Tarczyca pod kontrolą

Czy wiesz, gdzie znajduje się tarczyca? Nie każdy potrafi dokładnie wskazać to miejsce. Ten niewielki gruczoł, który waży zaledwie 30 g, nie tylko samemu trudno dostrzec przed lustrem, ale nawet wyczuć pod palcami. Znajduje się na szyi, tuż pod krtanią. Ma znaczenie strategiczne w organizmie, bo wydziela do krwi dwa bardzo ważne hormony. Odpowiadają za dobre samopoczucie i życiową energię. Regulują tempo przemiany materii, a nawet umożliwiają zajście w ciążę.

Ale tarczyca nie zawsze prawidłowo pracuje. Czasem robi to nadmiernie szybko, czasem za wolno. Są też choroby, które ją po prostu niszczą. Gdy choruje, nie boli, zdarza się, że nie daje też żadnych objawów świadczących o nieprawidłowościach. Dlatego tak wiele osób żyje nawet całymi latami w nieświadomości, że mają chorą tarczycę, która wymaga leczenia.

Dolegliwości związane ze zbyt szybką pracą trudno początkowo skojarzyć z tarczycą. Fakt, że ciągle jesteś podenerwowana, drżą ci ręce, płaczesz z byle powodu tłumaczysz sobie najczęściej stresem, w którym żyjesz. Na trudności w zasypianiu, silne poty, spadek wagi także łatwo znaleźć wytłumaczenie. Dopiero nierytmiczne, przyśpieszone bicie serca lub uporczywe biegunki to objawy, dzięki którym trafiasz do lekarza.

• Konieczne badania: Lekarz zleci ci badanie poziomu hormonu TSH (tyreotropiny) we krwi. Jest on wydzielany przez przysadkę mózgową. Jego wartości prawidłowe to 0,3-3,5 mj/l. Jeżeli stężenie TSH jest niższe niż 0,1 mj/l świadczy o nadczynności tarczycy. Oznaczone zostaną również dwa hormony tarczycy tyroksyna (T4) i trójjodotyronina (T3). Ich głównym zadaniem jest regulowanie metabolizmu komórkowego, czyli zmian chemicznych zachodzących w naszych komórkach. Jeśli ich wyniki będą świadczyły o nadczynności tarczycy, lekarz przepisze ci skierowanie do specjalisty - endokrynologa (tyreologa).

• Leczenie: Leczenie nadczynności tarczycy polega przede wszystkim na podawaniu tzw. tyrostatyków, które spowolnią jej pracę i sprawią, że nieprzyjemne objawy ustąpią. Jeżeli jednak mimo przyjmowania leków tarczyca nie zwolni tempa pracy, konieczne może okazać się podanie jednorazowo jodu radioaktywnego w kapsułce. Przyjmuje się go w szpitalu. Trzeba w nim pozostać dobę.

Kobiety chorują na tarczycę nawet 10 razy częściej niż mężczyźni. Najbardziej narażone są w okresie burz hormonalnych.

---

Takie leczenie jest bardzo skuteczne i najczęściej już jedna dawka jodu radioaktywnego wystarcza, aby tarczyca zaczęła znowu pracować w odpowiednim tempie. Zdarza się jednak czasami, że jedyną metodą wyleczenia nadczynności tarczycy jest operacja. Po usunięciu gruczołu zostaje tylko mała blizna. Ale trzeba już do końca życia przyjmować tabletkę z hormonem tarczycy.

• Gdy jesteś w ciąży: W ciąży tarczyca może się nieznacznie powiększyć. Wtedy lekarz przepisze ci jod w postaci preparatów odpowiednich dla przyszłych mam. Zdarza się też, że w pierwszym roku po porodzie pojawi się łagodna nadczynność (a czasem niedoczynność) tarczycy. Najczęściej jednak, po pewnym czasie praca tarczycy sama się wyrównuje. Trzeba jednak być pod stałą kontrolą endokrynologa i systematycznie sprawdzać TSH.

