Karotenoidy: Właściwości. W jakich produktach występują?

Karotenoidy to zbiorcza nazwa dla grupy ponad 700 związków organicznych, które stanowią naturalne barwniki. Więcej niż 50 z nich znajduje się w codziennej diecie człowieka. Karotenoidy są wchłaniane przez jelita do krwi, a następnie dzięki lipoproteinie transportowane do różnych tkanek organizmu. Spośród tych związków najbardziej istotne dla zdrowia są beta-karoten, astaksantyna, luteina i likopen.

Karotenoidy nadają barwę roślinom i zwierzętom. Przy czym zwierzęta, podobnie jak ludzie, nie mają zdolności produkowania karotenoidów i muszą przyjmować je wraz z pożywieniem. Jeśli barwa krewetek jest szara, a kanarek ma bladożółty kolor — oznacza to, że w diecie tych zwierząt zabrakło karotenoidów. To właśnie te barwniki wpływają na kolory piór ptaków i skorupiaków.

Pomarańczowa barwa brzoskwini, mango, marchewki czy dyni świadczy, że rośliny te zawierają karotenoidy. Kolor czerwony owoców dzikiej róży, arbuza i pomidorów to także zasługa tych związków. Swoją żółtą barwę karotenoidom zawdzięcza kukurydza. Niektóre karotenoidy są bezbarwne, a inne w połączeniu z odpowiednimi białkami mogą nadawać roślinom niebieski, purpurowy i zielony kolor. Barwniki karotenoidowe wykorzystuje także przemysł spożywczy. Na liście składników na opakowaniu produktów można je znaleźć pod nazwą E-160.

Zainteresowanie karotenoidami sięga XIX wieku, kiedy to udało się je wyizolować i ustalić ich strukturę. Od tego czasu prowadzone są badania nad ich wpływem na organizm człowieka. Karotenoidy wykazują silne działanie przeciwutleniające. Dzięki eliminacji organicznych wolnych rodników oraz zdolności do wygaszania reaktywnej formy tlenu — singletowego, karotenoidy mogą być skuteczne w profilaktyce chorób nowotworowych i sercowo-naczyniowych, między innymi miażdżycy i choroby wieńcowej.

Więcej na temat działania antyoksydantów dowiesz się tutaj »

Jako że to właśnie z tych związków w organizmie wytwarzana jest witamina A, mają także duży wpływ na jakość widzenia. Prowadzone są także badania nad stosowaniem ich w prewencji i terapii zaćmy. Witamina A reguluje procesy keratynizacji, przez co łagodzi objawy łuszczycy. Karotenoidy chronią przed szkodliwym działaniem promieniowania słonecznego. Te związki organiczne mogą wspierać wiele korzystnych procesów zachodzących w organizmie: stymulują układ odpornościowy, biorą udział w przekazywaniu sygnałów między komórkami i regulują cykl komórkowy — uczestniczą w usuwaniu starych, uszkodzonych i zniszczonych komórek — odpowiadają także za regulację czynników wzrostu nowych. Karotenoidy sprzyjają zachowaniu sprawności umysłowej u osób starszych.

Astaksantyna jest jednym z najsilniejszych bioaktywnych składników diety. Ze względu na jej ogromne znaczenie dla zachowania zdrowia, jest nazywana "królową karotenoidów". Dzięki swojej budowie związek ten wykazuje silne działanie antyoksydacyjne. Pod tym względem jest 14 razy silniejsza od witaminy E, 54 razy od β-karotenu i 65 razy silniejsza niż witamina C! Astaksantyna przeciwdziała procesom starzenia: zmarszczkom, plamom starczym, degradacji kolagenu, piegom, suchości cery. "Królowa karotenoidów" wzmacnia odporność skóry na promieniowanie ultrafioletowe. Związek ten zwiększa regenerację mięśni i ich siłę, a zmniejsza stany zapalne i liczbę uszkodzeń DNA. Astaksantyna ma działanie ochronne na serce, wątrobę, oczy, stawy, prostatę oraz może zapobiegać powstawaniu wrzodów żołądka. Astaksantyna charakteryzuje się fioletowym zabarwieniem, ale nadaje barwę różowo-czerwoną krewetkom, łososiom, pstrągom, rakom.

