Udar: jak go uniknąć
Ta poważna choroba mózgu coraz częściej przytrafia się osobom w sile wieku. Może być wysoką ceną, jaką płacimy za życie w stresie, otyłość, nadciśnienie. Poznaj najważniejsze fakty o udarze, by móc się przed nim uchronić.
Mózg musi być stale zaopatrywany w tlen i składniki odżywcze. Gdy ten proces zostanie zakłócony, dochodzi do udaru. Wyróżniamy jego trzy rodzaje:
Niedokrwienny: Występuje, gdy skrzep krwi zatyka naczynie krwionośne i krew nie dopływa do mózgu, powodując jego niedotlenienie. Dotyczy on ok. 80 proc. chorych. Grozi np. osobom cierpiącym na miażdżycę.
Krwotoczny: Ten rodzaj udaru stanowi ok. 20 proc. przypadków. Dotyczy chorych z nadciśnieniem, tętniakiem mózgu. Podczas udaru krwotocznego nagle pęka zatkane naczynie krwionośne i krew wylewa się do mózgu lub przestrzeni między nim a czaszką (stąd potoczna nazwa: wylew). Tworzący się wówczas krwiak powoduje niedotlenienie mózgowe.
Tzw. mały udar: Jest to chwilowe zaburzenie funkcji neurologicznych, np. czucia, widzenia. Objawy ustępują w ciągu doby. Ten rodzaj udaru jest ważnym sygnałem ostrzegawczym, ponieważ często poprzedza wystąpienie udaru niedokrwiennego.
Udar krwotoczny poprzedzają charakterystyczne objawy: bardzo silny, nagły ból głowy, wymioty, drgawki, utrata przytomności. Rozpoznanie udaru niedokrwiennego nie jest już takie oczywiste. Jeśli podejrzewamy go u bliskiej osoby, warto przeprowadzić u niej test FAST. Po polsku ten angielski skrót znaczy "szybko" i pochodzi od czterech słów: face (twarz), arm (ramię), speach (mowa), time (czas).
Twarz. Prosimy chorego, by się uśmiechnął. Jeśli to udar, jeden kącik ust opada.
Ręce. Prosimy chorego o podniesienie rąk. Jeśli doszło do udaru, jedna ręka będzie opadać. Trudno ją np. podać drugiej osobie. Co ważne, problemy mogą dotyczyć również nogi po tej samej stronie: nie można zrobić kroku.
Mowa. Prosimy o wypowiedzenie jakiegoś zdania. Chory po udarze będzie miał trudności z jego powtórzeniem. Mowa staje się bełkotliwa, pojawiają się kłopoty z przełykaniem śliny. Osoba po udarze może nawet się nią zakrztusić.
Czas. Jeśli podczas wykonywania wyżej wymienionych zadań coś nas zaniepokoi, jak najszybciej wzywamy karetkę.
W Polsce co roku na udar zapada 60-70 tysięcy osób. Jego konsekwencje są bardzo poważne: niedowłady, zaburzenia czucia, trudności z mową czy pamięcią. Lekarze przekonują, że zmiany w stylu życia i badania kontrolne to najskuteczniejszy sposób, by zmniejszyć zagrożenie. Pomoże w tym lista ośmiu najważniejszych zaleceń.
1. Utrzymywanie w ryzach ciśnienia krwi. Nie powinno ono przekraczać wartości 139/89 mmHg. Obniżenie ciśnienia skurczowego o 20 mmHg, a rozkurczowego o 10 mmHg, zmniejsza ryzyko udaru o ponad 40 procent. Dlatego jeśli masz nadciśnienie, nie zapominaj o przyjmowaniu leków.
2. Dbanie o prawidłową masę ciała. Nadwaga prowadzi do zaburzeń gospodarki lipidowej - podwyższonego poziomu trójglicerydów i obniżenia poziomu dobrego cholesterolu HDL. To zwiększa ryzyko chorób układu krążenia, w tym udaru. Dowiedziono, że kobiety, u których obwód pasa przekroczył 81 cm, mają o 60 proc. większe szanse na rozwój nadciśnienia, a tym samym rośnie ryzyko udaru mózgu. To samo dotyczy panów, którzy w pasie mają więcej niż 101 cm.
3. Zdrowe tłuszcze i witaminy. Dietetycy i lekarze zgodnie zalecają tzw. dietę śródziemnomorską. Zakłada ona wyeliminowanie tłuszczów zwierzęcych na rzecz roślinnych (olej rzepakowy, oliwa), rzadsze jedzenie mięsa, a częstsze jarzyn, owoców i ryb.
4. Codzienny ruch. Jeśli ciśnienie tętnicze jest nieznacznie podwyższone, to dzięki regularnej aktywności fizycznej można obniżyć je do bezpiecznego dla zdrowia poziomu. I to bez stosowania leków! Natomiast przy nadciśnieniu tętniczym utrwalonym, odpowiednio dobrany (niezbyt forsowny) wysiłek powinien być nieodłącznym - obok leków i diety - elementem kompleksowej terapii.
5. Dobry poziom cukru i cholesterolu. Zarówno cukrzyca, jak i zbyt wysoki poziom cholesterolu zwiększają ryzyko udaru. Dlatego regularnie się badaj - raz do roku sprawdź, jaki masz we krwi poziom glukozy (norma: poniżej 100 mg/dL), cholesterolu (norma: poniżej 200 mg/dL) i trójglicerydów (norma: poniżej 150 mg/dL).
6. Unikanie alkoholu. Tuż po wypiciu dużych ilości wysokoprocentowych trunków wzrasta ciśnienie i krzepliwość krwi, co zwiększa ryzyko powstania zakrzepu.
7. Rzucenie lub ograniczenie palenia. Ryzyko wystąpienia udaru mózgu jest uzależnione od liczby wypalanych papierosów i np. u nałogowych palaczy, palących powyżej 40 sztuk papierosów dziennie, jest dwa razy większe niż u palących mniej niż 10 sztuk. Zmniejszenie ryzyka wystąpienia udaru mózgu występuje już po 2 latach od rzucenia palenia, a po upływie 5 lat jest takie jak u osób niepalących.
8. Regularny odpoczynek i relaks. Dzięki nim nie dopuścimy do kumulowania się stresu. To ważne, ponieważ stałe napięcie powoduje skurcz tętnic, podnosi poziom tłuszczów i cukru we krwi. Wówczas naczynia ulegają stopniowo coraz silniejszym uszkodzeniom, postępuje zwężenie i stwardnienie naczyń, czyli jedna z głównych przyczyn udaru mózgu.
Lekarze podkreślają, że schorzenie to aż pięciokrotnie zwiększa ryzyko udaru. Jest to najczęściej występujące zaburzenie rytmu serca. Szacuje się, że choroba może wystąpić u co czwartej osoby powyżej 40. roku życia. Jej objawy to m.in. szybkie, nieregularne bicie serca, kołatania, dyskomfort w klatce piersiowej. Szybka i nieregularna akcja przedsionków zmniejsza wydajność pompowania krwi do komór. Z powodu zastoju krwi w przedsionkach czasami tworzą się skrzepy. Mogą się one następnie odrywać i przemieszczać z prądem krwi, zatykając naczynia krwionośne i prowadząc do niedokrwiennego udaru mózgu.
Grzegorz Prasałek, interista, reumatolog
