Kauczukowiec i mleczko kauczukowe: Właściwości i zastosowania

Kauczukowiec to wiecznie zielone drzewo z rodziny wilczomleczowatych rosnące w Ameryce Południowej i Ameryce Środkowej. Właściwości kauczukowca znali już Indianie jeszcze przed podróżą Kolumba do Ameryki 1492 roku. Roślinę tę nazywali płaczącym drzewem (w ich języku ca hu chu), gdyż z uszkodzonej kory wydobywał się lepki, biały płyn. Odkryli, że po odpowiedniej obróbce to mleczko staje się elastycznym tworzywem, z którego można wyrabiać sprężyste, giętkie przedmioty. Taki sok mleczny, nazywany lateksem naturalnym, wydzielany jest z uszkodzonych tkanek roślin kauczukodajnych, lecz najbardziej wydajny w produkcji mleczka jest kauczukowiec brazylijski. Lateks to roztwór koloidalny składający się w około 40 procentach z kauczuku, a resztę stanowi woda, sole mineralne, cukry i białka żywic.

Produkcja i obróbka lateksu odbywała się początkowo tylko na terenach Ameryki z dziko rosnących drzew, a dopiero w XIX wieku zaczęto eksport kauczukowca do Europy i tworzenie plantacji. Do pozyskiwania mleczka kauczukowego wykorzystywane są drzewka mające minimum 5 lat, a ich okres produktywności wynosi od 25 do 30 lat. W korze robi się nacięcia w kształcie litery V i podstawia się naczynia, do których spływa lateks. Następnie poddaje się go stabilizacji i koagulacji, przez co uzyskuje się stały, elastyczny kauczuk naturalny.

Mleczko kauczukowe to bardzo elastyczny, plastyczny surowiec, który zaczął być wykorzystywany na szeroką skalę w przemyśle. Istnieje kilka metod przetwórstwa lateksu, w wyniku których uzyskuje się różne rodzaje kauczuku. Najlepszej jakości jest ten o jednolitej konsystencji i żółtej barwie, im ciemniejszy, tym gorszy. Wytwarzane z niego produkty są odporne na wodę, alkohole o niskiej temperaturze oraz niskostężone kwasy i ługi. Ponadto są wytrzymałe, rozciągliwe i sprężyste przy odbiciu. Dzięki procesowi wulkanizacji z kauczuku wytwarza się gumę, od bardziej miękkiej po twardszą, cechującą się mniejszą elastycznością i ścieralnością. Kauczuk wykazuje również właściwości elektroizolacyjne.

Dzięki powyższym właściwościom popularność lateksu stale rosła i dziś stosuje się go w wielu dziedzinach, między innymi w branży medycznej, czy motoryzacyjnej. Z kauczuku naturalnego wytwarza się ponad 40 tys. produktów, bez których trudno się dzisiaj obejść. Należą do nich między innymi lateksowe rękawiczki, wyroby gąbczaste, smoczki dla dzieci, czepki, prezerwatywy, taśmy samoprzylepne i różne gumowe przedmioty. Z kauczuku produkuje się również około 400 produktów farmaceutycznych, sprzęt sportowy, zabawki, odzież oraz obuwie. Dzięki temu surowcowi wiele zyskała motoryzacja, z kauczuku produkowane są bowiem gumowe opony, uszczelki lub też taśmy transportowe. Wykorzystywany jest on także do produkcji kabli i izolacji elektrycznej.

Bez dwóch zdań kauczuk to główny i najpowszechniejszy wyrób z kauczukowca. To drzewo ma jednak jeszcze inne zastosowania, równie przydatne. Nasiona kauczukowca były wykorzystywane przez rdzennych mieszkańców Ameryki jako pokarm, lecz za sprawą zawartego w nich oleju są one toksyczne. Można je zneutralizować, poddając je wysokiej temperaturze. Olej używa się do produkcji mydeł, farb i lakierów, natomiast wytłoki z nasion stanowią paszę dla zwierząt. Cenne jest również drewno kauczukowca, z którego powstają meble, palety, skrzynie transportowe, a także wyroby papiernicze. Jest to także drewno opałowe.

Produkty kauczukowe są odporne na uszkodzenia, a w dodatku mają właściwości antybakteryjne i antygrzybiczne. Szeroki zakres zastosowań kauczuku zwiększa zapotrzebowanie na niego, a jego cena nie jest już tak wysoka, jak kiedyś. Często zastępuje się go również kauczukiem syntetycznym uzyskiwanym w procesie polimeryzacji.