Czemu tak lubimy "życiowe" seriale?

Nie ma to jak obejrzeć w telewizji film "do obiadu". Po południu niemal wszystkie stacje emitują tzw. seriale paradokumentalne. Mamy wrażenie, że są to... prawdziwe historie. Tymczasem nazwa: paradokumentalne znakomicie oddaje ich zawartość.

Sposób realizacji przypomina dokument; odbiorca czuje się tak, jakby podglądał życie ludzi z krwi i kości, sfilmowane ukrytą kamerą. Natomiast fabuła jest zmyślona, stworzona przez scenarzystów. Takie programy jak "Trudne sprawy" w Polsacie czy "Ukryta prawda" w TVN cieszą się dużą popularnością.

Jedną z przyczyn tego zjawiska jest fakt, że grają w nich zwyczajni ludzie, wybrani przez filmowców spośród chętnych, którzy przyszli na casting. Jeśli w ogóle pojawia się na ekranie jakiś zawodowiec, to gościnnie, niczym Krzysztof Ibisz w roli samego siebie w "Pamiętnikach z wakacji". Pozostali nie mają nic wspólnego z aktorstwem. Widzowie identyfikują się z takimi bohaterami.

- Są zwyczajni, a więc nam bliscy, bo tacy jak my - zauważa psycholog Hanna Miller. - Perypetie tych postaci mogą nam też uświadomić nasze własne problemy, a nawet i podsunąć pomysł, jak je rozwiązać. Widz paradokumentu nie tylko śledzi losy bohaterów, ale może też się dowiedzieć, co myśleli w poszczególnych sytuacjach, gdyż potem oni sami komentują je wprost do kamery, niczym w programie informacyjnym. Dodatkowo głos lektora objaśnia nam co jakiś czas, co dzieje się na ekranie i dlaczego. Serial nie ma więc dla telewidzów tajemnic.

Jego atrakcyjność potęguje to, że jest dobrze osadzony w naszych codziennych, polskich realiach. Postacie są normalnie ubrane, posługują się językiem potocznym, mają mieszkania i auta takie jak wielu ludzi. Twórcy paradokumentów wzbudzają ciekawość widzów poprzez sam wybór tematu.

Akcja takich seriali jak "Komisariat", "Szpital" czy "19+" (o maturzystach wkraczających w dorosłość) rozgrywa się wprawdzie w rzeczywistości dziejącej się tuż za rogiem, ale... nie zawsze dostępnej i nie dla każdego. - Chcę więcej wiedzieć, czym teraz żyje młodzież. Dlatego oglądam "Szkołę", kiedy mogę, bo ten serial opowiada o uczniach szkół średnich, a ja mam córkę w liceum - mówi Zofia Borcowska (48 l.) pielęgniarka z Konina. - Może dzięki temu nauczę się lepiej rozmawiać lepiej z moją Kasią. Jest skryta, od niej wszystkiego się nie dowiem. Z serialami bywa różnie, ale mogą nas nie tylko rozerwać, ale i trochę poedukować...

Gatunek seriale paradokumentalne powstał w USA i Wielkiej Brytanii. Najwięcej kręcą ich teraz Włosi i Niemcy. W Polsce bardzo dobrze przyjęły się przygody policjantów i detektywów oraz inscenizacje rozpraw sądowych, np. "Komisariat", "Sędzia Anna Maria Wesołowska". Teraz najpopularniejsze są historie obyczajowe, np. "Oszukane", "Słoiki". Odtwórcy ról - amatorzy, dostają scenariusz krótko przed zdjęciami. Na planie reżyser instruuje, jakie emocje mają towarzyszyć poszczególnym scenom. Reszta to improwizacja.

- Niektórzy moi znajomi żartują z seriali paradokumentalnych. Natomiast ja je lubię i uważam, że mogą być pomocne w życiu - mówi Agnieszka Wójcik (35 l.), sprzedawczyni z Białegostoku. Jak twierdzi, dzięki jednemu z odcinków "Ukrytej prawdy" wykryła u siebie przypadłość, o której nie miała pojęcia.

- To było zaraz po tym, jak urodziłam pierwsze dziecko - opowiada. - Myślałam, że będę cała w skowronkach, tymczasem działo się ze mną coś dziwnego: ciągle się czegoś bałam, byłam przygnębiona i pozbawiona energii. A w duszy... jak bym nie chciała wcale tego maleństwa! Czułam się z tym okropnie. Któregoś popołudnia jednym okiem patrzyła na dziecko, drugim oglądała "Ukrytą prawdę".

- Pod koniec odcinka okazało się, że bohaterka cierpi na tzw. depresję poporodową. Pamiętam, że mnie olśniło! W mojej rodzinie nigdy coś takiego się nie zdarzyło, nie miałam więc wiedzy na ten temat. A z serialu się dowiedziałam! Powiedziałam o tym mężowi, który załatwił mi wizytę u lekarza, a ten skierował na terapię. I proszę sobie wyobrazić, że to pomogło! Myślę, że gdybym nie zorientowała się, co mi dolega, mogłoby się to różnie skończyć, bo przez chwilę miałam nawet myśli samobójcze.

Czego szukamy w serialach paradokumentalnych?

Prof. Wiesław Godzic, medioznawca, socjolog. Uniwersytet SWPS: - Od zarania dziejów w ludziach tkwi głód opowieści. Najpierw chętnie słuchaliśmy opowiadań, a obecnie, dzięki rozwojowi techniki, możemy śledzić też obraz, co jest przyjemne. Cieszymy się, że perypetie bohaterów oglądamy w zaciszu domowym. I wreszcie: oni są tak zwyczajni, że możemy się do nich porównać. Myśl: "Ja postąpiłbym mądrzej" sprawia przyjemność. Podobnie: "Zagrałbym to lepiej".

Czy z oglądania takich filmów płynie jakiś pożytek?

- Jeśli mamy świadomość, że to fikcja, to dobrze. Bawmy się. Ale jeśli wierzymy, że oglądamy dokument - niekoniecznie! Wprawdzie zawsze możemy się dowiedzieć czegoś nowego, ale bałbym się, że paradokumenty upraszczają rzeczywistość.

To znaczy?

- Promują proste rozwiązania. Np. odcinek o alkoholiku, który dręczy rodzinę, zwykle kończy się obietnicą, że już nie będzie pił. W życiu inaczej to wygląda.

Dorota Filipkowska