Buty nie tylko dla Kopciuszka

Kopciuszek i kot w butach

Kto wie, może ulubioną bajką z dzieciństwa był dla Sonii Baty Kopciuszek, a może Kot w butach? Bajki Juliusza Słowackiego O Janku co psom szył buty chyba nie znała... Z pochodzenia Szwajcarka, weszła do słynnej rodziny poprzez małżeństwo z Tomaszem J. Batą, synem czeskiego producenta obuwia, który z początkiem II wojny światowej wyemigrował do Kanady. Jego fabryka po wojnie została znacjonalizowana, nic więc dziwnego, że rodzina Batów dążyła do odbudowania "imperium" na obczyźnie. Przez lata pracy w branży obuwniczej, dzięki wielu podróżom i fascynacji tym elementem stroju Sonia zgromadziła niezwykłą kolekcję butów z całego świata. Zbiór odzwierciedla nie tylko historyczne przemiany, jakie zachodziły w obuwiu, ale także jego wpływ na rozwój kultury różnych krajów.


Symbol statusu



Od lat 40. ubiegłego wieku, kiedy powstały zręby, Sonia Bata zebrała kilkanaście tysięcy par butów z różnych epok, nawiązujących do różnorodnych stylów i mód. Odkryła, że buty są nie tylko wyrazem osobistego gustu, ale wyznacznikiem przynależności do określonych warstw społeczeństwa i manifestem pewnych kodów kulturowych. Buty pokazują bowiem, jak zmieniały się style życia ludzkości, w zależności od takich czynników, jak klimat, religia, zawód i pozycja noszących je jednostek. Były przedmiotami kojarzonymi z pięknem wyrafinowanych kształtów i ozdób, ale także używano ich jako narzędzi tortur. Noszono je na polach bitew oraz dla ochrony przed wilgocią i chłodem. Stawały się znakami swojego czasu.

Największe pudełko

Muzeum Butów - Kolekcja Baty zbudowane zostało w Toronto 17 lat temu. Jego architektoniczny kształt zaprojektowany przez Raymonda Moriyame nawiązuje do otwartego pudełka na buty.



Sam architekt tak mówił o swym pomyśle: Kiedy po raz pierwszy zobaczyłem kolekcję Baty, zafascynowały mnie przede wszystkim opakowania, w których przechowywano buty dla ich ochrony przed światłem, wilgocią i kurzem. Stwierdziłem wtedy, ze pudełko jest bardzo ważną częścią obuwia i będzie najlepszym "opakowaniem" dla całej kolekcji. Stąd forma tego budynku.

Kolekcja Baty podzielona jest na kilka części. W pierwszej obejrzeć można krótką historię butów pod kątem rozwoju technologii i typów obuwia w poszczególnych kręgach kulturowych. Druga prezentuje różnorodność stylową butów tworzonych w różnych epokach. Trzecia, wreszcie, to szczególny, wciąż zmieniany i uzupełniany pokaz butów sławnych osobistości żyjących w XX i XXI w.

Buty z trawy

Do najstarszych obiektów w kolekcji Baty należą plecione "podeszwy" używane przez ludzi z plemienia Anasazi żyjących w południowo-zachodniej części Ameryki Północnej już około 6000 lat p.n.e. Były to wyplatane z liści juki "klapki" przywiązywane do stóp krótkimi sznureczkami. Pełniły one wyłącznie funkcję ochronną i były pierwowzorem sandałów, jednego z najbardziej rozpowszechnionych na świecie typów obuwia. Ludzie pierwotni oprócz liści i trawy używali do "produkcji" butów także skór upolowanych zwierząt.

Innym ciekawym eksponatem są buty zwane paduka, czyli indyjskie koturny, używane przez tamtejszych arystokratów i guru. Wykonywane były z lekkiego drewna, zdobione kością słoniową. W ich przedniej części znajdował się niewielki słupek zakończony płaską, okrągłą ozdobą, który stanowił jedyny wspornik dla palców stopy. W takich butach trudno było chodzić, stąd też noszący je Hindusi poruszali się wolno i majestatycznie, by "nie spaść z piedestału". Buty te uznawane były za święte, a ich kształty nierzadko przybierały zoomorficzne kształty. Używano ich podczas obrzędów już od 5000 r. p.n.e.

