnego. Stężenie kreatyniny jest też zależne od różnic osobniczych badanych pacjentów. U osób z większą masą mięśniowa będzie wyższy poziom kreatyniny, a u osób z mniejszą masą stężenie będzie niższe. Z wynikiem badania należy więc zgłosić się do lekarza, który zinterpretuje go na podstawie wywiadu przeprowadzonego z pacjentem.
Podwyższony poziom kreatyniny może wskazywać na zahamowanie jej wydalania, co zdarza się przy zaburzonej czynności nerek. W przypadku ostrej niewydolności tego narządu poziom kreatyniny we krwi wzrasta szybko nawet o połowę w odniesieniu do poprzedniego wyniku lub o 0,3 mg/dl w ciągu 48 godzin. Przy przewlekłej chorobie nerek nieprawidłowe stężenie kreatyniny utrzymują się minimum przez trzy miesiące. Podwyższony poziom kreatyniny obserwuje się też przy ostrym niedokrwieniu nerek, uszkodzeniu miąższu nerek lub też niedrożności dróg moczowych wywołanej kamicą nerkową, prostatą lub skrzepami krwi. Nadmiar kreatyniny może też wynikać z odwodnienia, zatrucia toksycznego niektórymi lekami i metalami ciężkimi, kwasicy ketonowej, niewydolności serca lub niewydolności wielonarządowej.
Zbyt niski poziom kreatyniny może świadczyć o zbyt małej masie mięśniowej, zaniku mięśni czy niedożywieniu. Występuje też u osób prowadzących restrykcyjną dietę, u kobiet w ciąży oraz osób cierpiących na choroby wątroby. Może także być spowodowany przyjmowaniem leków sterydowych, np. przeciwzapalnych lub moczopędnych. Niski poziom kreatyniny nie powinien być powodem do niepokoju, jeśli nie jest związany z powyższymi schorzeniami. Zazwyczaj świadczy o prawidłowej pracy nerek.
Podwyższone stężenie kreatyniny to stan, który może zagrażać zdrowiu i świadczyć o poważnych chorobach. Aby unormować poziom kreatyniny, należy wyeliminować wszystkie czynniki, które wpływają na pogorszenie pracy nerek. Najlepiej w tym celu zgłosić się do lekarza, który ustali sposób postępowania. Warto także zadbać o odpowiednią dietę korzystnie wpływającą na pracę tego narządu. Należy zrezygnować ze spożycia białka zwierzęcego na rzecz białka roślinnego, np. fasolę, tofu czy orzechy. Zbyt duża ilość białka może bowiem obciążać nerki i wpływać na wzrost poziomu kreatyniny. Należy też pić duże ilości wody, aby uniknąć odwodnienia, które prowadzi do podwyższenia stężenia kreatyniny. Na poprawę funkcjonowania nerek wpływają także niektóre zioła, np. szałwia, rumianek, mniszek lekarski, pokrzywa, żeń-szeń czy traganek.
