Księża wobec bezpieki
Efekt badań prowadzonych przez ks. Tadeusza Isakowicza-Zaleskiego w archiwach IPN dotyczących inwigilacji krakowskiego Kościoła przez UB i SB.
Książka ma charakter popularnonaukowy: jej celem jest opisanie i zrozumienie postaw duchowieństwa katolickiego wobec działań komunistycznej bezpieki. Działania te wyglądały różnie w różnych okresach PRL-u: od zastraszania, gróźb czy szantażu przechodzono do metod bardziej subtelnych, próbując wciągać duchownych we współpracę poprzez rozmowy, perswazję, obietnice rozmaitych życiowych udogodnień. Zdecydowana większość duchownych potrafiła oprzeć się zarówno zastraszaniu, jak i pokusom, a wśród tych, którzy wyrazili zgodę na współpracę, niemałą grupę stanowili ci, którzy potrafili ją po jakimś czasie zerwać. Omawiając poszczególne przypadki, ks. Isakowicz-Zaleski sięga nie tylko do esbeckich dokumentów, ale również do wiedzy pochodzącej z innych źródeł.
Książka składa się z ośmiu rozdziałów. W pierwszym - Czas otwartej walki z Kościołem - zestawiono sylwetki kapłanów prześladowanych w latach stalinowskich z sylwetkami tych, którzy zdecydowali się w tym czasie na kolaborację z władzą komunistyczną. W drugim - Działania operacyjne - opisano losy kilku księży zaangażowanych w wspieranie opozycji w latach 80. (m.in. ks. Kazimierza Jancarza i ks. Adolfa Chojnackiego, którym książka jest dedykowana), a także przedstawiono działania podejmowane przeciwko nim przez bezpiekę.
W trzecim - Doniesienia - omówiono przykłady znanych księży, na temat których bezpieka zbierała donosy od innych duchownych lub od świeckich informatorów. Część czwarta przynosi sylwetki tych duchownych, którzy Oparli się werbunkowi, część piąta - Pozorna współpraca - tych, których zarejestrowano "na wyrost", bądź takich, którzy po wyrażeniu zgody na współpracę nie składali doniesień i unikali kontaktów z funkcjonariuszami bezpieki, natomiast część szósta opowiada o tych, którzy Zerwali współpracę. Wreszcie w rozdziale siódmym - Współpraca - omówione zostają przypadki tych duchownych, którzy zgodzili się na poufne kontakty z UB lub SB i przekazywali informacje. Przykłady dyskusyjne, a także inne kwestie wymagające osobnego omówienia, znalazły się w ostatnim, ósmym rozdziale, zatytułowanym Problemy.
Książka niewątpliwie uporządkuje toczące się od wielu miesięcy dyskusje na temat tzw. lustracji duchownych. Jest to mocny głos badacza i jednocześnie świadka, który poszukując prawdy o tamtych trudnych czasach, chce zarazem pokazać rozmaite uwikłania, jakie wpływały na decyzje konkretnych osób.
"Księża wobec bezpieki", Ks. Tadeusz Isakowicz -Zaleski. Społeczny Instytut Wydawniczy Znak. Premiera: luty 2007.