Chińskie tortury

Najbardziej szokujące są pokazywane na wystawie buty kobiet chińskich. Idealna stopa kobieca w Chinach, tzw. San Zun miała mierzyć... 7,63 cm długości. Taki rozmiar uzyskiwano poprzez bardzo mocne krępowanie bandażami stóp małych dziewczynek. Dzięki tym bolesnym i uciążliwym praktykom stopa nie rosła, ale zatrzymywała się na rozmiarze dziecka - tzw. "złotym lotosie". Eksponatom, maleńkim bucikom ze wzorzystej satyny, towarzyszą zdjęcia dorosłych kobiet, których nogi, odziane w mikroskopijne obuwie, wydają się poobcinane, okaleczone.

Style butów ciągle się zmieniały, tak jak coraz doskonalsze były technologie ich wytwarzania. W średniowieczu umiano już łączyć ściegiem podeszwę z powłoką buta. Spowodowało to możliwość wydłużenia jego przedniej części, tak że but zyskiwał ostre zakończenie zwane ogonem skorpiona. Około 1320 r. ten typ obuwia nosili zamożni mężczyźni, a długość buta stała się synonimem statusu. Najdłuższe noski u butów mógł mieć jedynie król, nieco krótsze - jego świta. Moda ta przekładała się także na wygląd zbroi rycerskiej. Na wystawie pokazano jej fragment, pancerny but, który ma ponad pół metra długości!

Klamry, perły i diamenty

W XVII i XVIII w. mężczyźni zaczęli nosić trzewiki z kwadratowymi, a kobiety ze spiczastymi noskami, przy czym buty męskie zwykle zdobiła z przodu klamra wysadzana drogimi kamieniami i złotem. Buty damskie wiązane były na kokardę, lecz z czasem kokardy i tu zastąpiono klamrami. Damskie i męskie buty noszone przez arystokrację tworzono z jedwabiu, wyszywano perłami i diamentami, a ich bogactwo i wykwintne formy były ekskluzywnym dopełnieniem eleganckich i wyszukanych strojów.

W czym chodzą sławy

W kolekcji Baty znalazły się także buty wielu znanych osób. Należą do nich np. maleńkie buciki podarowane w 1835 r. rodzicom nowonarodzonego króla Belgii Leopolda. Buty te nigdy nie były noszone przez małego królewicza, miały raczej funkcję symboliczną: "osłaniały" pierwsze kroki małego dziecka w jego dopiero co rozpoczynającym się życiu.

Inne, "dorosłe" już, buty włączone do kolekcji były własnością Giuseppe Sarto, czyli wybranego w 1903 r., papieża Piusa X. Ich autentyczność podkreśla dołączona pieczęć papieska.

Pokaz zamyka multimedialna prezentacja obuwia należącego do wybitnych postaci ze świata polityki, kultury, sportu i filmu. Buty Winstona Churchilla, Marilyn Monroe, Elvisa Presleya, Rudolfa Nurjejewa, Pabla Picassa, Davida Bovie'go, Księżnej Diany i wielu, wielu innych wyłaniają się raz po raz z ciemności, a o ich właścicielach mówią stare kroniki filmowe. Na niektórych filmach słynne postacie paradują w eksponowanym obuwiu!

Kolekcja Baty wciąż się rozrasta. Spośród tysięcy zgromadzonych przez Sonię Batę par obuwia pokazywanych jest na co dzień tylko kilkaset. Co kilka miesięcy organizowane są wystawy tematyczne, jak trwająca właśnie prezentacja Czar rokoka. Muzeum patronuje także konkursom designerskim, udostępnia swe archiwa wszystkim zainteresowanym i dlatego często odwiedzane jest przez projektantów mody. Można je zwiedzać nie tylko jadąc do Toronto, fragmenty kolekcji zamieszczone są on-line.

Agnieszka Partridge