Likopen to kolejny silny przeciwutleniacz o czerwonej barwie. Jest dwa razy skuteczniejszy od beta-karotenu. Zapobiega on powstawaniu złego cholesterolu — nie dopuszcza do utleniania frakcji LDL i obniża ogólny poziom cholesterolu. Dzięki temu likopen zmniejsza ryzyko chorób układu krążenia. To właśnie ten związek, spośród wszystkich karotenoidów, w największych stopniu redukuje powstawanie miażdżycy. Liczne badania potwierdzają także jego przydatność w profilaktyce chorób nowotworowych. Obecność likopenu w diecie może zmniejszyć ryzyko wystąpienia raka piersi, szyjki macicy, prostaty, żołądka, wątroby, przełyku i woreczka żółciowego. Badania nad przydatnością likopenu w prewencji i terapii nowotworów nadal są prowadzone. Najwięcej likopenu zawierają pomidory, ale można znaleźć go także w arbuzach, papryce, grejpfrutach, truskawkach, owocach dzikiej róży i papajach. Co ciekawe likopen w dużych dawkach znajduje się także w przetworach z pomidorów, zawierają go: ketchup, koncentraty, sosy i zupa pomidorowa.

Luteina ma żółto-pomarańczową barwę. W organizmie człowieka pełni ona bardzo ważną funkcję. Jest żółtym filtrem, który pochłania szkodliwe dla oka promieniowanie UV. Luteina w połączeniu z zeaksantyną neutralizują wolne rodniki w oku, dzięki czemu zapobiegają zwyrodnieniu plamki żółtej, katarakcie oraz zwyrodnieniu barwnikowemu siatkówki. Prowadzone są także badania nad jej profilaktycznym wpływem na powstawanie i hamowanie rozwoju guzów sutków i raka piersi w okresie przed menopauzą. Luteinę można znaleźć w żółtych i pomarańczowych warzywach oraz owocach. Jest obecna w zielonych liściach warzyw, gdzie jej kolor maskuje zielony barwnik — chlorofil. Można ją znaleźć między innymi w szpinaku, jarmużu, papryce, cukinii, białej kapuście, brokule, brukselce, dyni czy fasolce szparagowej.

β-karoten ma żółty kolor i jest prowitaminą witaminy A, co oznacza, że stanowi bazę do jej wytwarzania przez organizm. Witamina A odpowiada między innymi za dobre widzenie. β-karoten wykazuje korzystny wpływ na układ odpornościowy, zapobiega rozedmie płuc i bronchitowi, wpływa na obniżenie stężenia cholesterolu we krwi, dzięki czemu zapobiega powstawaniu miażdżycy. Jego zadaniem jest też ochrona wyściółki przewodu pokarmowego i dróg oddechowych przed infekcjami. Od tego związku zależy prawidłowy przebieg procesów rogowacenia skóry. β-karoten jest magazynowany w zewnętrznej powłoce ciała, dzięki czemu nadaje skórze wygląd bardziej opalonej. Ten związek hamuje procesy starzenia.

Badania wykazały, że beta-karoten zwiększa produkcję komórek cytotoksycznych i aktywuje je do wytwarzania cytokin oraz ułatwia ich transport do komórek rakowych. W efekcie może to powodować niszczenie rozrastającej się postaci guza. Istnieją dowody, że ten karotenoid może mieć zdolność do tłumienia genów nowotworowych. β-karoten można znaleźć w marchwi, batatach, czerwonej papryce, morelach, dyniach, brzoskwiniach, szpinaku. Niestety nadmiar beta-karotenu w diecie może sprzyjać powstawaniu wolnych rodników, wykazuje bowiem wówczas właściwości prooksydacyjne. Istnieją podejrzenia, że w nadmiarze może przyczyniać się także do ryzyka wystąpienia raka płuc u palaczy. Nadmiar witaminy A może być też szkodliwy dla kości i sprawiać, że są bardziej podatne na złamania.

Aby dostarczyć organizmowi dużej dawki karotenoidów, należy spożywać: kukurydzę, marchew, mango, pomarańcze, brzoskwinie, morele, dynie, pomidory, czerwone grejpfruty, arbuzy, czerwoną paprykę, czerwone i czarne porzeczki, owoce dzikiej róży i rokitnika, szpinak, jarmuż, pory, brokuły, białą i czerwoną kapustę oraz krewetki, raki, kraby, homary, łososie, pstrągi a także jaja.

Chcąc włączyć do diety większą ilość karotenoidów, należy nie tylko zwrócić uwagę na to, co się je, ale także, w jaki sposób przyrządza się dania. Zewnętrzne liście białej kapusty zawierają 150 razy więcej luteiny i 200 razy więcej beta-karotenu niż jej wewnętrzna część. To oznacza, że wraz z obieraniem kapusty z zewnętrznych liści, usuwana jest także spora dawka karotenoidów. Nie należy także obierać pomidora — jego skórka zawiera 5 razy więcej likopenu niż miąższ!

Karotenoidy to ważne dla zdrowia substancje, dlatego warto włączyć je do diety.

Zobacz także:

Poznaliśmy sekret stulatków