Aby tarczyca mogła sprawnie pracować, musi dostawać codziennie przynajmniej 150 mikrogramów jodu. Nie jest to trudne, bo pierwiastek ten jest zawarty w wielu produktach spożywczych.

• Objawy: Gdy gruczoł tarczycy nie wytwarza wystarczającej ilości hormonów, wszystko ulega spowolnieniu. Wprawdzie objawy nie są tak charakterystyczne jak w przypadku nadczynności tarczycy, ale wcale nie mniej dokuczliwe. Niezawinione przybieranie na wadze, senność, brak ochoty na wysiłek fizyczny to tylko część problemów.

Pojawiają się także bóle mięśni i stawów, skóra jest wysuszona, pękająca szczególnie na łokciach i kolanach. Włosy stają się łamliwe, wypadają. Badania krwi wykazują podwyższony cholesterol.

Najbardziej jednak dotkliwą konsekwencją niedoczynności tarczycy są w przypadku kobiet trudności z zajściem w ciążę.

• Badania: Trzeba zrobić przede wszystkim badania lalaboratoryjne. We krwi oznacza się poziom tyreotropiny TSH. Jeżeli stężenie TSH jest wyższe niż 3,5 mj/l świadczy o niedoczynności tarczycy. Oznaczony zostanie również poziom hormonów tarczycy T3 i T4. Wynik poniżej normy oznacza niedoczynność gruczołu tarczycy.

• Leczenie: Jeśli badania wykażą, że twoja tarczyca pracuje zbyt wolno, będzie trzeba przyjmować hormon tarczycowy w tabletkach. Dzięki temu praca gruczołu zostanie wyrównana i znikną nieprzyjemne objawy.

U niektórych osób może być też potrzebne przyjmowanie jodu w tabletkach i zastosowanie specjalnej diety bogatej w ten pierwiastek. Dobre rezultaty przyniesie też dłuższy wypoczynek w nadmorskiej miejscowości.

Niedoczynność może być też niebezpieczna dla rozwoju dziecka, szczególnie w pierwszym trymestrze ciąży. Dlatego kobieta, której ta choroba dotyczy, planująca ciążę, musi się do tego wcześniej przygotować pod kierunkiem endokrynologa. Lekarz będzie odpowiednio zwiększał dawki hormonu tarczycy. Podobnie dzieje się, gdy niedoczynność zostanie wykryta już w czasie trwania ciąży.

• Dieta bogata w jod: Jod znajduje się w powietrzu, ziemi i wodzie. Najbardziej rozpowszechnionych sposobem uzupełniania niedoborów jest spożywanie bogatych w ten pierwiastek pokarmów, takich jak ryby morskie, owoce morza, drożdże oraz zboża i warzywa pochodzące z terenów bogatych w jod. I tak produkty roślinne z upraw na terenach nadmorskich będą miały wyższą zawartość jodu niż ich odpowiedniki pochodzące z południowej Polski.

Pożądane produkty to: śledź - pół dzwonka zawiera 30 mg (mikrogramów) jodu, dorsz 120 mg. Z warzyw najwięcej jodu ma szpinak - 200 mg/kg. Dobrym źródłem jest mleko, przetwory mleczne, jajka i jodowana sól. Można też pić wodę wzbogaconą jodem np. Jodica, 0,5 l - 1,60 zł.

• Produkty, dzięki którym uzupełnisz niedobór jodu:

• Wędzona makrela zawiera 40 mikrogramów jodu na 100 g produktu. To smaczna ryba, którą można zastąpić np. wędlinę.

• W Polsce sól kuchenna jest jodowana 3 - 19 mg/ kg. Ale nie jedzmy jej więcej niż 5 g ( łyżeczka) dziennie, nawet jeśli brak nam jodu.

• Algi morskie zawierają sporo jodu i fosforu. Można zjadać je w postaci sproszkowanej, albo sprasowane na płatek np. w sushi.

