Udar: jak go uniknąć
Ta poważna choroba mózgu coraz częściej przytrafia się osobom w sile wieku. Może być wysoką ceną, jaką płacimy za życie w stresie, otyłość, nadciśnienie. Poznaj najważniejsze fakty o udarze, by móc się przed nim uchronić.
Czym jest udar i jakie są jego rodzaje?
Mózg musi być stale zaopatrywany w tlen i składniki odżywcze. Gdy ten proces zostanie zakłócony, dochodzi do udaru. Wyróżniamy jego trzy rodzaje:
Niedokrwienny: Występuje, gdy skrzep krwi zatyka naczynie krwionośne i krew nie dopływa do mózgu, powodując jego niedotlenienie. Dotyczy on ok. 80 proc. chorych. Grozi np. osobom cierpiącym na miażdżycę.
Krwotoczny: Ten rodzaj udaru stanowi ok. 20 proc. przypadków. Dotyczy chorych z nadciśnieniem, tętniakiem mózgu. Podczas udaru krwotocznego nagle pęka zatkane naczynie krwionośne i krew wylewa się do mózgu lub przestrzeni między nim a czaszką (stąd potoczna nazwa: wylew). Tworzący się wówczas krwiak powoduje niedotlenienie mózgowe.
Tzw. mały udar: Jest to chwilowe zaburzenie funkcji neurologicznych, np. czucia, widzenia. Objawy ustępują w ciągu doby. Ten rodzaj udaru jest ważnym sygnałem ostrzegawczym, ponieważ często poprzedza wystąpienie udaru niedokrwiennego.
Prosty test pozwoli szybko rozpoznać objawy udaru
Udar krwotoczny poprzedzają charakterystyczne objawy: bardzo silny, nagły ból głowy, wymioty, drgawki, utrata przytomności. Rozpoznanie udaru niedokrwiennego nie jest już takie oczywiste. Jeśli podejrzewamy go u bliskiej osoby, warto przeprowadzić u niej test FAST. Po polsku ten angielski skrót znaczy "szybko" i pochodzi od czterech słów: face (twarz), arm (ramię), speach (mowa), time (czas).
Twarz. Prosimy chorego, by się uśmiechnął. Jeśli to udar, jeden kącik ust opada.
Ręce. Prosimy chorego o podniesienie rąk. Jeśli doszło do udaru, jedna ręka będzie opadać. Trudno ją np. podać drugiej osobie. Co ważne, problemy mogą dotyczyć również nogi po tej samej stronie: nie można zrobić kroku.
Mowa. Prosimy o wypowiedzenie jakiegoś zdania. Chory po udarze będzie miał trudności z jego powtórzeniem. Mowa staje się bełkotliwa, pojawiają się kłopoty z przełykaniem śliny. Osoba po udarze może nawet się nią zakrztusić.
Czas. Jeśli podczas wykonywania wyżej wymienionych zadań coś nas zaniepokoi, jak najszybciej wzywamy karetkę.
Wskazówki, dzięki którym obniżysz ryzyko choroby
W Polsce co roku na udar zapada 60-70 tysięcy osób. Jego konsekwencje są bardzo poważne: niedowłady, zaburzenia czucia, trudności z mową czy pamięcią. Lekarze przekonują, że zmiany w stylu życia i badania kontrolne to najskuteczniejszy sposób, by zmniejszyć zagrożenie. Pomoże w tym lista ośmiu najważniejszych zaleceń.
1. Utrzymywanie w ryzach ciśnienia krwi. Nie powinno ono przekraczać wartości 139/89 mmHg. Obniżenie ciśnienia skurczowego o 20 mmHg, a rozkurczowego o 10 mmHg, zmniejsza ryzyko udaru o ponad 40 procent. Dlatego jeśli masz nadciśnienie, nie zapominaj o przyjmowaniu leków.
2. Dbanie o prawidłową masę ciała. Nadwaga prowadzi do zaburzeń gospodarki lipidowej - podwyższonego poziomu trójglicerydów i obniżenia poziomu dobrego cholesterolu HDL. To zwiększa ryzyko chorób układu krążenia, w tym udaru. Dowiedziono, że kobiety, u których obwód pasa przekroczył 81 cm, mają o 60 proc. większe szanse na rozwój nadciśnienia, a tym samym rośnie ryzyko udaru mózgu. To samo dotyczy panów, którzy w pasie mają więcej niż 101 cm.
3. Zdrowe tłuszcze i witaminy. Dietetycy i lekarze zgodnie zalecają tzw. dietę śródziemnomorską. Zakłada ona wyeliminowanie tłuszczów zwierzęcych na rzecz roślinnych (olej rzepakowy, oliwa), rzadsze jedzenie mięsa, a częstsze jarzyn, owoców i ryb.
4. Codzienny ruch. Jeśli ciśnienie tętnicze jest nieznacznie podwyższone, to dzięki regularnej aktywności fizycznej można obniżyć je do bezpiecznego dla zdrowia poziomu. I to bez stosowania leków! Natomiast przy nadciśnieniu tętniczym utrwalonym, odpowiednio dobrany (niezbyt forsowny) wysiłek powinien być nieodłącznym - obok leków i diety - elementem kompleksowej terapii.
5. Dobry poziom cukru i cholesterolu. Zarówno cukrzyca, jak i zbyt wysoki poziom cholesterolu zwiększają ryzyko udaru. Dlatego regularnie się badaj - raz do roku sprawdź, jaki masz we krwi poziom glukozy (norma: poniżej 100 mg/dL), cholesterolu (norma: poniżej 200 mg/dL) i trójglicerydów (norma: poniżej 150 mg/dL).
6. Unikanie alkoholu. Tuż po wypiciu dużych ilości wysokoprocentowych trunków wzrasta ciśnienie i krzepliwość krwi, co zwiększa ryzyko powstania zakrzepu.
7. Rzucenie lub ograniczenie palenia. Ryzyko wystąpienia udaru mózgu jest uzależnione od liczby wypalanych papierosów i np. u nałogowych palaczy, palących powyżej 40 sztuk papierosów dziennie, jest dwa razy większe niż u palących mniej niż 10 sztuk. Zmniejszenie ryzyka wystąpienia udaru mózgu występuje już po 2 latach od rzucenia palenia, a po upływie 5 lat jest takie jak u osób niepalących.
8. Regularny odpoczynek i relaks. Dzięki nim nie dopuścimy do kumulowania się stresu. To ważne, ponieważ stałe napięcie powoduje skurcz tętnic, podnosi poziom tłuszczów i cukru we krwi. Wówczas naczynia ulegają stopniowo coraz silniejszym uszkodzeniom, postępuje zwężenie i stwardnienie naczyń, czyli jedna z głównych przyczyn udaru mózgu.
Uwaga na migotanie przedsionków
Lekarze podkreślają, że schorzenie to aż pięciokrotnie zwiększa ryzyko udaru. Jest to najczęściej występujące zaburzenie rytmu serca. Szacuje się, że choroba może wystąpić u co czwartej osoby powyżej 40. roku życia. Jej objawy to m.in. szybkie, nieregularne bicie serca, kołatania, dyskomfort w klatce piersiowej. Szybka i nieregularna akcja przedsionków zmniejsza wydajność pompowania krwi do komór. Z powodu zastoju krwi w przedsionkach czasami tworzą się skrzepy. Mogą się one następnie odrywać i przemieszczać z prądem krwi, zatykając naczynia krwionośne i prowadząc do niedokrwiennego udaru mózgu.
Grzegorz Prasałek, interista, reumatolog
