Zjawisko depresji u dzieci i młodzieży

Nawet wśród specjalistów termin "depresja" służy często do opisywania trzech różnych poziomów tego zjawiska: przygnębienia, syndromu depresji i prawdziwych zaburzeń depresyjnych.

Przygnębienie

Przygnębienie i stan rozpaczy są zjawiskami znacznie głębszymi do zwyczajnego smutku. Dziecko czy nastolatek nie widzi jasnych stron swojego życia, przestaje uczuciowo angażować się w kontakty z innymi ludźmi, zaniedbuje się w nauce i codziennych czynnościach. Wiąże się to z negatywną samooceną i pesymistycznym myśleniem o przyszłości.

Takie myśli pociągają za sobą pogarszanie się nastroju, a uczucie zniechęcenia rozszerza się prawie na wszystkie dziedziny życia. Przeżywanie takich uczuć jest usprawiedliwione jako reakcja na nieprzyjemne sytuacje i kłopoty, pod warunkiem, że ich natężenie nie jest duże i proporcjonalne do rzeczywistych problemów.

Syndrom depresji

Jest to pewien zespół symptomów, do którego należą m.in.: ogólne obniżenie nastroju, płaczliwość, utrata apetytu, bezsenność lub inne zaburzenia snu, drażliwość, osłabienie pamięci i koncentracji uwagi, apatia i brak energii życiowej. O syndromie depresyjnym u dziecka czy młodego człowieka możemy mówić wtedy, gdy sprawia ono/on wrażenie zrozpaczonego, smutnego, pozbawionego radości życia (anhedonia) i zainteresowań.

Zaburzenia depresyjne

Psychiatryczna diagnoza depresji opiera się na stałych, typowych symptomach, utrzymujących się przez pewien określony czas i wyraźnie utrudniających normalne funkcjonowanie pacjenta. Utrzymywanie się objawów znacznie utrudniających życie i funkcjonowanie chorego jest podstawową różnicą pomiędzy syndromem depresyjnym a zaburzeniem depresyjnym. Klasyfikacja zaburzeń depresyjnych przez wiele lat była przedmiotem sporów specjalistów i często wprowadzano do niej modyfikacje.

Tzw. "duże epizody depresyjne" noszą w klasyfikacji Światowej Organizacji Zdrowia nazwę depresji endogennej, czyli "prawdziwej depresji". Jak jednak zaklasyfikować osoby, które z pewnością nie chorują na depresję endogenną, a jednak mają chroniczną skłonność do rozpaczy i smutku, przysparzających im ciągłego cierpienia?

Takie zaburzenia określane są mianem depresji neurotycznej. Łatwo je odróżnić od depresji endogennej, gdyż przyczyny i reakcje w depresji neurotycznej są po prostu normalnymi, lecz wyolbrzymionymi reakcjami na rzeczywiste wydarzenia i sytuacje.

W niektórych przypadkach depresji dzieci i młodzieży trudno jest odróżnić normalne w tym wieku gwałtowne zmiany nastrojów od procesów stricte chorobowych i patologicznych.

W poprzednich latach uważano, że depresja, jako choroba, występuje tylko u ludzi dorosłych. Dopiero od niedawna przyjmuje się, że definicje syndromu depresyjnego i zaburzeń depresyjnych można używać zarówno w diagnozowaniu dorosłych, jak i dzieci i młodzieży. Jak często depresja występuje u dzieci?

Wg najnowszych badań u ok.2 % dzieci depresja rozwija się przed okresem dojrzewania, a ok. 30% dzieci z tej grupy cierpi w dorosłym życiu na depresję endogenną. W badaniach nad dorosłymi ustalono, że 15-18 % populacji przeżywa na przestrzeni całego swojego życia przynajmniej jeden epizod depresyjny. Każdego roku na głęboką depresję zapada ok. 9 % populacji dorosłych ludzi na świecie. Należy pamiętać, że sama obecność objawów depresji nie świadczy o występowaniu chorobowych zaburzeń depresyjnych.

Przyczyny depresji u dzieci

Są podobne, jak u dorosłych: wpływy dziedziczne (genetyka), zaburzenia w biochemii mózgu (teoria aminowa), czynniki psychologiczne (negatywny wpływ środowiska, stresu, złych doświadczeń życiowych, zaburzenia stosunków rodzinnych, niedostateczna stymulacja). Żadna jednak z tych przyczyn nie wyjaśnia w pełni procesu powstawania depresji. Wraz z wkroczeniem w wiek dojrzewania zwiększa się liczba dziewcząt chorujących na depresję , w stosunku do liczby chłopców.

Świadczy to o tym, iż jedną z przyczyn powstawania depresji u młodych ludzi może być sposób, w jaki obie płcie radzą sobie ze stresem związanym z okresem dorastania. Jak już wspominałam, głębokie zaburzenia depresyjne mogą być uwarunkowane genetycznie, co zwiększa ryzyko przeciągania się długotrwałych problemów depresyjnych także w dorosłym życiu.

Jak leczyć depresję u dzieci i młodzieży i zapobiegać nawrotom choroby?