• Łosoś, jak każda ryba morska jest bogatym źródłem jodu. W 100 g zawiera 44 mikrogramy tego pierwiastka.

Gdy w rodzinie występowały już choroby tarczycy, można mieć do nich skłonności. Wtedy warto, nawet jeśli nie zauważamy objawów, sprawdzać poziom TSH we krwi, np. raz w roku. Badania kontrolne powinny zrobić także kobiety, które planują ciążę. Jeśli chorują na niedoczynność lub nadczynność, trzeba ją najpierw wyrównać.

---

Tarczyca, jeśli jest zdrowa wychwytuje zwykle tyle jodu z powietrza, wody, pokarmów, ile jest jej potrzebne. Ma też zawsze do dyspozycji pewien zapas. Jeśli jednak zaczyna odczuwać długotrwały brak pierwiastka, wyraźnie odbija się to na jej pracy. Wówczas właśnie na szyi może pojawić się tzw. wole guzkowe.

• Objawy: Zdarzyć się może, że oglądając szyję w lustrze wyczujesz pod palcami guzek. Czasem zgrubienie jest na tyle duże, że widać je nawet gołym okiem. Ale może być i tak, że szyja powiększa się tylko w obwodzie, więc golfy i kołnierzyki stają się nagle zbyt ciasne. Tarczyca, która dostaje zbyt mało jodu, radzi sobie z deficytem w myśl zasady: im będzie większa, tym więcej wyprodukuje hormonów, potrzebnych do prawidłowej pracy. Wole guzkowe pojawia się przy nadczynności, ale i niedoczynności. Jest najczęstszą chorobą tarczycy w Polsce.

• Badania: Najważniejszym badaniem będzie w tym wypadku zrobienie USG tarczycy. Podczas tego badania lekarz przesuwa po szyi głowicę wysyłającą ultradźwięki i obserwuje na ekranie monitora obraz wnętrza tarczycy. Badanie pozwoli ocenić położenie, wielkość i kształt gruczołu. Może także rozpoznać nawet bardzo małe, np. dwumilimetrowe guzki. Nie uda się jednak podczas tego badania określić czy są one łagodne, czy złośliwe.

USG tarczycy jest bezbolesne i nie trzeba się do niego specjalnie przygotowywać. Ze skierowaniem od endokrynologa można zrobić je bezpłatnie, jest refundowane przez NFZ. Prywatnie trzeba zapłacić ok. 150 zł.

• Leczenie: Podczas badania USG lekarz może wykryć guzek lub nawet kilka, różnej wielkości. Na podstawie pewnych cech (ultrasonograficznych), widocznych już w badaniu, skieruje cię na scyntygrafię lub biopsję aspiracyjną cienkoigłową. Biopsja jest konieczna, np. gdy średnica guzka przekracza jeden cm. Nie musisz się jej obawiać, bo nie jest bolesna. Lekarz pod kontrolą USG nakłuje guzek w szyi. Brzmi to przerażająco, ale igła jest tak cieniutka, że nie sprawi ci bólu większego niż ukłucie komara. Lekarz pobierze z guzka tkankę i odda do badania cytologicznego. Wynik będzie zawierał informację czy to nowotwór złośliwy czy zmiana łagodna.

Scyntygrafia (SCC) to badanie, które wykorzystuje izotopy promieniotwórcze (wypija się roztwór) do sprawdzenia charakteru guzków tzw. jodochłonności. Guzki, które nie gromadzą radioizotopu są "zimne" i mogą mieć charakter nowotworu złośliwego. Natomiast guzki "gorące", czyli te, które go gromadzą świadczą najczęściej o nadczynności tarczycy. Badanie jest bezpieczne, ale po jego zakończeniu trzeba wypić 1,5 l wody, by jak najszybciej wydalić z moczem radioizotop.

