Czy kontekst klimatyczny w tworzeniu przepisów prawnych umożliwi lepszą adaptację do zmian klimatu?
Instytut Ochrony Środowiska - Państwowy Instytut Badawczy ma przyjemność zaprezentować zbiór wytycznych, które w procesie kreowania polityk sektorowych czy tworzenia prawa mogą stanowić wsparcie realizacji przez Polskę założeń unijnej polityki klimatycznej. Eksperci zwracają szczególną uwagę na adaptację do zmian klimatu jako kryterium klimatyczne, które powinno stanowić ważny element podczas procesu prawodawczego, co aktualnie nie zawsze jest uwzględniane.
Zmniejszenie emisji gazów cieplarnianych oraz adaptacja do skutków postępujących zmian klimatu to dwa największe wyzwania współczesnego społeczeństwa. W zakresie mitygacji, czyli ogółu działań mających na celu ograniczenie skali lub tempa globalnego ocieplenia, a pośrednio jego skutków, prawodawstwo unijne tworzy grunt pod działania zmierzające do osiągnięcia globalnego celu w zakresie zredukowania emisji i eliminowania paliw kopalnych z procesów gospodarczych. Co jednak w przypadku zmian klimatu, które już są realnym wyzwaniem? Odpowiedzią jest adaptacja. Obecnie Unia Europejska w tej kwestii wyznacza wyłącznie ogólne kierunki w tym obszarze, pozostawiając szczegółowe rozwiązania w gestii państw członkowskich.
Jednym z kluczowych obszarów, w ramach którego należy wykonać znaczną pracę, zmierzającą do uwzględnienia kryterium klimatycznego są regulacje prawne. W odpowiedzi na tak zakreśloną potrzebę, Instytut Ochrony Środowiska - Państwowy Instytut Badawczy ekspertów Fundacji Ekonomistów Środowiska i Zasobów Naturalnych do pomocy przy opracowaniu wskaźników (wraz z wytycznymi ich monitorowania), które pozwolą na uwzględnienie problematyki adaptacji do zmian klimatu w toku projektowania dokumentów strategicznych i przepisów prawnych. W założeniach stworzony materiał powinien dać także podstawę do oceny efektywności podjętych działań w zakresie dostosowania społeczeństwa, gospodarki oraz środowiska naturalnego do zmieniającej się rzeczywistości.
- Walka ze zmianami klimatu musi mieć dwuwymiarowy charakter. Równolegle powinniśmy skupić się na podjęciu środków zmniejszających poziom emisji gazów cieplarnianych oraz postawić na działania mające na celu wdrożenie odpowiednich strategii i działań legislacyjnych w zakresie adaptacji do negatywnych konsekwencji wywołanych zmianami klimatu. Tylko działania adaptacyjne oparte o przemyślaną strategię oraz ramy prawne są właściwą odpowiedzią na konsekwencje zmian zachodzących w środowisku, a musimy pamiętać, że beneficjentami działań dostosowawczych staniemy się nie tylko my - będą nimi również kolejne pokolenia. Wskaźniki opracowane w ramach projektu badawczego realizowanego przez Instytut Ochrony Środowiska - Państwowy Instytut Badawczy w ramach projektu Klimada 2.0 stanowią narzędzie analityczne, które właściwie wykorzystane z pewnością wspomoże proces podejmowania decyzji w zakresie planowania i tworzenia prawa. W ocenie Instytutu może ono dać szansę na wypracowanie takiego kształtu regulacji, który zapewni zwiększenie zdolności przystosowawczych polskiej gospodarki i społeczeństwa do zmian klimatu - wyjaśnia dr inż. Krystian Szczepański, Dyrektor IOŚ-PIB.
Wskaźniki adaptacyjne zaproponowane do wykorzystania w procesie legislacyjnym ujęto według sektorów: środowiskowego, gospodarczego oraz społecznego. Grupa wskaźników środowiskowych uwzględnia obszar rolnictwa, gospodarki wodnej oraz środowiska w zakresie ochrony przyrody i zachowania różnorodności biologicznej. Wskaźniki gospodarcze dotyczą efektywności energetycznej Polski, energii w zakresie infrastruktury energetycznej, a także przemysłu i transportu. Wskaźniki społeczne skupiają się na budownictwie, mieszkalnictwie, planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, zdrowiu oraz turystyce.
Odporność UE na zmiany klimatu do 2050 roku
W czerwcu 2021 r. Komisja Europejska opublikowała Europejskie Prawo o Klimacie (Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/1119 z dn. 30 czerwca 2021 r.), które tworzy "ramy służące osiągnięciu postępów w realizacji globalnego celu w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu ustanowionego w art. 7 porozumienia paryskiego" (art. 1 akapit 2). Dodatkowo Rozporządzenie zobowiązuje państwa członkowskie do zintensyfikowania działań mających na celu osiągnięcie rezultatów w zakresie obranego celu. Chcąc wyegzekwować realizację założeń, regulacja przewiduje przegląd postępów w realizacji celu poczynionych przez kraje UE. Co ważne, również w ramach porozumienia paryskiego uregulowano prawnie ustalenia stron UNFCCC z 2010 roku w zakresie ograniczenia przyszłego globalnego ocieplenia do wartości znacznie poniżej 2°C w stosunku do poziomu sprzed rewolucji przemysłowej, dając tym samym podstawy legislacyjne do działań w zakresie mitygacji.
Jedno jest pewne. Przystosowanie polskiej gospodarki i społeczeństwa zarówno do adaptacji do zmian klimatu, jak i docelowego ich ograniczenia ich efektów, wymaga opracowania stosownych strategii i stworzenia ram prawnych, umożliwiających praktyczną realizację założeń strategicznych. Niezwykle ważne jest włączenie do tego procesu narzędzi analitycznych, które wykorzystują wskaźniki adaptacyjne, określają zasady ich monitorowania i sposób interpretacji pozyskanych wyników. Dyskusja będąca przyczynkiem do dalszych prac nad tymi rozwiązaniami jest niezwykle istotna. Dzięki niej, tworzący prawo będą mogli projektować akty normatywne w sposób zapewniający Polsce osiągnięcie ambitnych celów adaptacyjnych, ale też i mitygacyjnych wyznaczonych przez Unię Europejską.