Leczenie farmakologiczne

W ostatnich latach, jak wskazuje praktyka i badania, przydatność środków farmakologicznych w leczeniu depresji u dorosłych jest coraz większa. W związku z tym próbuje się wykorzystywać leczenie farmakologiczne również w stosunku do dzieci i młodzieży z rozpoznaniem depresji. W terapii dorosłych pacjentów najczęściej stosuje się tzw. trójpierścieniowe leki antydepresyjne, gdyż ich skuteczność sięga 80%.

Pozytywne działanie leków uwidacznia się po ok. 2 tygodniach terapii i potem stale wzrasta, aż do momentu widocznej poprawy tych sfer życia pacjenta, które depresja zwykle zaburza. Wyraźna poprawa nastroju widoczna jest zarówno dla pacjenta, jak i dla jego otoczenia po ok. 6 tygodniach systematycznej kuracji farmakologicznej, prowadzonej zgodnie z zaleceniami lekarza co do dawek i częstotliwości podawania leku.

Do rodziny trójpierścieniowych leków antydepresyjnych należy wiele preparatów, lecz najczęściej stosowane to imipramina i amitryptylina. Tylko te dwa leki zostały dopuszczone do stosowania w psychiatrii dziecięcej. Pomimo sporej skuteczności w leczeniu dorosłych, nie potwierdziła się ona u dzieci, chociaż dane badawcze wskazują na skuteczność tych leków w leczeniu innych zaburzeń dziecięcych, np. moczenia nocnego.

Odkrycie związku pomiędzy poziomem serotoniny (neurotransmiter) w mózgu a występowaniem depresji, zaskutkowało wynalezieniem i wyprodukowaniem nowej rodziny leków przeciwdepresyjnych, tzw. inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI). Najczęściej stosowanym i popularnym wśród pacjentów lekiem z tej grupy jest Prozac (fluoksetyna).

SSRI wypierają trójpierścieniowe leki antydepresyjne, gdyż przy podobnej skuteczności dają jednak zdecydowanie mniej skutków ubocznych. Leki te nie zyskały zgody na stosowanie u dzieci. Były jednak testowane przez badaczy amerykańskich w warunkach laboratoryjnych i okazało się, iż nie są bardziej skuteczne niż placebo, jeśli chodzi o leczenie dzieci i nastolatków.

Psychoterapia

Najnowsze badania dowodzą, że metody psychologiczne są równie skuteczne w leczeniu wielu zaburzeń psychicznych jak inne metody interwencji, a w leczeniu depresji u dzieci i młodzieży są nawet bardziej skuteczne niż farmakoterapia.

Jest wiele form i metod psychoterapii, a jedną z nich jest terapia poznawcza, podczas której następuje modyfikowanie i przeobrażanie procesów poznawczych (myślowych), które wywierają wpływ na nastrój i zachowanie.

Właśnie ta forma psychoterapii okazała się skuteczną metodą leczenia depresji u dzieci i młodzieży. Stosując tę metodę wychodzi się z założenia, że nastrój i zachowanie wynikają z tego co i jak myśli dany człowiek. Tak więc zmiana myślenia może prowadzić do zmiany nastroju i zachowania. Jest wiele rzeczy, których nie można obiektywnie zmienić (albo jest to niezwykle trudne), ale zawsze można zmienić własne myślenie.

Skuteczność takiego podejścia zależy od zrozumienia mechanizmów rządzących myśleniem osoby, której się pomaga.

Dzieci czy nastolatki, których procesy poznawcze nie są jeszcze w pełni ukształtowane, są bardzo podatne na ich zaburzenia i zakłócenia - rozwijają w sobie wypaczony obraz rzeczywistości i ponure myśli, które utrwalają ten obraz. Ale ta niedojrzałość i plastyczność procesów poznawczych sprawia także, iż są bardziej podatne na terapię i łatwiej zmieniają swoje myślenie, co staje się atutem w stosowaniu tej metody interwencji psychologicznej.

Zapobieganie nawrotom

Jak dotąd nie potwierdzono skuteczności leczenia depresji u dzieci i nastolatków środkami farmakologicznymi. Brak też przekonywających dowodów na to, iż stałe przyjmowanie leków przeciwdepresyjnych zmniejsza ryzyko nawrotu choroby.

Jak dotychczas najlepsze wyniki daje terapia poznawcza, która równocześnie najskuteczniej zabezpiecza przed nawrotem choroby. Do terapii poznawczej warto włączyć także inne elementy psychoterapii, dzięki którym trwale poprawi się samoocena młodego człowieka, np. rozwijanie zainteresowań, satysfakcjonujących kontaktów interpersonalnych czy umiejętności radzenia sobie z problemami i stresem.

Nie można oczywiście pominąć atmosfery w domu rodzinnym. Pozytywny klimat uczuciowy w rodzinie, bezwarunkowa akceptacja dziecka i jednoznaczne wsparcie rodziców i innych członków rodziny na pewno chronią dziecko przed depresją lepiej, niż środki farmakologiczne.

Lidia Irla