• Gdy guzek jest niebezpieczny: Co dwudziesty wykryty guzek w tarczycy wymaga leczenia onkologicznego. Najczęściej jest to rak brodawkowaty. Długo nie daje przerzutów, choć rozwija się latami. Dzięki temu często udaje się uratować choremu życie. Tarczycę, w której zostanie znaleziony złośliwy guzek trzeba w całości usunąć operacyjnie. Potem konieczne jest przyjmowanie radioaktywnego jodu i wizyty kontrolne.

Prawidłowa praca tarczycy zależy także od tego, jak funkcjonuje układ immunologiczny. Kobiety ze względu na burze hormonalne znacznie częściej zapadają na tzw. choroby autoimmunologiczne.

Ich organizm wytwarza nagle przeciwciała, powodując przewlekłe zapalenie, w tym wypadku tarczycy. Jeśli w skutek tego zaczyna ona produkować nadmierne ilości hormonów, to oznacza chorobę Gravesa Basedowa.

• Objawy: Obwód szyi powiększa się w charakterystyczny sposób. Uwydatnia się na niej wole w postaci wypukłości. Pojawia się tzw. wytrzeszcz oczu. Takim objawom towarzyszą też typowe dla nadczynności pobudliwość, chudnięcie, kołatanie serca czy drżenie rąk.

• Badania: Trzeba zrobić badania hormonów tarczycy we krwi, a także poziomu TSH.

Potrzebne będzie również określenie tzw. przeciwciał tarczycowych w surowicy i USG, a jeśli wole okaże się guzkowe, także scyntygrafia lub biopsja aspiracyjna cienkoigłowa.

• Leczenie: Endokrynolog przepisze leki przeciwtarczycowe, hamujące produkcje hormonów tarczycy. Skuteczna jest terapia jodem radioaktywnym. Podaje się go doustnie, w określonej dawce. Gromadzi się tylko w tarczycy, a jego nadmiar jest wydalony z moczem. Przez dobę trzeba zostać w szpitalu. Jod radioaktywny emituje promieniowanie, które niszczy miąższ tarczycy, a to sprawia, że gruczoł sam się zmniejsza.

Jeżeli nasz układ immunologiczny produkuje bardzo dużo przeciwciał wymierzonych we własną tarczycę, w konsekwencji niszczy ją. Wówczas, podobnie jak w przypadku choroby Gravesa Basedowa wywiązuje się przewlekłe autoimmunologiczne zapalenie. Tylko tym razem gruczoł zamiast rosnąć, zanika. Prowadzi do niedoczynności tarczycy i jest rozpoznawane jako choroba Hashimoto.

• Objawy: Choroba może przebiegać bez żadnych objawów, dlatego często jest późno wykrywana. Z czasem rozwija się niedoczynność i pojawiają się jej skutki. Zmęczenie, senność, ogólne spowolnienie dają się we znaki. Życie utrudniają kłopoty z pamięcią i koncentracją,

skóra robi się sucha. Miesiączki są obfite. Może powodować zaburzenia owulacji, co utrudnia zajście w ciążę. Rośnie poziom cholesterolu we krwi, mimo stosowania diety. Pojawia się też nieuzasadnione tycie.

• Badania: Lekarz skieruje na badania hormonów tarczycy we krwi, poziomu TSH i określenie przciwciał tarczycowych. Specjalista nawet dotykiem rozpozna charakterystyczną dla tej choroby zmienioną budowę gruczołu. Konieczne będzie jednak wykonanie USG tarczycy. Pozwoli ocenić jak bardzo gruczoł został już zniszczony, czy są w nim widoczne guzki lub pozapalne zrosty.

• Leczenie: Trzeba przyjmować lek (całe życie), który wyrówna poziom hormonów tarczycy we krwi. Zażywa się go raz dziennie, na czczo, pół godziny przed śniadaniem, aby dobrze się wchłonął. Potrzebne są systematyczne kontrole TSH i cholesterolu. Jeśli są guzki, konieczna będzie biopsja.

Anna Gumowska